سرهنگ ثریا از زاویه‌ای زنانه گروه منافقین را به تصویر می‌کشد

سابقه تشکیلاتی گروه منافقین به اواسط دهه 40 برمی‌گردد و از موضوعاتی است که همواره مورد توجه قرار دارد. جنس ماهیت این گروه و حامیانش و فرآیندی که تا به امروز پشت سر گذاشته از لحاظ محتوا سوژه‌های زیادی در دل خود جای داده و همچنان بخش‌های ناگفته زیادی از اقدامات این گروه وجود دارد، به‌ویژه از زمانی که ماهیت منافقین برای مردم شکل روشن‌تری به خود گرفت و آن را تبدیل به معدود موضوعاتی کرد که طیف‌های مختلف نسبت به آن اتفاق نظر دارند.

پیروزی انقلاب اسلامی طلیعه‌ای بود بر روشن شدن ماهیت واقعی منافقین و عیان شدن مقابله این گروه با مردم. در واقع انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفتم تیر سال 1360 که منجر به شهادت شهید بهشتی و تعدادی از اعضای این حزب شد سرآغاز ترور‌ها و عملیات‌های جدی گروه منافقین در مخالفت با انقلاب و مبارزه مسلحانه بود و همچنان این نقشه‌های شوم به شکل‌های مختلف وجود دارد.

پررنگ بودن نقش این گروهک در ترور، مبارزه و اقدامات بی رحمانه‌ای که علیه مردم داشتند از نگاه سینما هم دور نمانده و تا امروز آثار سینمایی متنوعی درباره این گروه ساخته شده است. اگر مروری کوتاه بر تولیدات سینمایی ساخته شده با موضوع منافقین داشته باشیم ابتدا به سال‌های ابتدایی دهه شصت تا اوایل دهه هفتاد می‌رسیم. سال 64 فیلم «توهم» به کارگردانی سعید حاجی میری اولین اثر سینمایی بلند بود که درباره منافقین ساخته شد تا سال‌های ابتدایی دهه هفتاد که چند فیلم دیگر مانند «دست نوشته‌ها» به کارگردانی مهرزاد مینویی، «پناهنده» به کارگردانی رسول ملاقلی‌پور و... به موضوع منافقین پرداختند.

بعد از یک وقفه حدودا ده ساله در سال 83 ابراهیم حاتمی کیا هم «به رنگ ارغوان» را با موضوع منافقین ساخت که البته فیلم توقیف شد و بعد از وقفه‌ای پنج ساله به اکران رسید. در طول این سال‌ها فیلم‌هایی هم تولید شد که سوژه اصلی آن‌ها منافقین نبود، اما اشاراتی به این موضوع داشتند.

اما از دهه نود دوران متفاوتی در ساخت فیلم درباره منافقین رقم خورد؛ به‌طوری که در یک سال سه فیلم درباره منافقین ساخته شد. «سیانور / بهروز شعیبی»، «امکان مینا / کمال تبریزی» و «ماجرای نیمروز / محمدحسین مهدویان» حدفاصل سال 94 تا 95 ساخته شدند و مرکز اصلی داستان در هر سه مورد سازمان مجاهدین و گرایشات اعضای آن بود. در سال‌های بعد هم ساخت فیلم با موضوع منافقین با فیلم‌هایی، چون «رد خون»، «ضد» و... ادامه پیدا کرد و با توجه به تنوع سوژه و توجهی که این آثار به تاریخ معاصر داشتند همچنان مخاطب خود را دارند.

چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر هم سهمی برای منافقین داشته، «سرهنگ ثریا» تازه‌ترین فیلمی است که توسط سازمان هنری رسانه‌ای اوج با موضوع منافقین ساخته شده است و در بخش سودای سیمرع جشنواره فیلم فجر حضور دارد. در سال‌های اخیر حضور زنان در سینما با ساخت آثاری متفاوت به‌ویژه در حوزه تاریخ معاصر قابل توجه بوده است؛ از این رو «سرهنگ ثریا» به کارگردانی لیلی عاج اولین فیلمی است که از زاویه‌ای زنانه گروه منافقین را به تصویر می‌کشد.

لیلی عاج در اولین تجربه سینمایی خود سراغ سوژه‌ای حساس رفته و برخلاف سایر آثاری که تا امروز درباره منافقین تولید شده است، داستان خود را از دل پادگان اشرف و با شخصیت زن داستان روایت می‌کند. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: «این راه با گریه باز نمیشه!».

در مناسبات سیاسی و اتفاقات اخیر اجتماعی که چند ماهی است در ایران رخ داده نام منافقین دوباره پررنگ شده و آنچه مسلم است دشمنی و ماهیت این گروه است که هنوز هم علیه مردم فعالیت می‌کنند؛ بنابراین پرداختن به سوژه‌هایی که از دل جنایات و تفکر این گروه بیرون می‌آید همچنان امری ضروری است و سینما یکی از بهترین ابزار‌ها برای روایت و به تصویر کشیدن واقعیت‌ها.