فارسی نخستین زبانی است که قرآن به آن ترجمه شد / چرا ترجمه فارسی کلام‌الله کمتر خوانده می‌شود؟

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، آیین رونمایی از «نرم افزار قرآنی» همراه با ترجمه قرآن کریمِ غلامعلی حداد عادل در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. حدادعادل در این نشست ضمن یاد کردن از سردار حاج قاسم سلیمانی و تسلیت حادثه تروریستی کرمان به اهمیت نرم‌افزار‌های قرآنی در مطالعات قرآن‌پژوهی اشاره کرد و گفت: خوشبختانه شاهد نصب نرم‌افزاری برای استفاده بیشتر از ترجمه قرآن هستیم تا هم به صورت مکتوب و هم به صورت گویا بتواند در دسترس قرآن‌پژوهان و علاقه‌مندان به قرآن قرار بگیرد. وی افزود: انگیزه اصلی بنده از ترجمه قرآن به فارسی این بود که در حد توانم کاری برای سنت شدن ترجمه‌خوانی در ایران انجام دهم. پیش از صحبت درباره بهترین ترجمه یا اینکه کدام ترجمه از کلام‌الله خوانده شود، نکته مهم این است که ترجمه قرآن خوانده نمی‌شود. هزاران جلسه رسمی در ایران با قرآن آغاز می‌شود و 95 درصد مستمعان هم معنی آیاتی را که تلاوت می‌شود، نمی‌دانند. گوش می‌کنند و از ترتیل بهره می‌برند و کسی هم سؤال نمی‌کند معنای این آیات چه بود؟ انگار همه قرار گذاشته‌اند که کسی سوال نکند. این گویی یک قرارداد است که قرآن برای همین است که عربی آن خوانده و شنیده شود و همه هم بر سر آن اتفاق نظر دارند. بعد هم اعتراض می‌کنیم که چرا نسل جوان با دین بیگانه است و گفتمان رایج محافل دینی ما اسلامی نیست. نمی‌گوییم که اصلاً کی معنای قرآن را مطرح کرده‌ایم که بخواهیم انتظار داشته باشیم. حدادعادل ادامه داد: مسئله روخوانی و روان‌خوانی قرآن باید در پایان ابتدایی به انجام برسد. در قدیم هم همینطور بوده است و آن‌هایی که قرآن‌خوان می‌شدند در همان کودکی به این مهم دست پیدا می‌کردند. بعد از روخوانی باید وارد فضای مفهومی قرآن شد که البته ما از این مرحله دور هستیم. تشخیص من این بود که ما به ترجمه‌هایی نیاز داریم که مناسب این مقصود باشند. اهل فضل می‌دانند که زبان فارسی اولین زبانی است که قرآن به آن ترجمه شده است. نزدیک 1200 سال پیش قرآن به فارسی برگردانده شده، اما از شدت احتیاط از اینکه مبادا معانی تحریف شود همیشه ترجمه تحت‌اللفظی بر ترجمه معمولی غلبه داشته است. رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه با اشاره به تحولات در ترجمه کلام‌الله مجید گفت: یک قرن است که جهش و پرشی در ترجمه قرآن لحاظ و بر مبنای آن دیگر احتیاط ترجمه تحت‌اللفظی رها شده است. ترجمه‌هایی عرضه شده در این یک قرن به قصد بیان مفهوم است. بنده سعی کردم ترجمه‌ای به دست بدهم که برای فارسی‌زبانان امروز پسندیده و خوش‌آهنگ باشد و باستانی و غریب جلوه نکند و درعین حال نثر روزنامه‌ای و اداری هم نباشد. بهره‌ای از نثر فاخر داشته باشد که در شأن متون مقدس است. سعی کردم زیبایی‌هایی از شعر و ادب فارسی به طور ملایم در این نثر به کار گرفته شود بدون اینکه آرایش خارج از حدی بر متن اعمال کرده باشم؛ و فارسی معیار امروز را درپیش گرفتم. در این ترجمه سعی کردم مطالبی را که در ترجمه‌های پیشین بین پرانتز می‌آمد، به حداقل برسانم و دست‌انداز در ترجمه ایجاد نکنم و همینطور از بیان مطالب تفصیلی هم پرهیز داشته باشم. وی اضافه کرد: در سراسر این ترجمه، کمتر از 10 مورد بود که لازم دیدم برای کلمه‌ای که در ترجمه به کار برده‌ام در پانوشت توضیحی بدهم. حواشی را کم و تلاش کردم همانطور که مردم در صدر اسلام قرآن را می‌خواندند و می‌فهمیدند، پیرایه‌های اطراف را به حداقل برسانم. نهایت دقت را به کار بردم تا در انتقال مفهوم موفق باشم. مراقب بودم درباره فارسی، گرته‌برداری بیجا از زبان عربی نکنم. سعی کردم قرآن را به زبان فارسی ترجمه کنم. به هر حال آنچه در توانم بود انجام دادم البته آنچه درخور قرآن است از عهده ما ساقط است، اما من این ترجمه را قبل از انتشار به رویت عده‌ای از قرآن‌پژوهان رساندم. سراسر متن را خواندند و نظراتشان را گفتند و بزنگاه‌های ترجمه را دیدند. بعد از اظهار نظر‌ها همه را بررسی و اعمال کردم و چاپ اولش سال 1389 توسط به‌نشر منتشر شد و تاکنون نیز در 10 نوبت بازنشر شده است. حدادعادل در بخش دیگری از سخنان با اشاره به این نکته که مترجم کلام‌الله مجید به فارسی یا هر زبان دیگری باید با شعر و صناعات شعری آشنا باشد، گفت: مترجم اگر شاعر هم نباشد باید از جنس زیبایی‌های شعری سر دربیاورد و بداند که چطور از لطافت شعری در ترجمه استفاده کند. امیدوارم این ترجمه با این متن گویا در فضای مجازی بیشتر خوانده و شنیده شود. ممکن است باز هم نکاتی را صاحب‌نظران گوشزد کنند؛ من از همه نکات و نقد‌ها استقبال می‌کنم، چرا که کار هر چه بیشتر بررسی شود بهتر خواهد شد. اعتقاد دارم، نخستین قدم برای آشنایی با اسلام، آشنا کردن مردم با سرچشمه اسلام، یعنی قرآن است. اگر اسلام را قرآنی بفهمیم از خرافات دور می‌مانیم، از گزافه‌گویی دور می‌شویم و اسلام را بر طبق آن سه رکنی که امام راحل و مقام معظم رهبری می‌گفتند، درمی‌یابیم که عقلانیت و معنویت و عدالت است. ما اسلام را ابتدا باید از قرآن بگیریم و از قرآن به سمت معارف ائمه ببریم. وی همچنین با اشاره به ایده خود برای ترویج فراگیر قرآن، ادامه داد: بنده سال‌هاست به فکر تقطیع قرآن به صورت پاراگراف‌بندی هستم. معتقدم روش درست این است که آیه‌هایی که حول یک محور و معنا هستند در کنار هم بیایند. مثل کاری که مفسران بزرگ همچون علامه طباطبایی در المیزان کردند. زمانی که در مجلس شورای اسلامی بودم، قرار بود هر روز در مجلس تلاوتی از قرآن صورت بگیرد به این فکر افتادم که به جای اینکه بدون هدف، هر بخشی از قرآن خوانده شود که احیاناً با موقع و مقام جلسه همخوانی نداشته باشد بهتر است به صورت چند آیه، چندآیه، آیاتی خوانده شود که می‌تواند مفیدتر واقع شود. به همین دلیل در دوره ریاست مجلس، پس از یک بار خواندن قرآن، آیه‌هایی را نشانه‌گذاری کردم تا قاریان بر اساس آن، اقدام به تلاوت کنند. حدادعادل ادامه داد: حس کردم می‌شود چنین دسته‌بندی‌هایی کرد. الان جامعه ما حساس است که در صورت ظاهر قرآن تغییری حاصل نشود. در آینده شاید همراهی ثبت و ترجمه را بر این اساس انجام دهیم. من معتقدم در جلسات رسمی همانطور که متن عربی با صوت خوانده می‌شود شنوندگان باید آیات را فارسی هم گوش کنند. برای چنین منظوری باید آیات را دسته‌بندی کنیم و ترجمه‌ها را لقمه لقمه کنیم. این کاری است که زمان می‌برد، اما کمک کننده است. آرزوی من این است که در مدرسه و مجلس و مسجد و دانشگاه و... و هرجا که قرآن خوانده می‌شود همه بر خود واجب بدانند که بعد از متن عربی ترجمه را نیز بخوانند و ترجمه هم به قدری مناسب باشد که به فصاحت قرآن لطمه نزند و باعث شک در آن نشود. امیدوارم ترجمه من چنین ترجمه‌ای بوده باشد. نرم‌افزار همراه ترجمه گویای قرآن کریم اکنون در تارنمای نورسافت در دسترس است و در روز‌های آینده در اپلیکیشن‌های معتبر نیز قابل دسترس خواهد بود. این نرم‌افزار با همکاری آستان قدس رضوی و دفتر نشر فرهنگ اسلامی و موسسه نور تهیه و منتشر شده است.