عرفه؛ روز بازگشت به خداوند برای مسلمان و غیر مسلمان / توبه پس از پرداخت حقوق مردم

آیت‌الله محمد یعقوبی (‌مرجع تقلید شیعیان)

به مناسبت روز عرفه دفتر آیت الله شیخ محمد یعقوبی این متن را به قلم این مرجع تقلید شیعه ساکن نجف (عراق) در اختیار عصر ایران قرار داده است:

یکی از رویه‌های مجامع بین‌المللی این است که برای بزرگداشت برخی از امور که برای بشر دارای اهمیت است روزی را به نام آن اختصاص دهند و آن روز را به نام آن نام گذاری کنند تا در سالگردهای آن امور مربوط به آن را بررسی کنند و کارهای انجام شده و مشکلات و چالش های پیش آمده و پیش رو را مورد مطالعه و بررسی قرار دهند و مورد توجه جهانیان قرار بگیرد مانند روز جهانی مبارزه با ایدز و روز کارگر و روز زن و مانند آن.

این رویه خوبی است تا با همفکری و همکاری مجامع بشری به مصاف مشکلاتی که بشر را تهدید می کند برخاست تا از آنها رهایی یافت؛ اما جهان امروز با نگاه تک بعدی و مادی گرایانه به انسان، و عدم توجه به بعد معنوی و روحی او باعث گردید که بعد دیگر او مورد اهمال و بی توجهی واقع شود و هیچ روزی به آن اختصاص نیابد تا نیازهای آن شناسایی، و آفتها و بیماری های روحیروانی و اخلاقی و قلبی او مورد بررسی و مطالعه و درمان قرار گیرد.

لذا خود در مورد روز جهانی مبارزه با ایدز اعتراف می کنند که نه تنها در از بین بردن آن بلکه حتی از مهار آن هم ناتوان بوده اند و تعداد مبتلایان آن به 20 ملیون نفر رسید و دریافتند که درمان آن تنها در بعد تربیتی انسان نهفته است که او را باید بر اساس ارزش های روحی و روانی و تقویت بعد دینی و ایمانی او به خداوند متعال پرورش داد تا بتوان به اهداف مورد نظر دست یافت.

پس چرا برای یادآوری انسان به بعد معنوی و ارزش های روحی او روزی را نامگذاری نمی کنند تا انسان ها از آن آگاهی پیدا کنند و تا بداند که نگاه و توجه به این بعد چه کارکردهایی سحرگونه ای در مبارزه با عوامل سلبی و رذائل نفسانی می تواند داشته باشد، که تمام وسایل مادی در مبارزه با آنها ناتوان خواهند بود.

رهبران دینی بر محاسبه نفس در هر شب سفارش اکید می کنند تا آنجاکه در برخی از روایات معصومین (ع) آمده است: (لیس منا من لم یحاسب نفسه کل لیله) (از ما نیست کسی که هر روز به حساب نفس خود نرسد) که اگر انسان به همین مورد توجه کند شاهد کاهش ظلم و انحراف در جهان خواهیم بود و اگر تا این درجه نمی تواند ملتزم شود لا اقل این محاسبه را یک بار در سال داشته باشیم.

چه خوب است که ان روز را در روز عرفه نهم ذی الحجه قرار بدهیم روزی که میلیونها انسان از زن و مرد، غنی و فقر، رئیس و مرئوس، سفید و سیاه، غربی و شرقی از جای جای جهان دور هم جمع می شود و در مقابل خداوند متعال سر تعظیم فرود می آورند و با زبان ها و گویش های مختلف در برابر او تضرع می کنند و اعلام توبه و بازگشت به سوی او می کنند و از او می خواهند تا از سر تقصیرات آنها بگذرد و صفحه جدیدی را برای آنها باز کند تا از نو شروع کنند و آنها را در این راه یاری کند.

امام حسین (ع) در دعای مبارک خود در روز عرفه به جهانی بودن این روز اشاره می کند: (فالیک عجت الأصوات بصنوف اللغات) (به هر زبان صداها به سوی تو بلند شد) روزی که تنها ویژه مسلمانان نیست بلکه برای تمام انسانها است تا در آن توبه کنند و به سوی خداوند متعال بازگردند با اینکه خداوند بی نیاز از آنهاست اما این بازگشت به سود آنهاست چراکه رهایی از شقاوت و بدبختی و گرفتاری به سبب دوری از او تنها در سایه بازگشت به او محقق خواهد شد: {وَمَن أَعرَضَ عَن ذِکرِی فَاِنَ لَهُ مَعِیشَهً ضَنکاً وَنَحشُرُهُ یَومَ القِیَامَهِ أَعمَی قَالَ رَبِ لِمَ حَشَرتَنِی أَعمَی وَقَد کُنتُ بَصِیراً قَالَ کَذَلِکَ أَتَتکَ آیَاتُنَا فَنَسِیتَهَا وَکَذَلِکَ الیَومَ تُنسَی} طه 124-126 (هر کس از یاد من روی گردان شود، زندگی تنگی خواهد داشت؛ و روز قیامت، او را نابینا محشور می‌کنیم! می‌گوید: پروردگارا چرا نابینا محشورم کردی؟ من که بینا بودم. می‌فرماید: آن گونه که آیات من برای تو آمد، و تو آنها را فراموش کردی؛ امروز نیز تو فراموش خواهی شد).

پس بر تمام انسانها لازم است که اگر خیر و نیکی را برای خود بخواهد باید صدای خود را با ملیونها انسانی که در سرزمین عرفات کنار جبل الرحمه برای دعا گردهم آمده اند همراه سازند چراکه در احادیث شریفه مستجاب بودن دعای آنان بیان شده است.

امام باقر علیه السلام فرموده اند: (ما یقف علی تلک الجبال بر ولا فاجر الا استجاب الله له، فأما البر فیستجاب له فی آخرته ودنیاه واما الفاجر فیستجاب له فی دنیاه) احدی از نیکان و بدان نیست که بر این کوه ها (عرفات و مشعر) وقوف کند، مگر این که خدا (دعای) او را به اجابت می رساند. (منتها، دعای) نیکوکار نسبت به امور دنیا و آخرتش مستجاب می شود، ولی (دعای) آدم بدکار، درباره دنیایش مستجاب می گردد. پس اگر همه هم نوا شویم و در دعا و نیایش و استغاثه و درخواست هایمان یکصدا شویم خداوند متعال نگاه یکسان می کند و اجابت می کند و از خداوند به دور است که یکی را بپذیرد و دیگری را رد کند.

جهانیان همه بازگشت به این رکن وحدت بخش و او خداوند متعال که خالق همه آنهاست نیاز دارند که تمام صفات کمالی در او یکجا جمع هستند که در سایه این بازگشت تمام مشکلات انسان برطرف خواهند شد و زبان حال همه این آیه مبارکه خواهد شد که می فرماید: {قُل اِنَمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَه أَن تَقُومُوا لِلَهِ مَثنَی وَفُرَادَی ثُمَ تَتَفَکَرُوا} سبأ46 بگو: شما را تنها به یک چیز اندرز می‌دهم، و آن اینکه: دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید، سپس بیندیشید. و نیز: {فَلَولاَ کَانَت قَریَه آمَنَت فَنَفَعَهَا اِیمَانُهَا اِلاَ قَومَ یُونُسَ لَمَا آمَنُوا کَشَفنَا عَنهُم عَذَابَ الخِزیِ فِی الحَیَاهَ الدُنیَا وَمَتَعنَاهُم اِلَی حِین} یونس98 چرا هیچ یک از شهرها و آبادیها ایمان نیاوردند که (ایمانشان بموقع باشد، و) به حالشان مفید افتد؟! مگر قوم یونس، هنگامی که آنها ایمان آوردند، عذاب رسوا کننده را در زندگی دنیا از آنان برطرف ساختیم؛ و تا مدت معینی آنها را بهره‌مند ساختیم.

و اما ما پیروان اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) منابع خوب و کافی در این زمینه داریم دعای امام حسین (ع) در روز عرفه که در مفاتیح الجنان آمده است را داریم و دعای امام سجاد (ع) در روز عرفه و دعای طلب توبه و دعای مکارم اخلاق که در صحیفه سجادیه است را داریم.

عرفای بزرگ سفارشات زیادی در مورد دعای عرفه امام حسین (ع) می کنند و باید اینگونه باشد چرا که این دعایی است که سرور عارفان و فرزند سید عارفان آن را گفته است.

برخی از همراهان امام هنگامه خروج او برا دعا را اینگونه توصیف می کنند که: شب عرفه با حسین ابن علی بودیم که ایشان با تذلل و خشوع و آهسته آهسته از خیمه خود خارج شدند تا با جمعی از اهل بیت و فرزندان و همراهان خود در کنار کوه روبروی قبله شدند. سپس دو دست خود را بالا همانند مسکینی که غذا طلب کند روبروی صورت خود کرد سپس شروع به دعا کردن کرد تا بدینجا رسید و فرمود: (اللهم اجعلنی أخشاک کأنی اراک، وأسعدنی بتقواک، ولا تُشقنی بمعصیتک، وخِر لی فی قضائک، وبارک لی فی قدرک، حتی لا أُحِبَ تعجیل ما أخرت، ولا تأخیر ما عجلت) بار خدایا مرا از خود بترسان که گوئی تو را به چشم خود می‌نگرم و با تقوا نسبت به خود، خوشبخت و سعادتمندم گردان و به خاطر نشاط در نافرمانیت مرا بدبخت مکن و خیر و سعادت مرا در فرمان خود بخواه و قضا و قدر خود را بر من مبارک گردان تا آنجا که پس افتادن آنچه را که شتاب در آن داری دوست نداشته باشم و شتاب در آنچه که پس افتادنش را خواهی نخواهم.

بنده شاهد یکی از آنها در عصر روز عرفه در صحن حرم امام حسین (ع) در کربلا بودم که پس از انجام اعمال و زیارت مخصوصه آن روز این قسمت را با حالت گریان که اشکهایش ریش او را خیس کرده بود را تکرار می کرد.

امام حسین (ع) در ادامه می فرماید: (اللهم اجعلنا فی هذا الوقت ممن سألک فأعطیته، وشکرک فزدته، وتاب الیک فقبلته، وتنصل الیک من ذنوبه کلها فغفرتها له، یاذا الجلال والاکرام) ای خدا! ما را در این هنگام از آنان قرار ده که از تو درخواست کردند و تو به آنها عطا فرمودی و شکرت را به جای آوردند و تو بر نعمتت افزودی و به درگاهت توبه کردند و تو توبه‌شان را پذیرفتنی و از جمیع گناهان تبری جستند و تو همه را آمرزیدی، ای صاحب جلال و بزرگواری!. و در ادامه اینگونه با خداوند نیایش می کند: (کیف یُستدَلُ علیک بما هو فی وجوده مفتقر الیک؟ أیکون لغیرک من الظهور ما لیس لک حتی یکون هو المُظهرَ لک؟ متی غبتَ حتی تحتاجَ الی دلیل یدِلُ علیک؟ ومتی بعُدتَ حتی تکون الآثارُ هی التی توصِلُ الیک؟ عَمِیت عین لا تراک علیها رقیبا، وخسرت صفقهُ عبد لم تجعل له من حبِک نصیبا) خدایا چگونه دلیل آرند بر تو بدان چه در هستی خود بتو نیاز دارد، آیا دیگری ظهوری دارد که تو نداری تا او مظهر تو گردد؟ کی نهان شدی تا نیازت بدلیل باشد که بتو رهنماید، کی دور شدی تا آثار کسی را بتو رسانند، کور باد دیده‌ای که تو را نبیند با اینکه پیوسته دیده‌بان اوئی، و زیان بر دست آورد بنده‌ای که بهره‌ای از دوستی تو ندارد.

پس باید همه با تامل و توجه به این دعا به صورت فردی و جمعی رو به سوی پروردگار کنیم و از همه امکانات در این راستا بهره ببریم تا صدای بندگی از همه مکانها چه منازل یا حسینیه ها و مساجد بلند شود و از بلندگوهای اماکن مقدس و حتی خانه ها استفاده شود تا فضای تضرع و خشوع را فراهم آوریم و ساز بندگی را با هم به صدا در آوریم تا نگاه و عنایت خداوند را بسوی خود جلب کنیم و در سایه نگاه مهربان او از دردها و گرفتاریها رهایی بیابیم و آثار شوم عصیان و مخالفت با او از بین برود و این همان معنای حقیقی توبه و بازگشت به سوی اوست که از امیر مومنان (ع) آموخته ایم.

در کتاب نهج البلاغه آمده است که کسی نزد امیر المؤمنین علیه السلام گفت: استغفر الله، امام علیه السلام فرمود: مادرت به عزایت بنشیند، آیا می‌دانی استغفار چیست‌؟ استغفار مرتبه برتران است و آن اسمی است که بر شش معنی واقع است: پشیمانی بر گناهی که انجام شده است، تصمیم بر بازنگشتن همیشگی به گناه، اگر گناه مربوط به پایمال کردن حقوق مردم بوده باید حقوق آنان را پرداخت تا انسان خدا را در هنگام حساب با پاکی و بدون داشتن حق کسی بر گردنش ملاقات کند، قصد کردن به اداءو جبران هر فریضه‌ای که ترک و ضایع شده تا حقش اداء شود (قضایش بجا آورده شود)

هر مقدار از گوشت بدن که از راه حرام و گناه روئیده شده باید بخاطر اندوه خوردن بر گناه انجام شده آن گوشت را آب کرد تا جایی که پوست به استخوان چسبیده و دوباره گوشت تازه‌ای روئیده شود.

بدن را باید از درد و رنج طاعت و اعمال خوب چشانید چنان که شیرینی گناه را چشیده است. در این هنگام است که می‌توانی بگوئی: استغفر الله.

گردهمایی در جای جای دنیا برای توبه و دعا در روز عرفه را شارع مقدس بر آن تاکید کرده است و کاری نیست که ما آن را خواستار باشیم از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: مردم در روز عرفه در شهرها بدون امام گردهم می آیند و با خداوند متعال نیایش می کنند. برای برادرانتان که گرفتار هستند و نیازمند دعا کنید یکی از اصحاب ائمه اطهار علیهم السلام نقل می کند که: عبدالله بن جندب را در عرفه دیدم که هیچ وقوفی را بهتر از وقوف او ندیده بودم، او پیوسته دست‌هایش را به سوی آسمان بلند نموده بود و اشک‌هایش بر گونه‌اش جاری می‌شد تا به زمین می‌ریخت.

چون مردم رفتند به او گفتم: ای ابو محمد! هرگز موقفی بهتر از موقف تو ندیده‌ام. گفت: به خدا سوگند! به جز برای برادرانم دعا نکردم، چرا که امام کاظم علیه السلام به من خبر داد که هرکس برای برادر خود در نبودنش دعا کند از عرش ندا شود: «بر تو باد صد هزار برابر مانند آن». پس اکراه داشتم که صد هزار برابر تضمین شده را در مقابل یک دعایی که نمی‌دانم قبول شده یا نه، رها کنم.

روز عرفه یک روز قبل از عید است و عید یعنی بازگشت است که بازگشت انسان به سوی پروردگار کریم را به نمایش در می اورد بازگشتی که خیر و رحمت و عنایت اللهی را در پی خواهد آورد و لازمه آن این است که انسان مقدمات آن را فراهم کند همانگونه که اگر فردی بخواهد زمینی را بکارد در ابتدا باید آن را از علف های هرز و آلودگی ها پاک کند سپس بذر را در آن قرار دهد تا ثمره طیبی را به بار آورد؛ قلب انسان نیز همینگونه باید در ابتدا غبار روبی و پاکسازی شود تا آمادگی دریافت نفحات اللهی و نگاههای مهربان خداوند را داشته باشد.

{یَا أَیُهَا الَذِینَ آمَنُوا استَجِیبُوا لِلهِ وَلِلرَسُولِ اِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحیِیکُم وَاعلَمُوا أَنَ اللهَ یَحُولُ بَینَ المَرءِ وَقَلبِهِ وَأَنَهُ اِلَیهِ تُحشَرُونَ} الأنفال24 ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می‌خواند که شما را حیات می‌بخشد! و بدانید خداوند میان انسان و قلب او حایل می‌شود، و همه شما نزد او گردآوری می‌شوید!، {قَالَ یَا قَومِ أَرَأَیتُم اِن کُنتُ عَلَیَ بَیِنَه مِن رَبِی وَرَزَقَنِی مِنهُ رِزقاً حَسَناً وَمَا أُرِیدُ أَن أُخَالِفَکُم اِلَی مَا أَنهَاکُم عَنهُ اِن أُرِیدُ اِلاَ الاِصلاَحَ مَا استَطَعتُ وَمَا تَوفِیقِی اِلاَ بِاللهِ عَلَیهِ تَوَکَلتُ وَاِلَیهِ أُنِیبُ} هود88. گفت: ای قوم! به من بگویید، هرگاه من دلیل آشکاری از پروردگارم داشته باشم، و رزق خوبی به من داده باشد، (آیا می‌توانم بر خلاف فرمان او رفتار کنم؟!) من هرگز نمی‌خواهم چیزی که شما را از آن باز می‌دارم، خودم مرتکب شوم! من جز اصلاح - تا آنجا که توانایی دارم - نمی‌خواهم! و توفیق من، جز به خدا نیست! بر او توکل کردم؛ و به سوی او بازمی‌گردم!

زن کشیِ قاتلان سریالی در ایران؛ دو زن قطعه قطعه شده در تهران و شواهدی عجیب؛ تاریخ دوباره تکرار می‌شود؟ چرا قاتلان سریالی در ایران به سراغ زنان می‌روند؟ (فیلم)

چه کسانی باید کم‌خوری کنند؟ مردم یا مسوولان؟ (فیلم)