سهم من در مقابله با کرونا
تهران - ایرنا - روزنامه ایران در گزارشی آورده است: با شیوع ویروس کرونا، مهم‌ترین مسأله‌ای که بعد از وظایف دولت‌ها مطرح شده، مسوولیت‌پذیری شهروندان در قبال این بیماری است.
در ادامه گزارش 19 آذر 1399 روزنامه ایران، آمده است: آگاهی از شاخصه‌های شهروند مسئولیت‌پذیر می‌تواند به جوامع کمک کند تا هریک با انجام مسئولیت‌های فردی و اجتماعی خود در این بازه زمانی به یاری خود و دیگران شتابند، در عین حال این امر جز با همدلی دولت‌ها و شهروندان میسر نمی‌شود. بحران کووید 19، بحرانی جهانی است که در کل دنیا همه‌گیر شده و با شروع بیماری، مسئولیت‌های متقابلی را برای شهروندان به همراه آورده است؛ تنها راه خروج از بحران و بازگشت به زندگی طبیعی پیش از شیوع کرونا ویروس، این است که تک تک افراد جامعه و در کنار آن دولت‌ها به وظایف خود واقف باشند. نمی‌توان در هر مخاطره‌ای که در جامعه پیش می‌آید، دیگری را مقصر دانست و مسئولیت را از گردن خود سلب کرد، چون در این مسأله پای جان و زندگی همه شهروندان به میان آمده و باید با آگاهی و ارتقای مسئولیت‌پذیری از این بحران قرن عبور کنیم. سیامک زندرضوی، جامعه‌شناس درباره نقش و مسئولیت‌پذیری شهروندان در پاندمی کرونا به «ایران» می‌گوید: سیاستی که دولت به‌کار برده راهبردی تعاملی بوده و آن‌گونه که باید به این مسأله بهداشتی - اجتماعی نگاه نشده، اولین رویکرد باید در عین شفافیت، کمک گرفتن از گروه‌های مرتبط باشد، غیر از اینکه در ستاد کرونا پزشکان باید حضور داشته باشند، جامعه‌شناسان مستقل شناخته شده و نمایندگان انجمن‌های علمی نیز باید حضور داشته باشند. برای اینکه شیوع و همه‌گیری بیماری کرونا، مسأله‌ای فقط پزشکی نیست، بلکه در درجه اول مسأله‌ای اجتماعی است. اهمیت توجه به وظایف شهروند مسئول، به صورت آشکار در این قضیه وجود دارد. یادمان باشد که شهروند مسئول در برابر یک دولت مسئول وجود دارد و شهروند توانا و مسئولیت‌شناس که می‌تواند انتخاب‌های درستی برای سلامت خود و همشهریانش داشته باشد به همان نسبت هم از دولت انتظار دارد که همه توان خود را از ابتدا در مسیر خیر همگانی بگذارد. او در ادامه می‌افزاید: در ایام نوروز دیدیم که طبقه متوسط جامعه، پویش «در خانه بمانید» را راه انداخت و این اتفاق خوب در مقیاس بزرگ افتاد و حتی افرادی هم که نمی‌توانستند به دلایل شغلی یا دلایل دیگر در خانه بمانند، سعی کردند کمک‌هایی فراهم کنند تا شرایط برای دسته‌های آسیب‌پذیر آسان‌تر شود، به عنوان مثال جوان ترها تلاش کردند برای سالمندان و ناتوانان، ارزاق تهیه کرده و دراختیار این قشر قرار دهند، بدین‌ترتیب دیدیم که این جنبش شکل گرفت و مسئولیت شهروندی، خود را نشان داد اما در مقابل یکسری از شهروندان بلافاصله که تعطیلات به پایان رسید، همه چیز را فراموش کردند، این دسته از شهروندان به خیال اینکه حرف برخی متخصصان یا مقامات درست است و بیماری در حال اتمام است، شروع کردند به مسافرت رفتن و شاهد بودیم که چقدر جاده‌ها شلوغ شدند. چگونه یک مسئول بهداشت عمومی اعلام پایان وضعیت اضطراری را می‌کند و از آن طرف انتظار دارد که شهروندان رفتار خود را در حالت قرنطینه ادامه بدهند؟ شاید آنچنان که باید و شاید پراکندگی بیماری در نقاط مختلف کشور در ماه‌های اول تشریح نشد و در نهایت آمار مبتلایان و فوتی‌ها به طرز وحشتناکی افزایشی شد. به گفته این جامعه‌شناس، نکته مهمی که باید به آن اشاره شود، این است که در ستاد کرونا کسانی به عنوان عضو این ستاداعلام می‌کنند که تعداد مرگ و میر سه برابر میزانی است که گفته می‌شود. چرا تعداد فوتی‌ها به‌طور شفاف اعلام نمی‌شود تا مردم به عمق بحران پی ببرند؟ تقسیم کار نکردن و نقش چندگانه و متناقض ایفا کردن، درمیان مقامات مسئول به نوعی نشاندهنده ناتوانی است و مردم هم سردرگم می‌شوند و هر کدام از گروه‌های اجتماعی، ساز خود را خواهند زد. باید یک مرجع و یک نفر سخنگوی رسمی باشد که انتشار اخبار را برعهده بگیرد، نکته دیگری که باید بیشتر به آن توجه شود این است که باید از انجمن‌های علمی مرتبط با مسائل اجتماعی مثل انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و دیگر انجمن‌های مرتبط با این مسأله دعوت بشود و به‌طور شفاف بیانیه رئیس جمهوری با جزئیات به بحث گذاشته شود، آنها استدلالات خود را بگویند و با فرصت کافی اجازه دهند جامعه‌شناسان هم استدلال‌های خود را بگویند و در یک معنا جامعه نسبت به این وضعیت بحرانی که در آن قرار داریم، حساس شود. زند رضوی با اشاره به وظایف نمایندگان انجمن‌های صنفی در ارتقای نقش مسئولیت‌پذیری مردم در دوران کرونا، توضیح می‌دهد: نمایندگان انجمن‌های تخصصی و حرفه‌ای پزشکان، پرستاران و خدمات بیمارستانی که در حال حاضر بیشترین بار را تحمل می‌کنند هم باید به میدان آمده و وضعیت خود را به‌طور کامل توضیح دهند و از کل جامعه استمداد بطلبند. ادامه وضعیت موجود فرسایشی است که خطر ویرانی سیستم بهداشتی درمانی از یک طرف و پرپر شدن شهروندان بیشتر و بیشتری را به دنبال خواهد داشت.
حقی که در دوران کرونا به گردن داریم امید زمانی، مدیر گروه جامعه‌شناسی و سلامت انجمن جامعه‌شناسی ایران، درباره شهروند مسئول در برابر کرونا به «ایران» می‌گوید: شهروند بودن، همیشه حقوقی برای انسان‌ها فراهم کرده و مسئولیت‌هایی را در کنارش به همراه می‌آورد. زندگی اجتماعی مسئولیت‌هایی دارد و حقوقی باید برایش فراهم شود. هم در حقوق بشر و هم در قانون اساسی به حوزه بهداشت توجه ویژه شده و جزو حقوق اولیه انسان‌ها این است که زندگی سالم و به دور از بیماری داشته باشند. برخی ساختارها، مستقیما وظیفه تأمین سلامت را به عهده دارند و برخی به صورت غیرمستقیم هستند. چنانچه ساختارها و سازمان‌های متولی تأمین سلامت مردم، مسئولیت‌های خود را بدرستی انجام دهند، در برابر می‌توانند انتظار داشته باشند که مردم هم مسئولیت‌پذیر باشند. بخشی از این حقوق دوجانبه گاهی اوقات کمرنگ دیده می‌شود و چه از طرف مسئولان و چه از طرف مردم کوتاهی‌هایی می‌شود. در پاندمی کرونا ویروس هم دچار مشکلات و عوارضی هستیم که بشدت دردناک هستند و بویژه برای خانواده‌هایی که عزیزان خود را از دست داده‌اند، غیر قابل جبران به شمار می‌رود. به گفته این پژوهشگر اجتماعی، انتظاری که از شهروندان می‌رود، این است که به توصیه‌های بهداشتی در محیط کار و در محیط خانه عمل کنند. ویروس کرونا از طریق قطرات تنفسی و تماس نزدیک سرایت می‌کند و رعایت فاصله فیزیکی، زدن ماسک و شستن دست‌ها باید رعایت شود. بخشی از این رفتارهای بهداشتی نیاز به پیش زمینه فرهنگی و آموزشی دارد، متأسفانه در کشور ما به طور منظم این مسائل جدی گرفته نشده بود و در طول زمان خیلی از کودکان در مدرسه یا خانواده و حتی از طریق رسانه‌ها با رفتارهای بهداشتی آشنا نبودند و نمی‌دانستند که چگونه باید بهداشت را رعایت کنند. پدری که به بهداشت عمل نمی‌کند و در محیط‌های بیرون زباله می‌اندازد، نمی‌تواند به کودک خود هم موارد بهداشتی را آموزش دهد.
زمانی در ادامه اضافه می‌کند: فرهنگ بهداشت باید گسترش داده شود تا شهروندان از بیماری‌ها به دور باشند. انتظار دیگری که از شهروندان می‌رود، این است که به محدودیت‌های کاری و رفت و آمد درخصوص تعاملات اجتماعی آن‌گونه که از سمت نهادهای مسئول درخواست می‌شود، توجه کنند؛ مسافرت‌ها، میهمانی‌ها، جشن‌ها و عزاها باید با کمترین تعداد و رعایت فاصله‌گذاری برگزار شود. مراسم آنلاین هم در این روزها می‌تواند کمک‌کننده باشد. گاهی اوقات به دلایل مختلف، خود نهادهای مسئول، همایش‌هایی را برگزار می‌کنند، در چنین مواردی وقتی مردم تناقضات را می‌بینند، نسبت به اجرای محدودیت‌ها تردید می‌کنند و نمی‌دانند باید همه موارد را رعایت کرد یا خیر. در مورد ویروس کووید19 باید تک‌تک افراد جامعه تمامی موارد بهداشتی را رعایت کنند. در مرحله بعدی نیز همه شهروندان باید به کمک یکدیگر بیایند، همه ما درخصوص کمک‌های نقدی یا جنسی یا با کمک خیریه‌ها می‌توانیم در سلامت یکدیگر مؤثر باشیم. البته در خصوص نهادهای غیردولتی، برخی از این نهادها با محدودیت‌هایی مواجه هستند و افرادی که می‌خواهند کارهای داوطلبانه و خیریه انجام دهند، آنچنان نظام‌مند و مطابق اصول علمی نمی‌توانند کار خود را به پیش ببرند و بسیاری از کارهای خیریه‌ای و اهدای مالی در این زمینه به بیراهه رفته و به هدر می‌رود. او معتقد است: به نظر می‌رسد همه مردم و نهادها باید به اصول اولیه تشکیل جامعه برگردند. اصول اولیه این است که هر فردی حقوقی دارد و دسترسی همه به امکانات بهداشتی باید یکسان باشد، در مقابل هم تمامی افرادی که از خدمات بهداشتی و درمانی استفاده می‌کنند، باید شهروندی مسئول در قبال دولت و یکدیگر باشند.
زیست فضای کرونایی؛ از ترس تا مسئولیت اجتماعی حسین میرزایی، جامعه‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم درباره شاخصه‌های فرد مسئولیت‌پذیر و واکنش‌های مختلف شهروندان در دوران پاندمی کرونا به «ایران» می‌گوید: غلبه هولناک فضای مجازی بر زندگی، افزایش بیماری‌های روحی و بالارفتن اضطراب و نگرانی ناشی از وضعیت کرونایی، زیست در فضای محدود، احتمال افزایش اختلافات خانوادگی و کم شدن بازدیدهای خانوادگی و دوستانه، کاهش تماس‌های عاطفی (در آغوش کشیدن، بوسیدن)، تعطیلی مراکز اقتصادی (مغازه‌ها، پاساژها و...)، مذهبی (حرم‌های مقدس، مساجد و حسینیه‌ها)، فرهنگی (تئاتر و سینما)، ورزشی (ورزشگاه‌ها و سالن‌های ورزشی)، کاهش سفرها، آسیب جدی به بسیاری از مشاغل، برجسته شدن فقر و بیکاری در جامعه و... را می‌توان از جمله اثرات بیماری همه‌گیر کرونا در جامعه قلمداد کرد که در بدو شیوع باعث ایجاد نوعی ترس اجتماعی شد. به گفته او، اصولا ترس و اضطراب جمعی در دوران همه‌گیری بیش از پیش خود را نشان می‌دهد. این واکنش‌ها، پایه و ریشه بسیاری از رفتارهایی است که ما در وضعیت کرونایی از خود بروز می‌دهیم. یکی از راه‌های غلبه بر این هیجان‌ها، بهره‌گیری از ارتباطات اجتماعی است اما از بد حادثه، این ارتباط برای کمک به کنترل ترس و اضطراب، در شرایط کرونایی نیز دچار محدودیت‌هایی شده است. بنابراین اشکال دیگر ارتباطی مانند شبکه‌های اجتماعی مجازی، جای خود را به ارتباطات اجتماعی فیزیکی می‌دهد. به گفته این جامعه‌شناس، با گذشت یکسال از آغاز شیوع بیماری در جهان، ترس آرام آرام جای خود را به نوعی همزیستی با کرونا داده است به نحوی که افراد دو موضع در برابر آن اتخاذ کرده‌اند: اطاعت یا مقاومت. واکنش رفتاری اشخاص در برابر رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی متفاوت است، برخی تصمیم می‌گیرند از قوانین پیروی کنند و برخی دیگر تا جای ممکن آنها را انکار می‌کنند. در اینجا دو عامل اصلی وجود دارد: اطاعت و انطباق. با عامل دوم، از مردم خواسته می‌شود تا به شواهد علمی پایبند باشند؛ شواهدی که نشان می‌دهد با محصور کردن خود، محدود کردن جابه‌جایی‌ها (سفرهای غیرضروری) و شستن دست‌ها به‌طور مرتب، می‌توان زندگی خود و اطرافیان را از خطر ابتلا تا جای ممکن مصون داشت. با وجود این، برخی از مردم در برابر رعایت پروتکل‌ها مقاومت می‌کنند و حتی از ابراز علنی عدم رعایت پروتکل‌ها ابایی ندارند.
میرزایی در ادامه می‌افزاید: از نظر اجتماعی، سه دسته افراد این پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند: دسته اول، کسانی که برای امرار معاش، به‌طور روزانه نیاز به خروج از منزل دارند، نقش دولت در تأمین نیازهای اولیه این افراد قابل تأمل است. دوم، کسانی که برای تفریح یا سفرهای غیرضروری از منزل خارج می‌شوند و عمدتا انتقال ویروس و تبعات آن را کم اهمیت، نادیده یا حتی دروغ می‌پندارند و دسته سوم، کسانی که با نگاه تقدیرگرایی، برای ماندن در منزل مقاومت می‌کنند. از دیدگاه فردی، جنبه‌های رفتاری خاصی می‌تواند این عدم تمکین به دستورالعمل‌ها را توضیح دهد. به عنوان مثال، شخصیت فردگرا و ردکننده اقتدار ممکن است در دوران کودکی به دست آمده و در طول زمان تقویت شده باشد. بنابراین پیوستن چنین افرادی به پویایی جمعی و پیروی از این حرکت پیشگیرانه بسیار دشوار خواهد بود، اما مسئولیت اجتماعی افراد در این بین چه خواهد شد؟ آیا جز این است که وضعیت قرمز کرونایی این روزهای ما نتیجه مراعات نکردن همین افراد است؟ آیا مرگ نزدیک به 500 نفر در روز برایمان در حال عادی شدن نیست؟ رقمی که بیش از میانگین روزانه تعداد شهدای ما در جنگ ایران و عراق است! به گفته این جامعه‌شناس، تک‌تک ما شهروندان در برابر این بیماری مسئولیت داریم که نقشی در شیوع آن برعهده نداشته باشیم. علاوه بر جان خود، جان اطرافیانمان به رفتارهای پیشگیرانه و مسئولانه ما بستگی دارد، بنابراین آنجا که حاکمیت نمی‌تواند مانع رفتارهای ضد اجتماعی افراد غیرمسئول شود، این وظیفه و مسئولیت اجتماعی ماست که دربرابر چنین افرادی و کنش‌های آنها از قبیل ماسک نزدن، عدم رعایت فاصله تا سفرهای تفریحی و نظایر آنها بی‌تفاوت نمانیم. میرزایی در پایان خاطرنشان می کند: اگر همه ما در برابر این بیماری حس مسئولیت شهروندی و انسانی خود را داشته باشیم، قطعا به زودی زود این بیماری ریشه‌کن خواهد شد؛ در غیر این صورت، تعداد مبتلایان و متوفیان ناشی از این بیماری هر روز بالاتر خواهد رفت و جان ما و نزدیکانمان را بیش از پیش تهدید خواهد کرد.
لزوم افزایش تعامل هنرمندان و اساتید دانشگاه با مردم در دوران کرونا سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز با اشاره به اینکه اولین ویژگی شهروند مسئول در برابر کرونا، افزایش آگاهی و شناخت نسبت به دستورالعمل‌های بهداشتی است، به «ایران» توضیح می‌دهد: افراد نباید نسبت به آنچه به عنوان پروتکل یا دستورالعمل‌های بهداشتی ابلاغ می‌شود، بی‌تفاوت باشند. به گفته او، ویژگی دوم عامل بودن به رعایت پروتکل‌های بهداشتی در زمینه پیشگیری و رعایت مواردی است که در این خصوص مطرح می‌شود، به عنوان مثال استفاده از ماسک، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و شست‌وشوی دست‌ها و هر آنچه ماهیت پیشگیری از ابتلا به بیماری را دارد، از قبیل مسافرت رفتن مورد نظر است، در این میان فقط شناخت، کافی نیست؛ اگر من به عنوان یک شهروند، اطلاعات خود را در این حوزه افزایش دهم اما خودم عامل بر آنها نباشم، نشان می‌دهد مسئولیت‌پذیری به معنای واقعی وجود ندارد.
موسوی چلک در ادامه اضافه می‌کند: ویژگی بعدی رعایت مواردی است که اگر فرد، مبتلا به کرونا شد، چه کارهایی را باید انجام دهد تا احتمال ابتلا به دیگران و اطرافیان را کم کند. این موضوع امری است که نشانگر یک شهروند مسئول در شرایط کروناست، برخی گلایه‌هایی که مسئولان دارند، این است که افراد متوجه می‌شوند که مبتلا به ویروس کرونا شده اند اما به هر دلیلی از جمله دلایل اقتصادی یا دلایل شخصی، دیگران را از ابتلای بیماری خود آگاه نمی‌کنند و بیمار شدن خود را بازگو نمی‌کنند و با پنهانکاری آنها را هم در معرض ویروس قرار می‌دهند. این قضیه عین مسئولیت‌پذیر نبودن در قبال جامعه و شهروندان است و می‌تواند هم درون خانه وجود داشته باشد و هم در محیط بیرون از خانه به یک مسأله بغرنج تبدیل شود. شهروند مسئول از نگاهی دیگر کسی است که چنانچه مبتلا شد و دوره بیماری را گذراند، می‌تواند آنتی بادی دراختیار بیماران مبتلا به کرونا در وضعیت حاد قرار دهد. چنانچه من به هر دلیلی مبتلا شدم و دوره گذار را سپری کردم، حالا می‌توانم با این کار به دیگران هم کمک کنم؛ در اینجا می‌بینیم که مسئولیت‌پذیری، فقط رعایت موارد بهداشتی و پیشگیری نیست. موضوع کمک و همدلی هم به عنوان بخش سوم در این مقوله گنجانده می‌شود.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در ادامه به نکته چهارم اشاره کرده و بیان می‌دارد: بی‌تفاوت بودن نسبت به دیگران در این مقوله از اهمیت بالایی برخوردار است. چنانچه فردی نیازمند وجود دارد و می‌توانیم به او کمک کنیم، نباید نسبت به خانواده یا فرد نیازمند بی‌تفاوت باشیم. اگر افراد مهارتی دارند یا توانی دارند که می‌توانند در همیاری و کمک به سایر افراد جامعه به کار گیرند نباید دریغ کنند. یک شهروند مسئول، می‌تواند به کادر درمان کمک کند، دیگری می‌تواند در قالب مسئولیت اجتماعی بنگاه‌ها از افراد درگیر و نیازمند، دستگیری کند. این موضوع هم می‌تواند نشاندهنده یک شهروند مسئول در قبال کرونا باشد. این روزها برخی اقشار نیازمند که مستأجر هم هستند، شاید توان پرداخت اجاره خانه خود را ندارند، اگر صاحبخانه‌ها در صورت نیازمند نبودن و تمکن بالای مالی، اجاره‌ها را در این شرایط سخت دریافت نکنند یا اجاره کمتری بگیرند، می‌توانند بار مشکلات افرادی را که تحت فشارهای اقتصادی شدید هستند کاهش دهند. او درباره مشخصه دیگر شهروند مسئولیت‌پذیر بویژه در این روزهای کرونایی اظهار می‌کند: اگر بتوان برای مراقبت از مردم و شاد کردن روحیه مردم به هر شکلی کمک کرد، نباید آن را از سایرین دریغ کرد، به عنوان مثال صحبت کردن هنرمندان با مردم یا اجرای موسیقی یا در حوزه شعر و ادب، شهروندان توانمند، خوب است که ارتباطات خود را با سایر مردم افزایش دهند، همچنین اساتید دانشگاه نیز در این بازه زمانی می‌توانند بسیار مفید و کارآمد باشند. در حوزه کودک هم هنرمندان می‌توانند برای روحیه دهی به کودکان ورود کرده و در این امر یاری رسان باشند. موسوی چلک با بیان اینکه تشویق اطرافیان و افراد به رعایت دستورالعمل‌ها و پروتکل‌ها، موضوعی است که نباید به فراموشی سپرده شود، ادامه می‌دهد: تشویق کردن دیگران به رعایت موارد بهداشتی که از سوی ستاد کرونا ابلاغ می‌شود، خود شاخصه شهروندی است که نسبت به سایرین بی‌تفاوت نیست. افراد باید با تشویق کردن، تذکر دادن، ترغیب کردن و اطلاعات درست در اختیار دیگران قرار دادن، میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی توسط سایر شهروندان را تا اندازه قابل‌توجهی افزایش دهند.
منبع: روزنامه ایران *س_برچسب‌ها_س*