علم دستوری نیست اما سیاست پذیر است / کشور آمادگی لازم در تحول علوم انسانی را دارد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آیت‌الله محمود رجبی، رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، امروز (یکشنبه 28 آذرماه) در مراسم افتتاحیه ششمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی که در مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار شد، گفت: پیش از انقلاب آموزش علوم انسانی در دانشگاه‌های ما مبتنی بر مبانی سکولاریستی و الحادی بود که زندگی، فکر واندیشه نسل آینده را تهدید می‌کرد و خلاء در این حوزه ناشی از این مسئله می‌شد که نظام آموزشی در آن مقطع زمانی نمی‌توانست به مقابله با تهاجم برخیزد و از عهده پاسخگویی به شبهات برآید.

وی اضافه کرد: علامه مصباح یزدی با شناختی که از علوم انسانی و برنامه‌های حوزه علمیه داشت، برنامه تحولی به عنوان مکمل برنامه حوزه را تدوین کرد که هدف از آن جلوگیری از تهدید و آسیب و کارآمدسازی حوزه برای مقابله با این تهاجم بود. در همین راستا علوم انسانی با رویکرد انتقادی و پیش نیازی تقریر شده بود که یکی از آن‌ها فلسفه اسلامی و مباحث عقلی و نظام اندیشه قرآنی بود.

رجبی با اشاره به اینکه هدف علامه مصباح این بود که فضلای حوزه زمینه تدریس و تحصیل حوزه علوم انسانی اسلامی را فراهم کنند و استادان را برای تدریس در این حوزه آماده کنند، گفت: علوم انسانی برای اجرا باید توسط استادان این عرصه اجرا شود. بنابراین باید محققانی تربیت شوند که در وضعیت کنونی مسیر را ادامه دهند. بر همین اساس علامه سعی کردند که به علوم انسانی در بستری که مسائل و مبانی خود را دارد توجه شود. ایشان معتقد بود که باید علوم انسانی اسلامی را شناخت و مبانی آن را به دست آورده و نقد کرد.

وی اضافه کرد: علامه مصباح به عنوان یک الگوی نمونه وارد تدوین علوم انسانی اسلامی شد و بحث معارف و اندیشه اسلامی را به علوم انسانی موجود توسعه داد. وی پس از انقلاب که امام راحل طرح بازسازی علوم انسانی را مطرح کردند، اقدامات لازم را آغاز کرد. در همان زمان برخی کارشکنی بر علیه این اقدامات را شروع کردند و این طرح مبارک متوقف شد اما علامه به مسیر خود ادامه داد.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) یادآور شد: مسیر بعدی علامه مصباح تاسیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) بود که به تربیت محققان اهتمام دارد. امروز در حوزه علمیه انجمن‌های علوم انسانی تشکل شده و مدیران آن‌ها فارغ التحصیلان دوره‌هایی هستند که علامه دوره‌های آن را اجرا کرد و اکنون در بخش علوم انسانی اسلامی حضور فعال دارند. علامه در سال‌های پایانی عمر خود اقدام به تدوین سند جامع علوم انسانی اسلامی و قرآن بنیاد کردند که تاکنون نمونه ندارد و به بسیاری از سوالات پاسخ گفته است.

رجبی با اشاره به اینکه کتاب‌هایی چون بحران جامعه‌شناسی غرب تصریح می‌کند که هر جامعه و سخنی در علوم انسانی یک سوال دارد که انسان در نظام جامعه انسانی در کجا قرار دارد، افزود: مبانی ارزش‌شناسی علوم سکولار از منظر قرآنی تدوین نمی‌شود بنابراین کاخی که بر روی آن بنا شود بدون مبنا است. لذا در این سند تاکید شده است که مبانی علم، علوم انسانی، مشترکات این رشته‌ها و مبانی هر یک از رشته‌های علوم انسانی به معنای فلسفه این علوم باید نگاشته شود.

وی با تاکید بر اینکه برای آغاز حرکت در تولید علوم انسانی اسلامی باید به شناخت نظام اندیشه اسلامی پرداخته شود، افزود: تولیدکننده علوم انسانی باید خطوط اندیشه قرآنی و اسلامی را بداند. مرحله دیگر شناخت مبانی و روش علوم انسانی از دیدگاه قرآن است. ضمن اینکه شناخت علم مورد نظر با رویکرد انتقادی است و محققان در موسسه امام خمینی تا مقطع دکتری این رشته‌ها را خوانده‌اند و شناخت کافی از فسلفه و نقد فلسفه دارند و به روش استنباط از منابع اسلامی آشنا هستند.

کشور آمادگی لازم در تحول علوم انسانی را دارد دکتر عبدالله معتمدی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی (ره) دیگر سخنران مراسم افتتاحیه ششمین کنگره علوم انسانی اسلامی در این نشست بود که تصریح کرد: توجه به علوم انسانی اسلامی فراتر از ایران و انقلاب اسلامی مطرح است و اندیشمندان بزرگی از جهان اسلامی به این مساله پرداخته‌اند ضمن اینکه انقلاب اسلامی نیز حرکتی در این مسیر بود.

رئیس دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه امروز پرورش یافتگان دانشگاه و پژوهشگاه هایی که در این زمینه فعال شده‌اند پتانسیل بسیار خوبی برای اسلامی سازی علوم انسانی هستند، اظهار کرد: فرایند اسلامی سازی علوم انسانی مسیری مستمر و دشوار است که باید با قوت و دقت دنبال شود.

وی با بیان اینکه برای موفقیت در بحث اسلامی سازی علوم انسانی باید این اقدام در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها به گفتمان علمی تبدیل شود، ابراز کرد: صحبت از تحول علوم انسانی در دانشگاه برای بسیاری امری مشخص است اما زمانی که صحبت از علوم انسانی اسلامی می‌شود به کمک حوزه‌ها نیازمند است.

معتمدی ادامه داد: اسلامی کردن علوم انسانی به معنای دور ریختن دانش بشری نیست. انسان ساحت‌های مختلفی دارد که علوم انسانی امروز بر مبنای آن شکل گرفته است لذا ما ناچاریم که در ساحت مادی انسان از علوم تجربی استفاده کنیم. علوم انسانی اسلامی این نیست که در بحث روانشاسی کتابی نوشته شود که صرفا در آن آیه و حدیث استفاده شده باشد.

وی با بیان این که علم دستوری نیست اما سیاست پذیر است، گفت: شهید صدر می‌فرماید مجموعه علوم اجتماعی صرفا علم نیست بلکه مکتب هم است که اسلامی و غیراسلامی دارد. همه گزاره‌های یک کتاب علمی نیست بلکه مطالب غیرعلمی هم دارد.

معتمدی با بیان این که اسلامی کردن علوم انسانی مقطعی و کوتاه مدت نیست، اظهار کرد: بر همین اساس قصد ما این است که در دانشگاه، گفتمان علوم انسانی اسلامی به گفتمان غالب تبدیل شود. استادان ما باید در این زمینه به گفتمان‌سازی لازم برسند.

رئیس دانشگاه علامه طباطبایی در پایان خاطرنشان کرد: برای اسلامی سازی علوم انسانی به استادان و اندیشمندان حوزه نیاز داریم که ما را نسبت به مبانی، روش شناسی، فلسفه‌های مضاف، امتداد فقه و تفسیر آگاه کنند.