فاصله زیاد شرکت توسعه گردشگری با اهدافش طی 20 سال اخیر

شرکت‌های توسعه گردشگری باید زیرساختهای گردشگری کشور را ایجاد می‌کردند اما در 20 سال اخیر نه تنها این اتفاق نیفتاد بلکه در اداره نیروهایشان نیز با مشکل رو به رو شد.

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ شرکت توسعه مهمانخانه‌های ایران در سال 1383 با تغییر اساسنامه، به شرکت توسعه گردشگری ایران تبدیل شد. اعضای مجمع عمومی این شرکت متشکل از وزرای اقتصاد، دادگستری، میراث فرهنگی و معاون رئیس جمهور است.

فعالیت آن علاوه بر بهره برداری از برخی هتل‌ها و اماکن، توسعه زیرساخت‌های گردشگری کشور است. همچنین برخی ماموریت‌هایی که برای آن در نظر گرفته شده عبارتند از دسترسی به توسعه پایدار و ارزش آفرینی در گردشگری، طراحی، مشاوره، ساخت، توسعه و بهره‌برداری از اماکن و فضاهای گردشگری، تفریحی و اقامتی در سطح کشور براساس استانداردها و فناوری‌های مدرن و با نگاه کیفی و رشد سودآوری معرفی ظرفیت‌ها، جذب و هدایت سرمایه‌گذار و توانمندسازی فعالان حوزه گردشگری با بهره‌مندی از شایستگی‌ها، منابع و تجارب غنی شرکت توسعه گردشگری ایران.

اما این شرکت در سال‌های گذشته هیچ گاه نتوانسته بود به اهداف و ماموریت‌هایی که برایش در نظر گرفته شده بپردازد به نوع در دوران افول سازمان میراث فرهنگی، این شرکت نیز تنها حیاط خلوتی برای مدیران وقت بود. حالا با گذشته چند سال این شرکت دولتی که قرار بود زیرساختهای گردشگری کشور را ایجاد کند، با معوقات سنگین در پرداخت حقوق کارکنانش رو به روست چه برسد به انجام پروژه‌های قابل دفاع.

ششم آذر ماه سال گذشته بود که در دوره جدید مدیریت وزارت میراث فرهنگی، علی همتی با حکم قائم مقام این وزارت به عنوان مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری ایران منصوب شد. با وی درباره فعالیت‌های این شرکت و علت عقب ماندگی مأموریت‌های آن در سال‌های گذشته به گفت‌وگو نشستیم که جزئیات آن به شرح ذیل است.

* وقتی نگاهی به مأموریت‌های شرکت توسعه گردشگری ایران می‌اندازیم، فعالیت‌ها و چشم اندازهای خوبی برای آن پیش بینی شده است. اما چرا این شرکت همیشه در سایه بوده و نتوانسته کارنامه قابل دفاعی از دهه 80 به بعد داشته باشد؟

در اساسنامه شرکت توسعه گردشگری ایران تکالیف و اختیارات گسترده‌ای در حوزه گردشگری و اماکن گردشگری و اقامتی و ساخت و تجهیز و بهره برداری و... ذکر شده است اما طبیعتاً نمی‌توانیم به همه آنچه در اساسنامه آمده بپردازیم. ولی یک گروه هتلی را داریم که کار خودش را انجام می‌دهد و علاوه بر آن شرکت توسعه گردشگری ایران و شرکت‌های تابعه را داریم که با مصوبه هیأت دولت تشکیل شده‌اند و استانداران سهام داران آن هستند.

آنچه که وظیفه خود می‌دانیم بحث تسهیل گری و توسعه گری و مانع زدایی در حوزه ایجاد زیرساختهای گردشگری در استانهاست. تاکید داریم تا جایی که می‌شود در حوزه‌های تصدی گری و بهره برداری‌های به صورت مستقیم وارد نشویم مگر به ضرورت. بنابراین سعی می‌کنیم برای استان‌ها و استانداران و اداره‌های کل میراث فرهنگی در جهت تسهیل سرمایه گذاری گردشگری بازوی اجرایی باشیم.

در خیلی از استان‌ها سرمایه گذار علاقه مند داریم مانند استان‌های شمالی. آنها به ما مراجعه می‌کنند و ما سعی می‌کنیم موانع را برای سرمایه گذاری آنها از بین ببریم یا در حین اجرای پروژه‌ها نظارت کنیم و مشاوره دهیم تا کارها پیش برود. در برخی از استان‌های دیگر شاید لازم است که ما سرمایه گذار برای پروژه‌ها پیدا کنیم. شاید برخی از استان‌ها که هدف گردشگری نیستند نیاز به معرفی پروژه‌هایشان دارند تا جاذبه کافی برای سرمایه گذار ایجاد شود.

قطعاً باید مطالعات اقتصادی در بسته‌های سرمایه گذاری وجود داشته باشد چون وقتی می‌خواهیم نظر سرمایه گذار را جذب کنیم باید توجیهات اقتصادی کافی نیز برای آن داشته باشیم مثلاً اگر احداث زیرساخت گردشگری یا هتل مدنظر است باید با پیوست‌های اقتصادی بتوانیم آن را توجیه پذیر کنیم و بعد به سرمایه گذار ارائه دهیم. چون سرمایه گذار بخش خصوصی حاضر به زیان در این حوزه نیست.

نگاه شرکت‌های استانی و ملی این است که در این مسیر گام بردارند و بحث‌های مانع زدایی تسهیل گری را انجام دهند. ممکن است پروژه‌هایی نیز به فراخور وظایف و مأموریت‌ها توسط استانداری‌ها یا اداره کل میراث فرهنگی به شرکت‌های توسعه واگذار شود. دلیل آن هم بازوی اجرایی بودن این شرکت است. هر چند شرکت‌های ما، ریالی از اعتبارات دولتی استفاده نمی‌کنند بلکه هزینه درآمد هستند و باید خودشان خرج امورات جاری خود و حقوق و مالیات و غیره را تأمین کنند. این مأموریت‌ها هم باید با نگاه اقتصادی ولو غیر انتفاعی پیش برود تا ما دچار مشکلاتی که در گذشته داشتیم، نشویم. زمانی که به این مجموعه آمدیم؛ در خیلی از شرکت‌های استانی با معضل تعویق حقوق‌ها مواجه بودیم. اما الان بیشتر معوقات تسویه شد.

ارقام سنگین بود و شرکت همچنان با بدهی انباشته زیادی مواجه است تا الان دهها میلیارد از بدهی‌ها تسویه شده و مستمر در حال تسویه با همکاران و طلبکاران شرکت هستیم. ما حتی بازنشستگانی داشتیم که از سال 96 سنوات نگرفته بودند.

* شما چند نفر نیرو در همه این شرکت‌ها دارید؟ چند تا از این شرکت‌ها فعال هستند؟

اکنون با مجموع شرکت‌های استانی 600 نفر نیرو در کل کشور داریم شرکت‌های تابعه سه دسته هستند. 9 شرکت‌های فعال با نیروی انسانی تحت قرارداد نیز داریم برخی شرکت‌های استانی عملیات و فعالیت جاری در گذشته نداشته‌اند اما همچنان هیأت مدیره فعال دارد و کارها را پیگیری می‌کنند. 15 شرکت هم بحث‌های حقوقی و دعاوی ندارند و در گذشته توقف فعالیت اعلام کردند اما به مرور شرکت‌هایی که می‌توانند موضوعات جذاب و درآمدزا را فعال کنند؛ به عنوان استان‌های هدف انتخاب شدند و در حال فعال سازی مجدد شرکت‌های استانی هستیم. الان چهار شرکت استانی هیأت مدیره تشکیل داده‌اند و کارهایشان را از سر گرفتند اما با حداقل نیروی انسانی.

* 600 نفر نیرو در جایی مثل شرکت توسعه که قرار بود برای زیرساخت‌های کشور کاری انجام دهد یعنی برابر با یک معاونت در وزارت میراث فرهنگی مانند معاونت سرمایه گذاری.

معاونت سرمایه گذاری زمانی در سازمان میراث فرهنگی با ردیف و بودجه مشخص وجود داشته اما شرکت توسعه نمی‌تواند نقش معاونت سرمایه گذاری را ایفا کند.

* تشکیلاتی که این شرکت دارد، در حد یک معاونت هست. خروجی این همه نیرو چه بوده است؟

400 نفر از 600 نیروی انسانی ما در مجموعه هتل‌ها مشغول به کار هستند. ستاد هم حدود 50 نفر نیرو دارد و هر استانی نیز نسبت به تعداد شرکت‌های فعالی که دارد نیروهای متعددی نیز دارند مثلاً یک شرکت ممکن است با سه نیرو فعال باشد. ما به آن خروجی مورد انتظار از شرکت‌های استانی نرسیده‌ایم. گردشگری سالهای سختی را پشت سر گذاشته است. در سال 99 و 1400 به دلیل فراگیری کرونا سرمایه گذاری در گردشگری به حداقل رسید همانطور که کسب درآمد از این حوزه نیز کاهش یافت. بسیاری از افراد در این صنعت با زیان‌های قابل توجه دچار خسران شدند اما الان در مرحله احیا هستیم.

نگاه ما به شرکت‌های استانی با گذشته متفاوت است در گذشته شرکت توسعه گردشگری ایران خود را شرکتی مجزا از گرفتاری‌های شرکت‌های استانی می‌دید و نگاهش سهام داری بوده است و می‌گفت باید کارهایتان را در چهارچوب اختیارات هیأت مدیره انجام دهید و ما به عنوان سهام دار شما منتظر سود حاصل از فعالیت‌های شما هستیم و تنها خود را سهام دار می‌دانست نه غمخوار و حل کننده مشکلات.

از آن طرف تنظیم کننده روابط بین شرکت‌های استانی و میراث فرهنگی هم نبودند این موضوع باعث شده بود که اداره‌های کل میراث فرهنگی در استان‌ها، شرکت‌های توسعه را یک دخالتگر در موضوعات خودشان می‌دیدند و رابطه درست بین این دو مجموعه شکل نگرفته بود. ما این شرکت‌ها را تحت حمایت و اشراف و کنترل شرکت توسعه ایران قرار دادیم نظام کنترل بودجه برقرار شد برخی از این شرکت‌ها از سال 96 به صورت‌های مالی شأن رسیدگی نشده بود و مجامع خود را برگزار نکرده بودند به این موضوعات رسیدگی و خیلی از آنها به روز شد. تازه با این کارها می رسیم به نقطه سرخط. وقتی شرکتی صورت مالی ندارد و مجامع آن ثبت نشده یا بدهی‌های مالیاتی و بیمه‌ای و حقوق عقب افتاده دارد، نمی‌توان از آن توقع کار تحولی داشت.

* اکنون چه شرکت‌هایی فعال هستند و چه کارهایی انجام داده‌اند؟

شرکت توسعه گردشگری استان فارس را فعال کردیم و به تازگی با تولیت حرم شاهچراغ، شهرداری و استانداری در بحث احداث زائرسرا و هتل در نزدیکی حرم یا بیرون از بافت تاریخی تفاهمنامه امضا کردیم. زمین‌ها جانمایی شد و درباره نوع تعامل صحبت کردیم. ما زمین را مشخص می‌کنیم تغییر کاربری و مواقفت اصولی‌ها اخذ می‌شود و نقشه‌ها تهیه و سرمایه گذار جذب می‌کنیم و پروژه را تحویل می‌دهیم. اگر هم بخواهند در کنار سرمایه گذار می‌مانیم.

گاهی ممکن است خودمان سرمایه گذاری کنیم البته مطلوب مان نیست. چون شرکت‌های دولتی از تصدی گری‌ها منع شده‌اند اما گاهی ممکن است پیشرفت یک پروژه نیازمند تزریق بودجه حداقلی است در آن صورت انجام می‌دهیم گاهی نیز ممکن است بابت فعالیت‌ها دریافت نقدی نداشته باشیم و در پروژه سهام دار شویم. حتی تا دوره بهره برداری آمادگی داریم در کنار سرمایه گذار بمانیم. همه این مدل‌ها را به سرمایه گذار عرضه می‌کنیم.

4 تفاهمنامه جامع در حوزه خانه‌های تاریخی که شهرداری تملک کرده بود امضا شد شهرداری در زمینه احیا و کاربری آن مشکل داشت که ما برای فعالیت در این زمینه اعلام آمادگی کردیم در این باره خانه‌های تاریخی در اختیار شرکت توسعه قرار گرفت بخشی از آنها نیاز به سرمایه گذاری دارد. این خانه‌ها را اجاره کردیم.

شرکت‌های توسعه استانی پروژه‌های سرمایه گذاری متعددی داشته و در حال اجرا هستند اما مدل کار در استانی مانند کرمانشاه با بقیه فرق می‌کند چون توانسته وارد بحث‌های سرمایه گذاری عمرانی شود. ما پروژه‌های گردشگری را شناسایی، تعریف و اجرا می‌کنیم. مثلاً برای آبشار پیران که دسترسی به آن باید توسط صخره نوردان حرفه‌ای انجام می‌شد مسیر دسترسی ایجاد کردیم.

احداث تعداد زیادی مجموعه‌های رفاهی بین راهی و سرویس بهداشتی در شرکت‌های توسعه استانی انجام شده که پروژه‌های موفقی از جنس مالی نبوده است. زمانی به سفارش سازمان میراث فرهنگی وقت در مکان‌هایی که این مجموعه‌ها جانمایی شده بود، ساخت و سازهایی انجام شد. تعهد برای ساخت 10 هزار چشمه سرویس بهداشتی بود که بیش از چهار هزار سرویس ساخته شد.

* شرکت توسعه این مجموعه‌ها را ساخت یا شرکت مادر تخصصی ایرانگردی و جهانگردی؟

این کار در دوره آقای ضرغامی به عهده شرکت مادرتخصصی گذاشته شد. منظور من در سال 88 تا 95 است. شرکت توسعه تعدادی از این واحدها را ساخت اما ادارات کل میراث فرهنگی به دلیل پیش بینی منابع مالی و نیروی انسانی برای نگهداری و مرمت آنها حاضر به تحویل نمی‌شدند. شرکت‌های توسعه نیز برای بهره برداری و نگهداری و حفظ آنها هیچ پیش بینی نداشت. بنابراین یا شرکت توسعه به شهرداری‌ها آنها را هبه کرد یا برخی از آنها رها شدند.

زیرساخت جزو تعهدات شرکت توسعه نبود به همین دلیل برخی از آنها بدون زیرساخت باقی ماندند. شرکت‌های استانی کارهای متنوعی را در حوزه گردشگری انجام داده‌اند یکی از آنها مجتمع‌های رفاهی بین راهی بوده برخی دیگر اطلاع رسانی یا برگزاری نمایشگاه بوده است. اما این شرکت‌ها در دوره‌ای دچار افول شدند و بعد هم کرونا باعث زمین گیر شدنشان شد. برخی از شرکت‌ها مانند خراسان رضوی انقدر موفق بوده که در مقاطعی مبالغ قابل توجهی نیز به سازمان میراث فرهنگی قرض می داده است. اما به یک باره متوقف شد درحالی که در خیلی از پروژه‌ها سهام دار بوده است. این شرکت را نیز احیا می‌کنیم.

* چند تا از کارهای بزرگی که این شرکت انجام داده را شرح بدهید.

یک سری از اتفاقات هنوز به نتیجه نرسیده‌اند وقتی انجام شد رسانه‌ای می‌شوند. در یک سال اخیر بخش زیادی از انرژی ما صرف احیای فیزیکی و قانونی این شرکت‌ها شد.

* بارها گفته شده که باید سازمان‌های دولتی مراکز اقامتی خود را به بخش خصوصی واگذار کنند اما الان می‌بینیم یک گروه هتلی زیر نظر شرکت توسعه که خودش از زیرمجموعه‌های وزارت میراث فرهنگی است قرار دارد، آیا برنامه‌ای برای واگذاری این واحدهای اقامتی دارید؟

یک نگاه اصل 44 قانون اساسی است که سازمان‌های دولتی را از تصدی گری منع کرده و تاکید می‌کند که مالکیت‌ها تا حد امکان به مردم واگذار شود. تا حدی این اتفاق افتاده است. شرکت توسعه هتل‌های زیادی داشته که در قدیم به مهمانخانه‌ها شهرت داشت. 70 هتل صندوق بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی زیر نظر همین شرکت بوده که به دلیل بدهی‌های دولتی به تأمین اجتماعی واگذار شد. آنچه باقی ماند هتل‌هایی بوده که امکان انتقال آنها وجود نداشته است. عرصه و بستر هتل کندوان هم برای سازمان منابع طبیعی است. هر کدام از این هتل‌ها یک گرفتاری داشتند. مثلاً الان ما مالک هتل کرمانشاه نیستیم چون موقوفه است. آن را به مدت 15 سال اجاره کرده و پس از ساخت، بهره برداری کردیم.

* با توجه به اینکه تاکید دولت و سازمان خصوصی سازی بر این است که تا جای ممکن واحدهای اقامتی واگذار شود؛ آیا برنامه‌ای برای آن دارید.

شاید در اولویت برنامه‌های ما نباشد. حس می‌کنم همین مقدار حضور وزارت میراث فرهنگی در صنعتی که به صورت مستقیم با آن سر و کار دارد نیز حداقلی است. شاید کلاً 5 هتل داشته باشیم. مثلاً هتل کندوان تنها 20 کران دارد یا در بیستون 14 واحد اقامتی داریم. هر چند که در دنیا هیچ سازه اقامتی مانند این هتل در یک محوطه جهانی شده وجود ندارد و این شرکت توانسته یکی از بهترین مراکز اقامتی استاندارد را در یک محوطه تاریخی ایجاد کند.

* با وجود اینکه از برخی هتل‌ها با افتخار تعریف می‌کنید اما این شرکت یک هتل را هم در تهران دارد که با استانداردهای هتل 5 ستاره بسیار متفاوت است.

این هتل مانند پیرمردی است که از ارتفاعی سقوط کرده است. زمانی که آن را تحویل گرفتیم به سختی می‌شد نامش را یک هتل در حد متوسط گذاشت. خدماتی که ارائه می‌داد به طور عجیبی ارزان بود.

* درحالی که این هتل همیشه با مهمانان خارجی و دولتی پر می‌شود و با ید منابع خوبی برای بازسازی داشته باشد.

این طور نیست. کل هتل را با نرخ عجیبی به یک آژانس واگذار کرده بودند. به آن گارانتی شناور می‌گفتند. این طور الهام می‌شد که اگر این آژانس نباشد هتل نمی‌تواند خودش را هم بگرداند. ولی ما ساختار هتل را تغییر دادیم. ما تکلیفی برای مدیران دولتی نداریم که حتماً از این هتل استفاده کنند. بازاریابی هتل کارش را انجام می‌دهد. بازار هدفش هم تنها مدیران دولتی نیست. این بازاریابی در گذشته انجام نمی‌شد.

ما تازه توانستیم در این هتل به یک درآمد منطقی برسیم و معوقات را پرداخت کنیم. هتل به بازسازی نیاز دارد و با آن نقطه موردنظر و شأن مناسب فاصله دارد. حتماً در حد یک هتل 5 ستاره نیست. اما طرح‌های بازسازی آن را آماده کرده‌ایم و درحال اهلیت سنجی پیمانکاران هستیم و به زودی بازسازی آن انجام می‌شود. بال شرقی هتل در 6 طبقه اول تخریب شده است. اولویت ما برگشت به مدار همین 6 طبقه است. امیدواریم در کمتر از یک سال آینده هتل مناسبی داشته باشیم.

* این هتل قابلیت موزه شدن هم دارد چون راوی اتفاقات زیادی بوده است؟

می‌تواند بخشی از آن موزه باشد اما تعدادی از وسایل آن در طول سال‌ها از بین رفته است. اما هتلی نوستالژیک است و گردشگران خارجی چون خاطره‌ای از آن دارند دوباره به هتل مراجعه می‌کنند.

در این هتل اتاق‌های خاصی داریم که مشتری خاص هم دارند. ایده خوبی است که بتوان در مرحله بازسازی به این موضوع پرداخته شود و اتاق‌های آن به شکل قبل بماند.