سری دوم عروسک‌های نمایشی دارا و سارا در دست طراحی است
معاون فرهنگی کانون پرورش فکری می‌گوید سری دوم عروسک‌های نمایشی دارا و سارا در دست طراحی است. برای سال آینده نیز برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا حضور تلویزیونی این عروسک‌ها را توسعه دهیم.
معاون فرهنگی کانون پرورش فکری می‌گوید سری دوم عروسک‌های نمایشی دارا و سارا در دست طراحی است. برای سال آینده نیز برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا حضور تلویزیونی این عروسک‌ها را توسعه دهیم.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب - زینب رازدشت: تأسیس کانون علوم و فناوری‌های نوین یکی از اتفاقات مهم در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان توسط معاونت فرهنگی در سال 1403 بود. برنامه های بسیاری در معاونت فرهنگی برگزار شد که می توان به اجرای نمایش عروسکی دارا و سارا، تشکل گروه ادبی قاف و دیگر برنامه ها اشاره کرد. در همین زمینه گفتگویی با فرهاد فلاح معاون فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان انجام داده‌ایم.
بخش اول این گفتگو را از نظر می گذرانید؛
* یکی از اتفاقات مهم در کانون پرورش فکری، تأسیس کانون علوم و فناوری های نوین بود. چه شد که در فصل پایانی سال این ایده به اجرا رسید؟
این اتفاق نه‌تنها یکی از بهترین خبرهای سال 1403 بود، بلکه می‌توان آن را یکی از بهترین رویدادهای کل تاریخ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دانست. کانون پرورش فکری پیش از این هم بخش مهمی چون کانون زبان را داشت که تاریخچه آن حتی به قبل از تأسیس کانون پرورش فکری بازمی‌گردد. حالا با اضافه شدن یک کانون جدید در کنار سایر بخش‌ها که البته همه ذیل ساختار کلی کانون پرورش فکری فعالیت می‌کنند اما دارای هویت‌های مستقل هستند، شاهد یک رویداد تأثیرگذار هستیم. این اتفاق آن‌هم در آستانه 60 سالگی کانون پرورش فکری، به نظرم می‌تواند یک سکوی پرتاب و فرصتی ارزشمند برای رشد باشد.
نکته مهم این است که بتوانیم به‌موقع تشخیص دهیم چه اقدامی در چه مقطعی ضروری و مؤثر است. در این مسیر، شناسایی نیازهای کودکان و نوجوانان بسیار اهمیت دارد. برای مثال، اردیبهشت سال 1402، زمانی‌که تازه مسئولیت پذیرفته بودیم، همایشی با عنوان گفتگو با قصر آسمان برگزار کردیم. در این برنامه برای اولین بار در تاریخ ایران، کودکان ایرانی توانستند به صورت زنده و مستقیم با فضانوردان چینی که در فضا بودند صحبت کنند.
جالب است بدانید که این برنامه حتی توسط 14 کشور دیگر نیز دنبال شد. رویدادی که نشان‌دهنده ظرفیت‌ها و آینده‌نگری کانون پرورش فکری در پاسخ به نیازها و علایق نسل جوان است. در آن موقعیت، این واقعیت برای ما کاملاً روشن شد که کودکان و نوجوانان علاقه ویژه‌ای به حوزه علم و فناوری دارند. سالن برنامه به‌قدری پر شده بود که ظرفیت دیگر پاسخگو نبود.
همزمان، این رویداد از شبکه خبر پخش زنده می‌شد و در شبکه شاد طی یک بازه زمانی دو ساعته، حدود دو و نیم میلیون دانش‌آموز آن را تماشا کردند. این اتفاق اولین نشانه‌ای بود که نشان داد حوزه علم و فناوری پتانسیل بسیار گسترده‌ای دارد و می‌توانیم از ظرفیت‌های بزرگ آن برای انجام کارهای مؤثر بهره ببریم. پس از این تجربه، بررسی‌ها و مطالعات بیشتری انجام دادیم. البته باید گفت که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سابقه‌ای طولانی در فعالیت‌های علمی دارد که به حدود چهار دهه پیش بازمی‌گردد. این‌طور نبوده که همین اواخر وارد حوزه علم شده باشد.
کانون پرورش فکری در زمینه‌هایی مانند نجوم فعالیت داشته و در این حوزه موفق بوده است. همچنین کارهایی در حوزه محیط زیست انجام داده که هرچند گسترده نبودند، اما قابل توجه بودند.
در یکی دو سال اخیر، فعالیت‌های خاصی نیز در زمینه علم نانو و سلول‌های بنیادی صورت گرفته است. هرچند این فعالیت‌ها در سطح کوچک‌تر و به صورت کارگاه‌های محدود برگزار می‌شدند و عمدتاً در برخی استان‌ها و تهران متمرکز بودند، اما استقبال گسترده کودکان از این برنامه‌ها برای ما بسیار جذاب و دلگرم‌کننده بود.
برخی کارشناسان به ما گفتند که هنوز مشکلاتی در طراحی وجود دارد، به همین دلیل اکنون سری دوم عروسک‌های نمایشی دارا و سارا در دست طراحی است. برای سال آینده نیز برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا حضور تلویزیونی این عروسک‌ها را توسعه دهیم و گام‌های مؤثری در این مسیر برداریماستقبالی که از دوره‌های رباتیک نیز صورت می‌گرفت، تأکیدی دیگر بر این مسئله بود. نکته حائز اهمیت این بود که مشابه چنین فعالیت‌هایی توسط سایر سازمان‌ها و آموزشگاه‌ها هم اجرا می‌شد، اما دلیل اصلی توجه خانواده‌ها به کانون را می‌توان در اعتمادی جستجو کرد که نسبت به این نهاد داشتند. خانواده‌ها ترجیح می‌دادند فرزندانشان در برنامه‌های علمی کانون مشارکت کنند. اگر کانون پرورش فکری بتواند جایگاه خود را در حوزه علم و فناوری تقویت کند و برجسته‌تر شود، قطعاً تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت.
در ابتدا، ایده ما تأسیس خانه رباتیک ایران بود. با مطرح شدن بحث هوش مصنوعی و انتقال این طرح به گوش مسئولان ارشد وقت وزارت آموزش و پرورش، وزیر وقت، جناب آقای دکتر صحرایی، شخصاً یادداشتی صادر کردند و تاکید ویژه‌ای داشتند که این موضوع باید به سرعت پیگیری و به نتیجه برسد. این حمایت باعث شد ما با جدیت بیشتری وارد عمل شویم. دلایل مختلفی وجود داشت که ما را به سمت حوزه علم و فناوری سوق داد.
* چه دلایلی باعث شد؟
یکی از آنها این بود که در بحث تحول بنیادین آموزش و پرورش، بخشی وجود دارد مرتبط با فعالیت‌های تربیتی و فناورانه. اما متوجه شدیم که مدلی جامع برای تربیت علمی و فناورانه کودکان و نوجوانان طراحی نشده است. این موضوع باعث شد در ذهن ما سوالی شکل بگیرد؛ آیا ما می‌توانیم نقشی در این حوزه ایفا کنیم؟ انگیزه ما از همین نقطه آغاز شد؛ بررسی ظرفیت‌ها و زیرساخت‌هایی که در کانون پرورش فکری وجود دارد و امکان استفاده از آنها در پیشبرد چنین طرحی تأثیرگذار بود.
علاوه بر آن، در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی نیز توصیه‌هایی توسط رهبر معظم انقلاب در حوزه علم و پژوهش مطرح شد که تأکید داشتند در 40 سال دوم انقلاب باید در این حوزه‌ها پیشرفت کنیم. ما نیز در کانون پرورش فکری همیشه مسائل را با نگاه کودک و نوجوان بررسی می‌کنیم. برای مثال، اگر مسئله صرفه‌جویی در کشور مطرح شود، می‌پرسیم: کودک و نوجوان چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟ یا در سندهای تحول صنعتی مثل برنامه هفتم توسعه، به دنبال اقدامات مؤثر کودکان و نوجوانان هستیم. بنابراین، تمام تلاشمان بر این است که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود و نگاه ویژه به پژوهش، بتوانیم گام‌های مؤثری برداریم و سهمی فعال در تربیت علمی کودکان و نوجوانان داشته باشیم.
این موضوع به‌عنوان یک گام بزرگ برای کشور طراحی شده و در راستای اسناد جامع علمی کشور است که باید به آن توجه شود. بخشی از این برنامه بر محور کودکان و نوجوانان متمرکز شده و جمع‌بندی ما این بوده که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این حوزه ورود کند.
* اصلی ترین هدف تان در این زمینه چه بود؟
هدف این است که زمینه‌ای ایجاد شود تا کودکان به‌طور علمی تحریک شوند و با عرصه‌های مختلف علوم آشنا شوند. نه اینکه الزاماً یادگیری عمیق و تخصصی داشته باشند، بلکه بتوانند شناختی دقیق و اولیه از این حوزه‌ها کسب کنند و فرصتی برای تجربه انواع شاخه‌های علمی پیدا کنند. این تجربیات می‌تواند شامل حوزه‌هایی نظیر نجوم، نانو، سلول‌های بنیادی، هوش مصنوعی، رباتیک، فیزیک، الکترونیک و زیرشاخه‌های مرتبط باشد.
همچنین در بخش پزشکی، بچه‌هایی که علاقه دارند می‌توانند با فضای پزشکی و مهندسی پزشکی آشنا شوند. آنهایی که در مناطق دریایی زندگی می‌کنند امکان تجربه علوم دریایی را پیدا کنند و کودکان مناطقی چون بم بتوانند به شیوه‌ای علمی با کشاورزی مرتبط با منطقه خود، مثلاً تولید خرما، آشنا شوند. هدف کلی این است که کانون علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی، ادبی و هنری خود، به‌صورت تخصصی وارد حوزه علم شود و تمام تجربه‌های خود را کنار هم قرار داده و هویتی جدید برای برند خود ایجاد کند. این برنامه به‌منظور فراهم آوردن زمینه‌ای برای آشنایی کودکان و نوجوانان با شاخه‌های گوناگون علوم اجرا خواهد شد.
در این مدت، اتفاقات بسیار خوبی رخ داد. درست در همان زمانی که ما مشغول پیشبرد و تصویب این طرح بودیم، چون لازم بود که اعضای هیئت امنای کانون، از جمله 5 یا 6 وزیر دولت، آن را تأیید کنند و سپس در هیئت‌مدیره و آموزش و پرورش نیز تصویب شود تا در نهایت توسط وزیر آموزش و پرورش ابلاغ شود، بازخوردهای مثبتی دریافت می‌کردیم. به عنوان مثال، یک بار تماسی از یکی از پزشکان متخصص داشتیم که ما را به بیمارستان طالقانی دعوت کرد. وقتی به آنجا رفتیم، متوجه شدیم مرکز رشدی تأسیس کرده‌اند و یک مجموعه عظیمی را معرفی کردند که برای کودکان و نوجوانان طراحی شده بود تا تجربه‌ای عملی در حوزه پزشکی کسب کنند.
اینجا دیدیم که کانون پرورش فکری قابلیت ایفای نقشی مهم در ایجاد چنین ارتباطاتی را دارد. همچنین در حوزه هوافضا به تجربیات مفیدی دست پیدا کردیم. در زمینه انرژی اتمی و سازمان‌های مرتبط نیز شاهد استقبال خوب بودیم. حتی در پژوهشگاه فضایی کشور با روی باز از ما استقبال کردند. علاوه بر این، در جلساتی که با سازمان هواشناسی و سازمان نقشه‌برداری داشتیم، متوجه شدیم آنها نیز از این طرح استقبال می‌کنند و اعلام آمادگی کردند تا در این بخش همکاری و حمایت داشته باشند. به لطف خدا توانستیم به یک جمع‌بندی نهایی برسیم و اولین قدم را با تأسیس ستاد برداریم.
* در این ستاد قرار است چه اتفاقاتی رخ دهد؟
ستاد وظیفه اصلی برنامه‌ریزی کلان در حوزه‌های علمی، فرهنگی و فناوری است. تمرکز بر اجرای اقدامات مستقیم علمی نیست، بلکه ما به طراحی مسیری استراتژیک و مهندسی علمی برای کشور می‌پردازیم. در حال حاضر کشور را به بخش‌های مختلف تقسیم کرده‌ایم تا در هر بخش یک قطب علمی فعال شود. تاکنون قطب‌های علمی تهران، زنجان و هرمزگان راه‌اندازی شده‌اند و فاز اول فعالیت‌هایشان آغاز شده است. این قطب‌ها مسئولیت دارند تمامی امور مرتبط با فناوری در استان خود را به طور پیوسته دنبال کنند و مسیرهای توسعه را مشخص کنند.
یکی از اهداف این قطب‌ها ایجاد شاخه‌های متنوع علم به‌صورت تدریجی است، چراکه ایجاد همه شاخه‌ها در شروع کار ممکن نیست. ما لیستی از حدود 30 شاخه علمی تهیه کرده‌ایم که باید بر روی آنها سرمایه‌گذاری کنیم، از برنامه‌نویسی ساده گرفته تا موضوعات پیچیده‌تری مانند هوش مصنوعی و فناوری کوانتوم. برای این منظور نیاز به طرح درس‌های متناسب داریم و باید با متخصصان حوزه‌های مختلف مشورت کنیم. از سوی دیگر، باید برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان، محتوای آموزشی مناسب تهیه کنیم و مربیان متخصص جذب کنیم تا آنها را آموزش دهیم. ممکن است افرادی در حوزه‌هایی مثل نانو تخصص داشته باشند ولی مهارت ارتباط با کودکان و نوجوانان را نداشته باشند. در چنین مواردی، لازم است دوره‌های آموزشی ویژه برای آماده‌سازی این افراد برگزار شود.
مسیر طراحی شده شامل اقداماتی است که بعضی از آنها پیش‌تر آغاز شده‌اند و برخی دیگر در حال پیگیری هستند. هدف ما این است که امکان دسترسی به علم و فناوری برای تمامی کودکان ایران فراهم شود؛ از مناطق مرزی تا مرکز کشور، هر کودکی که علاقه‌مند باشد بتواند فرصت یادگیری و بهره‌وری را داشته باشد. با تلاش و امید به فضل الهی، این هدف تحقق خواهد یافت.
این اراده‌ای که ما داریم و وزیر محترم آموزش و پرورش نیز در افتتاحیه بر آن تأکید کردند، این است که کانون علوم و فناوری‌های نوین باید تا روستاها گسترش یابد. به نظر من، این موضوع یک نکته بسیار مثبت است که در اسناد و آیین‌نامه‌های طراحی و برای کانون علوم نیز به آن توجه شده است.
از جمله این نکات مهم، مسئله منابع درآمدی کانون پرورش فکری است. هدف این است که کانون علوم ابتدا خودکفا شود؛ یعنی بتواند مستقل عمل کرده و هزینه‌های خود را تأمین کند، زیرا بدون وابستگی مالی باعث تزلزل می‌شود. همچنین، تمامی درآمدهایی که کسب می‌کند باید صرف توسعه علم و فناوری شود و به هزینه‌های بخش‌های دیگر اختصاص نیابد. این موضوع می‌تواند به‌عنوان یک نقطه عطف به شمار رود، چرا که هم به خودکفایی کانون کمک می‌کند و هم زمینه‌هایی را برای سرمایه‌گذاری و توسعه فناوری در شهرها فراهم می‌کند.
ما باید در حوزه تولید محتوای علمی برای کودکان در کشور نقش‌آفرین باشیم، زیرا در حال حاضر ناشران کمی داریم که به صورت تخصصی روی موضوعات علمی کار کنند. اغلب کتاب‌های علمی موجود یا ترجمه‌شده هستند یا از منابع خارجی گردآوری شده‌اند.
یکی از اهداف ما در کانون علوم و فناوری‌های نوین ایران این است که نویسندگان داخلی را تشویق و ترغیب کنیم تا با ارائه موضوعات و ایده‌های بومی‌شده، کتاب‌ها و مطالب علمی مختص کودکان تولید کنند. برای مثال، باید بیاندیشیم که چگونه می‌توانیم مفاهیم پیچیده‌ای مثل فناوری نانو را به زبان ساده برای کودکان پیش‌دبستانی یا دبستانی توضیح دهیم یا چطور می‌توانیم نوجوانان را با پژوهش‌های علمی آشنا کنیم و به آنها مسیر و روش انجام تحقیق را نشان دهیم. این اقدامات نیازمند تولید کتاب‌ها و متونی است که به نحو مؤثری چنین موضوعاتی را به مخاطبان کودک و نوجوان منتقل کند. بنابراین، تمرکز ما باید بر توسعه و تولید محتوای علمی بومی باشد تا بتوانیم به نیازهای آموزشی این گروه سنی پاسخ دهیم.
* راه‌اندازی باشگاه‌های تخصصی تا چه اندازه می‌تواند در زمینه شناسایی استعدادهای نوجوانان کمک کند؟
ما می‌توانیم با راه‌اندازی باشگاه‌های تخصصی حمایت از استعدادهای علمی برای کودکان و نوجوانان، گام‌های مؤثری در این مسیر برداریم. به عنوان نمونه، ما در حال حاضر باشگاه قاف را داریم که در آن استعدادهای ادبی بچه‌ها از سراسر کشور شناسایی و حمایت می‌شوند.
یکی از اهداف و برنامه‌های ما این است که اگر استعدادهای علمی کشف شوند و مورد تأیید قرار گیرند، بسترهای حمایتی مناسبی برای آنها فراهم کنیم. این حمایت‌ها شامل ارائه مشاوره، دسترسی به منابع مورد نیاز و پشتیبانی‌های لازم خواهد بود. این برنامه‌ها باید در سال‌ها و دوره‌های آینده به صورت جدی دنبال شوند تا بتوانیم در این زمینه فعالیت منسجمی داشته باشیم.
نکته مهم دیگر، ایجاد نشاط و رقابت علمی سالم میان دانش‌آموزان است. برگزاری المپیادها و جشنواره‌های علمی در موضوعات مختلف و زمینه‌های گوناگون، از جمله نوآوری و خلاقیت‌های علمی، می‌تواند فرصت‌های بسیار خوبی برای شناسایی و پرورش استعدادها فراهم کند.
کانون پرورش فکری می‌تواند به طور مستقیم در این بخش ورود داشته باشد یا از جشنواره‌ها و همایش‌های علمی که در سراسر کشور برگزار می‌شوند، حمایت کند. برای مثال، گرچه حوزه‌هایی مثل رباتیک شاید بیش‌ازحد اشباع شده‌اند و فعالیت‌های زیادی در این زمینه در جریان است، اما در دیگر حوزه‌های علمی همچون نجوم، پزشکی ویژه کودکان و نوجوانان، یا علوم جدید، جشنواره‌ها و رقابت‌های کمتری وجود دارد. این موارد زمینه‌هایی هستند که کانون پرورش فکری می‌تواند در آنها سرمایه‌گذاری کند و فرصت‌های جدیدی برای رشد علمی کودکان و نوجوانان ایجاد کند.
* به نظر می رسد ما جشنواره ای مختص نویسندگان علمی در کشور نداشته باشیم.
در حال حاضر هیچ جشنواره‌ای مختص نویسندگان علمی در ایران وجود ندارد. این در حالی است که می‌توانیم یک جشنواره کتاب علمی سالیانه برگزار کنیم تا کتاب‌های تولیدشده در حوزه علم توسط نویسندگان مورد ارزیابی قرار گیرد و آثار برتر معرفی شوند.
این فرآیند می‌تواند شرایطی برای تشویق و حمایت از نویسندگان علمی فراهم آورد. همچنین، در زمینه ترجمه و دیپلماسی علمی نیز می‌توان گام‌هایی برداشت. برای مثال، می‌توان تجربیات سایر کشورها در حوزه علم و فناوری ویژه کودکان و نوجوانان را به ایران منتقل کرد یا تجارب داخلی را به کشورهای دیگر ارائه داد. این اقدامات از جمله ظرفیت‌هایی هستند که باید روی آنها کار کرد. یکی دیگر از برنامه‌های مهم ما، راه‌اندازی نشریه‌ای برای علم و فناوری ویژه نوجوانان است. در حال حاضر چنین نشریه‌ای در کشور وجود ندارد و ما در این حوزه کمبود جدی داریم.
البته بحث تولید محتوای علمی برای کودکان نیز موضوع قابل‌توجهی است اما فعلاً تمرکز ما بر حوزه نوجوانان است. ما دو ماه پیش کار روی نسخه اولیه آزمایشی این نشریه را آغاز کرده‌ایم و اکنون در مرحله ارزیابی نتایج آن هستیم. هدف نهایی، انتشار نشریه‌ای است که بتواند نیازهای این گروه سنی را پاسخ دهد و جای خالی محتواهای علمی - رسانه‌ای را پر کند.
علاوه بر این، در حوزه گفتمان‌سازی علم و فناوری برای کودکان و نوجوانان نیز نیازمند فعالیت‌های بیشتری هستیم. در کشور مجموعه‌ای نداریم که نشست‌های علمی با موضوعات مرتبط با این گروه‌های سنی برگزار کند. کانون پرورش فکری می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کرده و نشست‌های تخصصی علم و فناوری را طراحی کند. همچنین لازم است چارچوب‌های قانونی برای توجه بیشتر دولت به این مسائل مشخص شود. همکاری رسانه‌ها می‌تواند به روند گفتمان‌سازی کمک شایانی کند و کانون علوم و فناوری را به پایگاهی فعال و مؤثر تبدیل کند.
به نظر من، کانون علوم و فناوری‌های نوین ایران، که برای کودکان و نوجوانان ایران طراحی شده، یک نقطه امید مهم و جدی است. ما خودمان به این طرح بسیار امیدواریم، اما تحقق اهداف آن نیازمند همدلی، حمایت و همکاری تمامی بخش‌های مختلف جامعه است. چنین نتیجه‌ای یک شبه به دست نمی‌آید؛ بلکه باید در این مسیر سرمایه‌گذاری کنیم و تلاش مستمر داشته باشیم. اگر امروز می‌گوییم که 80 درصد نویسندگان، فیلم‌سازان، کارگردانان، تهیه‌کنندگان، موسیقی‌دانان و خوانندگان کشور از میان تربیت‌یافتگان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هستند، این نتیجه حاصل سرمایه‌گذاری‌های گذشته این مجموعه است.
هدف ما این است که در طول 15 تا 20 سال آینده، 80 درصد دانشمندان کشور نیز اذعان کنند که شروع فعالیت علمی‌شان از کانون پرورش فکری و کانون علوم و فناوری‌های نوین ایران بوده است. این هدف کاملاً دست‌یافتنی است و اصلاً دور از انتظار نیست، اما برای تحقق آن به حمایت و همدلی همه مسئولان نیاز داریم. کانون علوم و فناوری‌های نوین ایران به‌عنوان یک سرمایه ارزشمند برای کشور محسوب می‌شود که با اضافه شدن مجموعه‌های خلاقانه مانند «مرغک کانون» گسترده‌تر شده است. امید داریم که این گام هوشمندانه بتواند زمینه‌ساز تحقق رؤیای ایران قوی باشد.
کانون‌های علم و علوم ما که قبلاً فعالیت‌های خود را داشتند و ثبت‌نام‌های خاص خودشان را انجام می‌دادند، حالا نیازمند تغییراتی در مدل فعالیت هستند. اکنون منتظریم تا رئیس مجموعه توسط مدیرعامل محترم منصوب شود تا با ساختاری جدید کار را آغاز کنیم. هدف ما همکاری با مدارس، آموزش به فضاهایی که بچه‌ها در آن حضور دارند و تعامل با خانواده‌ها در بخش‌های مختلف است. برنامه این است که فعالیت‌های علمی را با ثبت‌نام و مشارکت کودکان آغاز کنیم تا آنها عضو شوند و به شکل عملی وارد فعالیت شوند. در حال حاضر هنوز به‌صورت اجرایی وارد عمل نشده‌ایم، اما حتی موضوعاتی مثل برگزاری اردوهای علمی برای خانواده‌ها و کودکان نیز مدنظر است.
در سه قطب اصلی شروع به کار خواهیم کرد؛ زنجان، تهران و هرمزگان. این مراکز وظیفه مدیریت و هدایت فعالیت‌های علمی کانون پرورش فکری را بر عهده خواهند داشت. برای مثال، ممکن است یک برنامه رباتیک در مرکز سی تهران یا یک پروژه علمی در دیگر مراکز کانون پرورش فکری برگزار شود. برنامه‌ریزی این نوع فعالیت‌ها به عهده کانون علوم و فناوری است که شامل تعیین استاد، تنظیم سرفصل‌ها و هماهنگی برای محل اجرای برنامه‌ها است.
مرکز کانون پرورش فکری ممکن است مکان اجرای فعالیت‌های خود را فراتر از محیط‌های معمولی تعریف کند؛ مثلاً این اجراها می‌توانند در مدارس دولتی یا غیرانتفاعی، مهدکودک‌ها، آموزشگاه‌ها یا حتی مراکز دانشگاهی انجام شوند. هدف ما این است که از محدوده فضای سنتی کانون پرورش فکری عبور کنیم، اما همچنان از دیدگاه‌ها و برنامه‌ریزی‌های همین نهاد بهره ببریم.
به عبارت دیگر، عقبه فکری این حرکت می‌تواند کانون علوم باشد. ما قصد داریم وارد حوزه دانشگاه‌ها شویم و معتقدیم که تعامل کانون پرورش فکری با مدارس تاکنون تجربه‌ای موفق بوده است. اما اکنون کانون علوم و فناوری می‌تواند پل ارتباطی ما با دانشگاه‌ها باشد و پیوند جدیدی بین حوزه کودکان و نوجوانان با مراکز علمی و دانشگاهی ایجاد کند. حتی بخشی از فعالیت‌ها ممکن است مستقیماً در دانشگاه‌ها برگزار شود و کودکان یا نوجوانان بتوانند در این فضاها ثبت‌نام کرده و دوره‌های آموزشی علمی ویژه را بگذرانند. نکته مهم این است که صحبت درباره کانون علوم و فناوری به معنای ساخت ساختمان‌ها یا آزمایشگاه‌های جدید نیست. ما تمام تلاشمان را می‌کنیم تا از ایجاد ساختارهای هزینه‌بر خودداری کنیم، زیرا معمولاً بخش زیادی از بودجه کشور صرف چنین مواردی می‌شود. به جای آن، تمرکز ما بر مدیریت بهینه ظرفیت‌های موجود است؛ از جمله بیمارستان‌ها، مراکز علمی، دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری. هدف اصلی ما این است که تحت یک چارچوب مشخص و با استفاده از امکانات موجود، بستری فراهم کنیم تا کودکان و نوجوانان بتوانند از این ظرفیت‌ها بهره‌مند شوند. در این بخش فعالیت‌هایی در دو حوزه‌ی معاونت آموزش و معاونت پژوهش انجام شده و برنامه‌هایی هم برای سال آینده در نظر گرفته شده است.
* برای توسعه پژوهش و ترویج آن در میان نوجوانان چه اقداماتی قرار است انجام شود؟
در معاونت پژوهش، بیشتر بر روی پژوهش‌های بنیادی تمرکز داریم. به عنوان مثال، اگر ایده‌ای مانند راه‌اندازی یک کانون مطرح شود، این بخش بررسی می‌کند که آیا این اقدام درست است، موفق خواهد بود یا نه، ضروری است یا غیرضروری، و واکنش بچه‌ها چگونه خواهد بود. برای توسعه پژوهش و ترویج آن در میان نوجوانان، یک مرکز پژوهشی در حوزه علوم و فناوری برنامه‌ریزی شده است که دو رویکرد اساسی را دنبال می‌کند: یک بخش برای تولیدات علمی مستقل مرکز، و بخش دیگر برای آموزش روش‌های پژوهش به بچه‌ها. هدف این است که نوجوانان نه‌تنها مهارت‌های علمی را بیاموزند، بلکه به روش تحقیق و کشف علمی علاقه‌مند شوند.
علاوه بر این، برنامه‌هایی در حوزه آموزش تدوین می‌شود؛ مثلاً اگر قرار باشد رباتیک یا موضوعاتی پیشرفته مانند فیزیک کوانتومی تدریس شوند، مشخص شود که چگونه این آموزش‌ها ارائه شوند. یا برای فعالیت‌هایی مثل ساخت و آموزش موشک‌های آبی، کارهای پژوهشی انجام می‌شود تا بهترین روش‌ها و تکنیک‌های به‌روز دنیا بررسی و اجرا شوند. این اقدامات نیازمند تحقیقات عمیق بوده و معاونت پژوهش مسئولیت پیگیری آنها را بر عهده دارد. هدف این است که کارهایی انجام شود که هم خلاقانه باشند و هم تأثیرگذار و شگفت‌انگیز.
* همزمان با هفته ملی کودک، شاهد اجرای اولین سری عروسک های نمایشی دارا و سارا بودیم. آیا قرار است عروسک های دارا و سارا تولید و به بازار عرضه شود؟
قرار است این عروسک‌های نمایشی نقشی اساسی در برنامه‌های آینده ایفا کنند و تا سال 1404 خبرهای خوشی برای علاقه‌مندان داشته باشند. یکی از اتفاقات مهم سال 1403، احیای جشنواره نمایش بود که به دلیل دوران کرونا متوقف شده بود. این جشنواره در نوزدهمین دوره خود با استقبال چشمگیری برگزار شد. یکی از ایده‌های کلیدی این دوره تمرکز بر طراحی و معرفی عروسک‌های هویتی برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
در حال حاضر، کانون پرورش فکری در شهرهای مختلف فعالیت دارد و در شرایط خاص مانند سیل یا زلزله با کودکان ارتباط برقرار کرده و خدمات ارائه می‌کند. اما تاکنون شخصیتی عروسکی برای ایجاد ارتباط نزدیک‌تر با کودکان نداشتیم؛ شخصیتی که بتواند کتاب‌ها را به کودکان معرفی کند، اخبار کانون را اطلاع‌رسانی کند یا آنها را با رویدادهای کانون آشنا سازد. این ایده باعث شد تا طراحی و تولید یک عروسک هویتی مدنظر قرار گیرد؛ عروسکی که بتواند فاصله بین کانون پرورش فکری و کودکان را کاهش داده و به شکلی جذاب‌تر پیام‌ها و برنامه‌ها را به آنها منتقل کند.
ما یک کارگروه تشکیل دادیم و در آن به بررسی شخصیت‌های مختلف پرداختیم. نتیجه نهایی کار این شد که به‌جای طراحی یک شخصیت جدید، به همان شخصیت‌هایی که قبلاً داشتیم بازگردیم. بر این اساس، تصمیم گرفتیم دوباره به شخصیت‌های دارا و سارا توجه کنیم، اما نه به همان شکل قبلی که صرفاً عروسک‌های تزئینی و دکور بودند. این بار، از چهره آنها برای طراحی نسخه‌ای جدید از عروسک‌های نمایشی استفاده کردیم و اولین سری این عروسک‌ها تولید شد. بعد از تولید، این عروسک‌ها در قالب برنامه‌های محیطی در مکان‌های مختلفی از جمله سالن حجاب و برخی مدارس اجرا شدند تا ظرفیت آنها ارزیابی شود و نواقص احتمالی شناسایی شود.
برخی کارشناسان به ما گفتند که هنوز مشکلاتی در طراحی وجود دارد، به همین دلیل اکنون سری دوم عروسک‌های نمایشی دارا و سارا در دست طراحی است. برای سال آینده نیز برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا حضور تلویزیونی این عروسک‌ها را توسعه دهیم و گام‌های مؤثری در این مسیر برداریم. خانم سارا روستاپور، که چهره‌ای شناخته‌شده در میان کودکان هستند، مسئولیت مدیریت پروژه را بر عهده گرفته‌اند. او به‌عنوان مدیر این طرح، قدم‌های مهمی را برای تحقق اهداف برنامه برداشته‌اند. طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده، از تابستان سال آینده حضور شخصیت‌های دارا و سارا در شبکه‌های کودک تلویزیون آغاز خواهد شد. جلساتی نیز با مسئولین شبکه کودک برگزار شده و احتمال دارد قبل از ورود رسمی این شخصیت‌ها به برنامه‌ها، چند کلیپ تلویزیونی به‌عنوان پیش‌درآمد تولید شود . هدف اصلی این پروژه احیای شخصیت‌های دارا و سارا و بازگرداندن آنها به خانه‌ها و ذهن کودکان است. در این راستا از تجربیات گذشته بهره خواهیم گرفت تا از تکرار اشتباهات جلوگیری شود. در دوره‌های قبلی، این شخصیت‌ها بدون پیوست کافی معرفی شدند؛ محصولات جانبی نداشتند، و بازاریابی فرهنگی برای آنها انجام نشده بود. اما در این دوره، تمرکز بر ساخت شخصیت‌هایی است که از طریق رسانه، تلویزیون، و حتی فیلم‌های سینمایی به‌عنوان چهره‌ای پذیرفتنی برای کودکان مطرح شوند.
در ادامه برنامه، تلاش خواهد شد تا این شخصیت‌ها به‌صورت گسترده‌تر در دسترس قرار گیرند؛ از جمله در قالب محصولات فرهنگی، اجراهای خیابانی، اجراهای صحنه‌ای، و حضور در استان‌ها. همچنین فروش عروسک‌های مرتبط با این شخصیت‌ها نیز بخشی از این برنامه است. کارگروهی برای نظارت بر روند اجرا تشکیل شده که متشکل از معاونت تولید و معاونت فرهنگی است و جلسات منظمی برای پیشبرد کارها برگزار می‌شود. علاوه بر این، با حمایت‌های مدیرعامل محترم و رویکردی دقیق و حساب‌شده تلاش می‌کنیم به نتایج مؤثری دست یابیم. حضور تلویزیونی این شخصیت‌های عروسکی، به‌عنوان بخشی از طرح معرفی شخصیت‌های جدید، می‌تواند نقشی کلیدی در موفقیت این پروژه ایفا کند.
ستاد وظیفه اصلی برنامه‌ریزی کلان در حوزه‌های علمی، فرهنگی و فناوری است. تمرکز بر اجرای اقدامات مستقیم علمی نیست، بلکه ما به طراحی مسیری استراتژیک و مهندسی علمی برای کشور می‌پردازیم. در حال حاضر کشور را به بخش‌های مختلف تقسیم کرده‌ایم تا در هر بخش یک قطب علمی فعال شوددر حوزه شخصیت‌های عروسکی برای کودکان با یک فقر جدی مواجه هستیم. در این زمینه می‌توانیم بحث آزادپردازی سرهنگی را مطرح کنیم، اما نگاه دقیق‌تری هم به برخی انیمیشن‌های موفق مانند «بچه زرنگ» داشته‌ایم. این انیمیشن‌ها مورد بررسی معاونت فرهنگی قرار گرفته و به نتایجی رسیده‌ایم که می‌توان آنها را برای هماهنگی بیشتر به بخش بازرگانی و معاونت تولید منتقل کرد تا برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد. برای مثال، در پروژه «بچه زرنگ» تاکنون حدود 25 عنوان محصول طراحی شده و حتی کاتالوگی شامل 400 عنوان دیگر نیز آماده شده است.
ما این محصولات را با دقت رصد می‌کنیم و نیازهای واقعی موجود در میدان را به واحد بازرگانی اعلام می‌کنیم. آنها نیز بر اساس اولویت‌ها اقدامات لازم را انجام می‌دهند. به عنوان بخشی از همین رویکرد، ما موفق شده‌ایم 100 کتاب مورد علاقه کودکان ایران را شناسایی کنیم. این کتاب‌ها برای تولید محتوا در سال آینده اعلام شده‌اند و از آنها در قالب برنامه‌های مختلف مانند تئاتر کودک و نوجوان بهره‌برداری خواهد شد. هدف ما این است که این موارد در سال آینده با برنامه‌ریزی بهتر و گسترده‌تر به ثمر بنشیند.
تئاتر کودک و نوجوان در حقیقت از کتاب‌های موفقی الهام می‌گیرد که کودکان و نوجوانان می‌خوانند و از طریق تئاتر آنها را تجربه می‌کنند. این امکان به آنها اجازه می‌دهد نه‌تنها تئاتر را ببینند، بلکه موسیقی‌اش را بشنوند و حتی نسخه صوتی کتاب را در دسترس داشته باشند. ما چنین مدلی را در طراحی‌هایمان داریم، اما اجرای آن و پیشبرد تولید نیازمند همکاری میان بخش بازرگانی، معاونت تولید و سایر بخش‌های مرتبط است. تمامی این اجزا باید در یک زنجیره منسجم برای ادامه‌دار کردن این فرآیند همکاری داشته باشند.