غافلگیری برابر سیلاب ناشی از عدم هماهنگی دستگاه‌ها است

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در سال‌های اخیر، ایران به طور فزاینده‌ای با انواع سیلاب‌ها با شدت‌های متفاوت مواجه بوده است. به تازگی نیز سیلاب شدید در هلیل‌رود کرمان به دلیل طغیان این رودخانه جان 15 نفر از هموطنان را گرفت.

سیلاب‌هایی که در برخی از نقاط کشور رخ می‌دهند، علاوه بر وارد آوردن خسارات جانی و مالی، توجهات عمومی و رسانه‌ها را به ضعف‌های مدیریتی و زیرساختی کشور در مواجهه با بلایای طبیعی جلب کرده‌اند.

این بحران‌ها با وجود پیش‌بینی‌ها و هشدارهای هواشناسی همچنان ادامه دارد و بسیاری از مردم در معرض خطر قرار می‌گیرند. به نظر می‌رسد که غافلگیری در برابر سیل در ایران، نتیجه ترکیبی از مشکلات زیرساختی، ناتوانی در پیش‌بینی دقیق و ناکارآمدی در مدیریت بحران است که در ادامه به بررسی برخی از این مشکلات می‌پردازیم:

عدم توجه به هشدارهای هواشناسی

سازمان هواشناسی ایران در بسیاری از مواقع به خوبی توانسته وقوع سیل‌ها را پیش‌بینی کند، اما مشکل اصلی در عدم توجه به این هشدارها از سوی برخی نهادها و مردم است. به عنوان مثال، در مواردی که هواشناسی اخطارهای بارش شدید را صادر می‌کند، همچنان بسیاری از شهروندان و نهادها اقدام جدی برای پیشگیری و آمادگی در برابر سیلاب‌ها انجام نمی‌دهند. این عدم توجه به هشدارها باعث می‌شود که سیلاب‌ها با شدتی بیشتر از انتظار خسارت وارد کنند.

یکی از دلایل عدم واکنش مناسب به هشدارها، به نظر می‌رسد عدم اعتماد عمومی به دستگاه‌های دولتی و اطلاعات منتشر شده از سوی آنها باشد. مردم اغلب هشدارها را جدی نمی‌گیرند یا از آن چشم‌پوشی می‌کنند و به جای آماده‌سازی، به زندگی روزمره خود ادامه می‌دهند. این مسأله نشان‌دهنده نیاز به بهبود سیستم اطلاع‌رسانی و ارتباطی دولت با شهروندان است.

اشتباهات محاسباتی هواشناسی

با وجود پیش‌بینی‌های درست، سازمان هواشناسی ایران در سال‌های اخیر به دلیل برخی اشتباهات در پیش‌بینی سیلاب‌ها با انتقادات زیادی مواجه شده است. این اشتباهات، گاه به دلیل کمبود امکانات و تکنولوژی‌های پیشرفته در بخش‌های پیش‌بینی و مدل‌سازی آب‌وهوایی رخ داده است. عدم دقت کافی در پیش‌بینی زمان و شدت بارش‌ها در برخی مناطق منجر به غافلگیری مردم و نهادهای مسئول شده و خسارات گسترده‌ای را به همراه داشته است.

یکی از عوامل اصلی این خطاها، استفاده از مدل‌های قدیمی هواشناسی و نبود داده‌های کافی از سطح کشور است. در بسیاری از موارد، اطلاعات ناقص از شرایط جوی، مانند سرعت و جهت باد یا الگوهای بارش، باعث می‌شود پیش‌بینی‌ها دقیق نباشند. علاوه بر این، چالش‌هایی مانند تغییرات اقلیمی و الگوهای بارشی غیرعادی که به دلیل گرمایش جهانی رخ می‌دهد، فرآیند پیش‌بینی را پیچیده‌تر کرده است.

زیرساخت‌های ناکافی و بحران‌زا

یکی از مشکلات اساسی که در بحران‌های سیلابی در ایران به چشم می‌خورد، ضعف زیرساخت‌ها است. بسیاری از شهرها و روستاهای ایران فاقد شبکه‌های مناسب دفع آب‌های سطحی و سامانه‌های مقاوم در برابر سیل هستند. ساخت‌وسازهای غیرقانونی و بدون برنامه‌ریزی نیز باعث می‌شوند که برخی از مناطق آسیب‌پذیرتر از سایر مناطق شوند. در بسیاری از موارد، ساخت‌وسازهای نزدیک به بستر رودخانه‌ها و مناطق مستعد سیلاب بدون رعایت اصول مهندسی و بدون مجوز، منجر به تشدید بحران می‌شوند.

علاوه بر این، نبود سدهای کافی یا عدم بهره‌برداری صحیح از سدها نیز از دیگر عوامل تشدید کننده سیلاب‌ها است. بسیاری از سدها به دلیل عدم نگهداری مناسب یا بهره‌برداری نادرست، قادر به مهار سیلاب‌ها نیستند و در نهایت، آب از سدها سرریز کرده و به مناطق مسکونی و کشاورزی وارد می‌شود.

مدیریت بحران و پاسخگویی ضعیف

با وجود تکرار سیلاب‌ها در ایران، سیستم مدیریت بحران در کشور همچنان ناکارآمد به نظر می‌رسد. نهادهای مسئول در مواجهه با بلایای طبیعی، به جای پیشگیری و آماده‌سازی، اغلب به واکنش‌های پس از وقوع بحران‌ها اکتفا می‌کنند. این ناتوانی در مدیریت بحران، نه تنها باعث افزایش خسارات می‌شود، بلکه در مواردی نیز جان شهروندان را به خطر می‌اندازد.

سازمان‌های امدادی و نیروهای نظامی، هر چند که پس از وقوع سیل به مناطق آسیب‌دیده اعزام می‌شوند، اما به نظر می‌رسد که این اقدامات بیشتر جنبه واکنشی دارند تا پیشگیرانه. این مسأله نشان می‌دهد که ایران نیازمند یک بازنگری جدی در سیستم مدیریت بحران خود است تا بتواند از وقوع بحران‌های بزرگتر جلوگیری کند.

تغییرات اقلیمی و نقش آن در تشدید سیلاب‌ها

تغییرات اقلیمی یکی دیگر از عوامل اصلی تشدید سیلاب‌ها در ایران است. افزایش دما، تغییرات در الگوهای بارشی و خشکسالی‌های مکرر، به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، باعث شده که کشور بیشتر در معرض سیلاب‌های ناگهانی قرار بگیرد. بارش‌های سنگین و ناگهانی که پس از دوره‌های طولانی خشکسالی رخ می‌دهند، باعث جاری شدن سیلاب‌هایی می‌شوند که زیرساخت‌های کشور قادر به مقابله با آنها نیست.

از آنجا که تغییرات اقلیمی ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آینده ایران با بارش‌های بیشتری مواجه شود، لزوم برنامه‌ریزی برای سازگاری با این تغییرات بیش از پیش احساس می‌شود. این مسأله نه‌تنها به بهبود زیرساخت‌ها نیاز دارد، بلکه باید سیاست‌های مقابله با تغییرات اقلیمی و سازگاری با آن نیز در دستور کار قرار گیرد.

در رابطه با این موضوع، دکتر فریبرز ناطقی الهی؛ رئیس انجمن مهندسی زلزله ایران و بنیان‌گذار مقاوم‌سازی و مدیریت بحران زلزله در کشور به تسنیم می‌گوید: برای جلوگیری و هشدار از سیل و سوانح طبیعی دیگر کلیه دستگاه‌های دولتی حتی غیردولتی و مردم باید برای کنترل تبعات آن به‌صورت منسجم باهم کار کنند. البته تعدادی از آنها مثل هواشناسی و سازمان مدیریت بحران در خط مقدم و سپس در خط دوم فرمانداری، استانداری، ستادهای بحران، هلال احمر، اورژانس و بیمارستان‌ها و...، هستند.

وی با بیان اینکه در قسمت بازسازی نیز وزارت نیرو، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها، بنیاد مسکن و...، وظیفه دارند، ادامه داد: مردم هم می‌توانند به‌عنوان داوطلبان منطقه‌ای جهت آماده‌سازی مردم محلی و انتقال وضعیت‌های رخ داده به ارگان‌های بالا دستی کمک کنند. لذا همانطور که ملاحظه می‌شود مقابله با سیل یک امر کاملاً پیوسته است.

این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه آیا غافلگیری در برابر سیل در همه کشورهای دنیا اتفاق می‌افتد یا خیر، گفت: هر از گاهی اگر شرایط بارندگی از محاسبات دقیق بیشتر باشد، بلی، اما عموماً در ارزیابی درست برای کنترل ابعاد سیل‌ها میزان ورودی‌ها دست بالا گرفته می‌شود تا غافلگیر اتفاق نیفتد؛ با این وجود بازهم این غافلگیری رخ داده و بارها شاهد آن بوده‌ایم.

ناطقی الهی افزود: در کشور ما به‌دلیل عدم هماهنگی بین ارگان‌های متعدد که باید در موضوع سیل دخیل باشند، سیر طبیعی اطلاع‌رسانی درست عمل نمی‌کند و عموماً در ساعت‌های آخر ناگهان غافلگیری از هر بعدی رخ می‌دهد. لذا ما در کشور مشکلات بین ارگانی داریم که به مراتب بدتر از اشتباه در تخمین‌های فصلی است.

وی تصریح کرد: بسیاری از کشور‌ها از جمله ژاپن، سوییس، آلمان، آمریکا، کانادا و...، در دنیا نظام‌های هماهنگ و تعریف شده برای سیل دارند.

رئیس انجمن مهندسی زلزله ایران تأکید کرد: سیل یک امر قابل مدیریت است چرا که هم ورودی، هم خروجی‌ها و هم اقدامات لازم برای رویارویی مشخص است و در این خصوص آنهایی ناموفق هستند که مسیر هماهنگ اطلاعاتی و فرمان‌دهی سانحه را تعریف نکرده‌اند و به‌صورت فله‌ای وارد گود می‌شوند و اینجاست که فجایع رخ می‌دهد.

ناطقی الهی درباره نقش تمهیدات فیزیکی مانند سیل‌بندها در کاهش اثر سیل توضیح داد: هرگونه تمهیدات مطالعه شده کار مثبتی ارزیابی می‌شود البته کلیه محاسبات دقیق از کلیه زوایای محتمل باید بررسی شود چرا که ممکن است یک پل یا یک بند نابجا خود عامل بحران‌آفرین در سیل شود؛ لذا دقت و استفاده از علم موجود کاملاً راهگشا خواهد بود.

نتیجه‌گیری

سیلاب‌های اخیر در ایران بار دیگر ضعف‌های زیرساختی و مدیریتی کشور در مقابله با بلایای طبیعی را برجسته کرده است. با وجود پیش‌بینی‌ها و هشدارهای مکرر، هنوز هم مردم و نهادها در مواجهه با سیل غافلگیر می‌شوند. افزایش اعتماد عمومی به هشدارهای هواشناسی، بهبود زیرساخت‌ها و بازنگری در سیستم مدیریت بحران، از اقداماتی است که باید در اسرع وقت انجام شود تا کشور بتواند با بحران‌های آتی بهتر مقابله کند. تغییرات اقلیمی نیز به عنوان عاملی مهم در تشدید سیلاب‌ها باید به طور جدی در نظر گرفته شود و برنامه‌های سازگاری با آن اجرا شود. تنها با این اقدامات است که می‌توان از غافلگیری‌های مکرر در برابر سیلاب‌ها جلوگیری کرد و خسارات را به حداقل رساند.