عسل سبلان و ضرورت فرآوری آن
اردبیل - ایرنا - عسل سبلان محصولی است که امروزه نه تنها در سطح ملی بلکه بین المللی نیز به برندی آشنا تبدیل شده، اما این محصول گرانسنگ بدون فرآوری و تولید محصولات جانبی چندان جایگاهی در بازارهای جهانی نداشته و صنایع زنجیره‌ای آن در داخل کشور نیز چندان رونقی ندارد.
بنا به اعلام کارشناسان، با اینکه تعداد قابل توجهی در عرصه صنعت زنبورداری استان اردبیل مشغول به کار هستند اما این اشتغال بهره‌وری و ارزش افزوده مطلوبی نداشته و هنوز شیوه تولید سنتی بر شیوه صنعتی غلبه داشته و در نتیجه آورده این حرفه نیز چندان چشمگیر نیست.
با اینکه سالانه نزدیک به هفت هزار و 500 تن عسل در استان اردبیل تولید می‌شود اما از این میزان سالانه 100 تا 200تن عسل به مقصد کشورهای عراق، ترکیه، کشورهای حاشیه خلیج فارس و مالزی صادر می‌شود.
کارشناسان می‌گویند: نبود صنایع زنجیره‌ای و صنایع بسته‌بندی، فقدان فرآوری و تولید محصولات جانبی عسل و صدور خام آن از جمله دلایل عدم صادرات مطلوب عسل سبلان می‌باشد ضمن اینکه در داخل کشور نیز به علت ارسال خام و بدون فراوری، میزان درآمد شاغلان در این صنعت چندان قابل توجه نیست.
به گفته آنها، حمایت از تولیدکنندگان، ایجاد صنایع زنجیره ای و ارتباط حلقه تولید و مصرف عسل، ارائه آموزش‌های تخصصی به زنبورداران، گسترش مراکز پژوهشی عسل، حذف واسطه ها و مقابله با افراد سودجو در ارائه محصول تقلبی از جمله راهکارهای رونق صنعت زنبوداری و حفط اعتبار عسل سبلان در کشور و عرصه بین‌المللی می‌باشد.
این کارشناسان می‌گویند: نبود استانداردهای لازم در تولید، نبود نظارت بر عسل‌های بی نام و نشان، نبود نظارت بر قیمت، خام فروشی عسل سبلان، نبود ترغیب و تشویق زنبورداران در تولید بیشتر و اشتغالزایی، عدم تخصیص اعتبارات و تسهیلات کم بهره به زنبورداران، مشکلات تامین اجتماعی زنبورداران، نبود کارخانه‌های فرآوری و بسته بندی عسل، نبود سرمایه در گردش، نبود آزمایشگاه تشخیص بیماری ها و آفات زنبور عسل، نبود کارخانه‌های کندوسازی استاندارد و پیشرفته، نبود برنامه‌ریزی برای تولید عسل باکیفیت، جایگزین نکردن ملکه‌های اصلاح شده و جوان از جمله تنگناهای تولید عسل سبلان و در کل بخش زنبورداری در استان اردبیل بشمار می‌رود.
ضرورت صنعتی شدن تولید عسل و بازاریابی برای آن
بر اساس اعلام کارشناسان و فعالان در عرصه زنبورداری و تولید عسل، عمده مشکلی که در سالیان طولانی این حرفه از آن رنج برده و مانعی عمده در تولید انبوه و صادرات و ارزآوری مطلوب آن بوده موضوع نگاه غیرصنعتی به این حرفه و تولید و عرضه خام محصول تولیدی بوده است.
عبدالرضا بیگناه، رییس انجمن زنبورداران و تولید کنندگان عسل ایران معتقد است که خام فروشی عسل سبلان ارزش افزوده این محصول را پایین آورده است.
به گفته وی، سالانه 70 هزار تن عسل در کشور تولید و روانه بازار مصرف می‌شود، ولی مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که عسل تولید شده همانند سایر محصولات تولیدی از بسته‌بندی مناسبی برخوردار نبوده و خام فروشی می‌شود.
او اضافه کرد: اگر بخواهیم از ظرفیت این محصول در راستای ایجاد اشتغال و پویایی اقتصاد استفاده کنیم باید در حوزه تولید، فرآوری و بسته بندی عسل اقدامات لازم و اساسی انجام گیرد.
خاصیت درمانی و محصولات جدید؛ فرصت‌های مغفول در تولید عسل سبلان
بنا به اعتقاد صاحب نظران، عسل سبلان اعتبار ملی و جهانی خود را هم اکنون بیشتر در خاصیت خوراکی خود حفظ کرده و در صورت فرآوری و تولید محصولات متنوع غذایی و دارویی می‌تواند جایگاه بمراتب ارزشمندی در بازارهای داخلی و بین المللی برای خود کسب کند.
عسل علاوه بر اینکه یک محصول خوراکی مفید و لذیذ می‌باشد، دارای خواص دارویی بسیاری بوده و تاثیر آن در درمان بیماریهای کلیوی، بیماری های پوستی، گوارش و تقویت ایمنی بدن ثابت شده است، عسل بنا به خاصیت شفا بخشی خود دستگاه گوارش را ضدعفونی کرده و باعث التیام زخم معده می‌شود، این محصول همچنین در درمان بیماریهای عصبی، قلبی، استخوانی نیز مفید است.
امروزه از زهر رنبور عسل نیز در مقاصد درمانی استنفاده بسیار می‌شود.
هم اکنون از عسل بیش از 300 نوع محصول فرآوری می‌شود که در بخش‌های مختلف مختلف پزشکی، آرایشی، صنعتی و غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محصولاتی همچون بره موم، ژله رویال، زهر زنبور، گرده گل و موم از جمله این محصولات است که متاسفانه در استان اردبیل با وجود برخی اقدامات در این زمینه چندان مورد توجه اساسی به آنها نشده است.
دهقان باقری، کارشناس مسوول زنبورداری سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با تاکید بر نقش محصولات جانبی عسل در آورده مطلوب گفت: میزان تولید ژل رویال در زنبورستان‌های این استان 137 کیلوگرم، گرده گل هشت هزار و 321 کیلوگرم، بره‌موم 12 هزار و 227 کیلوگرم و موم بیش از 171 تن می باشد.
این در حالی است که ظرفیت تولید این فرآورده‌ها در استان بسیار بیش از این بوده و زمینه سرمایه‌گذاری مناسبی در استان برای تولید این محصولات با توجه به بازار خوب آن در خارج از کشور، وجود دارد.
تبلیغات؛ ضرورت فراموش شده در عرضه عسل
برندسازی و شناساندن یک محصول، رمز موفقیت در کسب و فتح بازارهای مصرف بویژه خارج از مرزهای کشور است، چیزی که با وجود تلاش زیاد هنوز استان اردبیل در مورد عسل سبلان به صورت مطلوب به آن دست نیافته است.
به گفته کارشناسان، در صورت توجه کافی و سرمایه‌گذاری مطلوب در امر تبلیغات؛ عسل سبلان می‌تواند در بازارهای جهانی وضعیت و جایگاهی شبیه زعفران و پسته ایرانی داشته باشد.
چنین به نظر می رسد که فعالان عرصه تولید عسل چندان چشم به بازارهای جهانی نداشته و بیشتر خود را محدود به بازارهای داخل کشور کرده‌اند، بازاری که در آن چندان نیازی به تولید فرآورده‌های گرانقیمت، بسته‌بندی‌های مناسب و شیک نباشد.
به گفته امانی یک زنبوردار حرفه‌ای، کیفیت بویژه ویژگی‌های خوراکی و دارویی عسل سبلان نه تنها در بازارهای جهانی که حتی در داخل ایران نیز کمتر معرفی و شناسانده شده است.
وی افزود: عسل سبلان اعتبار ملی و جهانی خود را هم اکنون فقط به خاطر خاصیت خوراکی خود حفظ کرده و گرنه در زمینه تولید محصولات جانبی آن جندان کار مهمی در استان نشده است.
عبدالرضا بیگناه، رییس انجمن زنبورداران و تولیدکنندگان عسل ایران هم گفت: معرفی خواص و فواید عسل امری قابل توجه و ضروری است، چرا که کیفیت عسل سبلان آن طور که باید معرفی نشده و نیاز است در این زمینه برنامه‌ریزی‌های لازم و اساسی انجام شود تا بتوانیم از این طریق عرضه عسل تولیدی به بازار را افزایش دهیم.
در این حال رامین صادقی، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل می‌گوید که عسل تولیدی این استان با نام تجاری 'عسل سبلان ایران' یکی از 10 محصول راهبردی کشور بوده که در سال گذشته پس از طی فرآیندهای لازم ابتدا در سطح ملی ثبت شده و موفق به ثبت در عرصه جهانی شده است.
وی با اشاره به تاثیر مهم ثبت جهانی عسل در بهبود رتبه و جایگاه این عسل در بازارهای ملی و جهانی بیان کرد: با توجه به ارزیابی های کیفی انجام شده در فرآیند ثبت این محصول و اثبات منحصربفرد بودن ویژگی های عسل سبلان در مقایسه با سایر عسل‌های تولیدی داخل کشور، این رویداد می‌تواند منجر به افزایش اعتبار این محصول در بازارهای ملی و جهانی شود.
او ضمن تاکید بر کیفیت بی‌چون و چرای عسل به دست آمده از دامنه های سرسبز سبلان ادامه داد: کیفیت عسل سبلان ایران می‌تواند شرایطی را فراهم آورد که علاوه بر فروش بی وقفه آن در داخل کشور و سود آوری عاملی موثر در صادرات هر چه بیشتر این محصول به بازارهای بین المللی نیز باشد.
اقداماتی که باید انجام شود
با توجه به موارد ذکر شده چنین به نطر می‌رسد که صنعتی شدن و رهایی از بند شیوه‌های سنتی زنبورداری مهمترین گام در توسعه تولید و جهانی شدن عسل سبلان بوده و ضروری است که در این راستا به صنایع زنجیره ای و تولید متنوع محصولات عسل توجه ویژه شود.
به گفته عیسی شاهی زارع رییس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی اردبیل، دولت باید از زنبورداران و نیز بخش خصوصی در ایجاد صنایع تبدیلی و بسته‌بندی این محصول در استان حمایت کند.
وی افزود: عسل سبلان به لحاظ کیفی مشتریان خاص خود را دارد اما باید تلاش شود سرمایه‌گذاری های بخش خصوصی در شکوفا کردن این صنعت در اردبیل گسترش یابد.
در این راستا به تازگی کارخانه تولید عسل در اردبیل با برند سبلان و به شکل صنعتی راه اندازی شده است، در این واحد تولیدی که با سرمایه‌گذاری 1.5 میلیارد تومان و نصب جدیدترین فناوری انجام شده 50 نفر در بخش‌های بسته‌بندی، فرآوری، آزمایشگاه و کادر اداری شاغل شدهاند.
در این واحد، عسل در بیش از 120 نوع بسته‌بندی از 120 گرم تا 1.5 کیلوگرم در بسته‌های شیشه‌ای، کریستال و فله‌ای برای عسل موم‌دار و شهد انجام می‌شود.
به نظر می‌رسد که جای چندین واحد دیگر از این کارخانه ها و حتی واحدهای پیشرفته تر در استان خالی است و جذب سرمایه گذاران می بایست بیشتر مورد توجه مسوولان استان باشد.
به گفته بیگناه رییس انجمن عسل ایران، با پیگیری‌های این انجمن برای راه‌اندازی مرکز تحقیقات عسل و زنبور در استان‌های مستعد با پرداخت تسهیلات کم بهره بانکی و سرمایه در گردش به زنبورداران، تولیدکنندگان و پرورش دهندگان تولید ملکه زنبور عسل، ژل رویال، زهر زنبور، موم و بره‌موم هدفگذاری شده است.
همچنین صاحب نطران اقداماتی چون خروج از انحصار صادرات عسل به کشورهای همسایه و حضور در بازارهای گران اروپا و دیگر مناطق جهان، بازاریابی مناسب و معرفی مطلوب عسل سبلان، جلوگیری از تولید و عرضه محصولات تقلبی به نام عسل سبلان، افزایش مطالعات پژوهشی برای اصلاح نژاد و پرورش ملکه، تحقق وعده‌های داده شده از جمله ایجاد موزه عسل در استان، فعالیت تاثیرگذار میز عسل در استان، حمایت از زنبورداران، ایجاد تشکل‌های تعاونی در تولید عسل را برای توسعه تولید و صادرات عسل سبلان را ضروری می‌دانند.
وضعیت تولید عسل در استان اردبیل
زنبورداران استان امسال از حدود چهار هزار مزرعه پرورش زنبور عسل هفت هزار و 342 تن عسل تولید و روانه بازار کردند.
میزان برداشت عسل از کندوهای مدرن هفت هزار و 326 تن و میزان عسل تولیدی از کندوهای سنتی این استان 16 تن بوده است، کندوهای مدرن زنبور عسل استان اردبیل 455 هزار و 152 عدد و تعداد کندوهای سنتی این استان نیز سه هزار و 820 کندو می‌باشد.
میانگین تولید عسل از کندوی مدرن در زنبورستان‌های استان اردبیل 16.1 کیلوگرم و میانگین تولید عسل در کندوهای سنتی نیز 4.5 کیلوگرم است.
همچنین 6 هزار و 372 نفر در پرورش زنبورعسل در این استان فعالیت دارند که یک هزار و 497 نفر از زنبورداران تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی بوده و 411 واحد از زنبورستان‌های استان نیز تحت پوشش صندوق بیمه کشاورزی هستند.
میانگین عسل تولیدی در هر کندوی زنبور عسل استان اردبیل بسته به شرایط آب و هوایی سال، حدود 16 تا 19 کیلوگرم است.
استان اردبیل در تولید عسل رتبه چهارم کشور را دارد و هفت درصد عسل کشور در این استان استحصال می‌شود.
عسل تولید شده در استان اردبیل به علت کوچ زنبورداران به مناطق و ییلاقات پرگل کشور و نیز تهیه عسل در مراتع غنی کوهستان‌های استان به خصوص در دامنه‌های سبلان از مرغوبیت بالایی برخوردار است.
*س_برچسب‌ها_س*
