سقوط آزاد تاریخی؛ پول نقد 70 میلیون ایرانی آب رفت

• فهرست محتوا
• یارانه نقدی چقدر آب رفته است؟
• سهم یارانه از درآمد خانوارهای شهری: 1 تا 12 درصد
• سهم یارانه از سیستان‌و‌بلوچستان تا تهران

در روزهای گذشته، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اعلام کرد یارانه نقدی مهرماه 1404 را به حساب سرپرستان خانوارهای دهک‌های چهارم تا نهم واریز کرده است. طبق اعلام این سازمان، یارانه این مرحله به حساب 14.5 میلیون سرپرست خانوار واریز شده و تعداد یارانه‌بگیران در دهک‌های چهارم تا نهم - با حذف پردرآمدها - به 42 میلیون و 313 هزار نفر رسیده است. همچنین در دهک‌های اول تا سوم، 10 میلیون و 232 هزار خانوار با جمعیت 28 میلیون و 149 هزار نفر قرار دارند که یارانه آن‌ها حدوداً یک هفته زودتر از دهک‌های دیگر واریز می‌شود.

در مجموع، در حال حاضر حدود 70.5 میلیون نفر ماهانه یارانه نقدی در کشور دریافت می‌کنند. اما این یارانه‌های نقدی چقدر از هزینه‌های خانوارها را پوشش می‌دهد؟

یارانه نقدی چقدر آب رفته است؟

آذر 1389، در نخستین مرحله واریز یارانه نقدی، دولت 45 هزار و 500 تومان به ازای هر نفر به حساب خانوارهای ایرانی واریز کرد؛ رقمی که همان زمان معادل 45 دلار بود. طبق داده‌های مرکز آمار ایران، در سال 1389 یارانه نقدی معادل 16.5 درصد از کل درآمد ماهانه یک خانوار شهری و 30.4 درصد از کل درآمد ماهانه یک خانوار روستایی را تشکیل می‌داد. عدم اجرای کامل سیاست هدفمندی یارانه‌ها و تثبیت قیمت‌ها برای چندین سال - صرف‌نظر از درست یا نادرست بودن آن - باعث شد دولت منابع کافی برای افزایش یارانه به تناسب تورم نداشته باشد و تا اردیبهشت 1401 تقریباً همان 45 هزار و 500 تومان را به اغلب دهک‌ها واریز کند.

این تثبیت سبب شد سهم یارانه نقدی در درآمد خانوارهای شهری و روستایی به سرعت کاهش یابد: سهم یارانه در درآمد خانوار شهری از 16.5 درصد در 1389 به 1.6 درصد در 1400 رسید. در مناطق روستایی نیز این سهم از 30.4 درصد در 1389 به 2.8 درصد در 1400 سقوط کرد.

در انتهای اردیبهشت 1401، دولت سیزدهم با اجرای طرح حذف ارز 4200 تومانی و همسان‌سازی نرخ ارز ترجیحی با نرخ نیمایی، یارانه 45500 تومانی را برای دهک‌های اول تا سوم به نفری 400 هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا دهم به نفری 300 هزار تومان افزایش داد. این جراحی یارانه‌ای باعث جهش سهم یارانه در درآمد خانوارهای شهری از 1.6 درصد در 1400 به 8 درصد در 1401 شد. در مناطق روستایی نیز سهم یارانه از 2.8 درصد در 1400 به 14.1 درصد در 1401 رسید.

اما طی سه سال اخیر، یارانه‌های نقدی بار دیگر از تورم عقب ماندند: سهم آن در مناطق شهری از 8 درصد در 1401 به 3.9 درصد در 1403 کاهش یافت - عددی که در سال جاری همچنان روند نزولی دارد و باید منتظر داده‌های جدید مرکز آمار ماند. در مناطق روستایی نیز این سهم از 14.1 درصد در 1401 به 6.9 درصد در 1403 رسیده است.

سهم یارانه از درآمد خانوارهای شهری: 1 تا 12 درصد

آخرین گزارش مرکز آمار ایران از هزینه - درآمد خانوار مربوط به سال 1403 است. مقایسه میانگین درآمد خانوار در دهک‌های مختلف با میزان یارانه کل خانوار نشان می‌دهد در مناطق شهری کشور طی سال 1403، یارانه نقدی به طور میانگین سهم نزدیک به 4 درصدی از کل درآمد خانوار را داشته است. این عدد در دهک‌های اول، دوم و سوم به ترتیب 12.1، 8.8 و 6.9 درصد بوده و در دهک چهارم معادل 4.9 درصد از درآمد خانوار را تشکیل می‌دهد. در دهک‌های پنجم، ششم و هفتم این ارقام به ترتیب 4.2، 3.8 و 3.3 درصد و در دهک‌های هشتم، نهم و دهم به ترتیب 2.9، 2.4 و 1.5 درصد بوده است.

سهم یارانه از سیستان‌و‌بلوچستان تا تهران

نگاهی به وضعیت استانی یارانه‌های نقدی نیز قابل تأمل است. در سال 1403، در مناطق روستایی استان سیستان‌و‌بلوچستان سهم یارانه نقدی از کل درآمد خانوارها 18.3 درصد بوده، در لرستان 9.6 درصد، و در آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کردستان بین 9 تا 10 درصد. در مقابل، این عدد در مناطق روستایی استان‌های یزد، مازندران و البرز به ترتیب 3.8، 4 و 4.3 درصد بوده است.

در مناطق شهری نیز سهم یارانه نقدی در استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، ایلام، لرستان، آذربایجان غربی، کرمان و کرمانشاه به ترتیب 7.3، 6.1، 5.8 و 5.7 درصد بوده، اما در تهران تنها 2.6 درصد، در مازندران و چهارمحال‌وبختیاری هر کدام 3.3 درصد، و در گیلان و البرز 3.5 درصد را تشکیل می‌دهد.

گرچه آمار دهکی استانی در دسترس نیست، اما با توجه به اینکه فاصله میانگین درآمد دهک‌ها با دهک اول در مناطق روستایی 7 برابر و در مناطق شهری 4 برابر است، به نظر می‌رسد در مناطق روستایی استانی مانند سیستان‌و‌بلوچستان، یارانه سهم بالای 50 درصدی از کل درآمد دهک اول داشته باشد و این عدد در مناطق شهری همین استان نیز حول‌وحوش 30 درصد باشد.