قدم به قدم با زیردریایی‌های اتمی با موشک‌های عمد پرتاب / زیردریایی تهاجمی و پیشرفته ارتش را بشناسید + تصاویر

با به کارگیری زیردریایی‌ها در عملیات‌های نظامی، فصل جدیدی در تاریخ نبردهای دریایی رقم خورد. زیردریایی، مهمترین عیب کشتی ها را ندارد که آن هم به دلیل توانایی غوطه ور شدن در زیر آب و مخفی ماندن از دید چشم ها و برد مؤثر سلاح های معمولی است.

در طی بیش از یک صد سال گذشته، توسعه زیردریایی ها برای مقاصد نظامی ادامه یافته و با پیشرفت فناوری در زمینه مهندسی مکانیک دریا و بعدا افزوده شدن سامانه های دیجیتال و موشک ها، کارایی این وسیله جنگی افزایش چشمگیری یافت.

نقش تعیین کننده زیردریایی ها در نبردهای دریایی گذشته و قابلیت های بالای آن در مخفی ماندن از دید دشمن و ترکیب با تسلیحات پیشرفته، امروزه آن را تبدیل به یک سلاح استراتژیک کرده است که حتی در اختیار داشتن تعداد اندکی از آن می تواند در زمان صلح، نقش بازدارندگی مؤثر و در زمان جنگ، برتری های رزمی مؤثری به دنبال داشته باشند.

با شروع جنگ سرد در قرن بیستم، گونه ای جدید از زیردریایی ها با پیشران اتمی ساخته شد. نیروی محرکه این زیردریایی ها از یک راکتور هسته ای کوچک تأمین شده و تا مدت چند سال و در نمونه های جدید تا آخر دوره عمر کاری نیاز به سوخت گیری ندارد و در نتیجه می تواند به طور نامحدود از نظر زمانی به دریانوردی بپردازد.

در دوران جنگ سرد زیردریایی های اتمی حامل موشک های بالستیک قاره پیما به عنوان ابزار مهمی برای موازنه قوا عمل کردند و حتی شوروی سابق با این موشک های شلیک شونده از زیردریایی اقدام به قرار دادن ماهواره در فضا کرد.

با وجود توانایی‌های چشمگیر زیردریایی های اتمی، زیردریایی های دیزل - الکتریک مشتری خود را در نیروهای های دریایی دارند که به دلیل نیازهای عملیاتی چون حرکت در آبهای کم عمق، سر و صدای کمتر (با به کارگیری موتور الکتریکی در زیر آب) و قابلیت های تهاجمی برای درگیری با زیردریایی های دشمن است. ضمن اینکه کشورهای دارنده زیردریایی اتمی، آن را برای فروش به کشورهای دیگر ارائه نمی‌کنند.

امروزه عمده زیردریایی‌های مورد استفاده در جهان همچنان از نوع دیزل الکتریک هستند هر چند که طرح هایی نیز برای زیردریایی های تهاجمی اتمی با دوره عمر 30 سال و بدون نیاز به سوختگیری ارائه شده است.

اکنون فقط شش کشور در دنیا فناوری ساخت زیردریایی های اتمی را در دست دارند ولی کشورهای بیشتری توان تولید زیردریایی های متعارف (غیر اتمی) را دارند.

از مزیت‌های عمده زیردریایی‌های غیراتمی نسبت به اتمی، سر و صدای کمتر و مخفی بودن آنها می باشد. این زیردریایی ها در چند رده (کلاس) طبقه بندی شده اند که متخصصان دریایی کشورمان در رده های مختلف، اقدام به طراحی و ساخت نمونه های متناسب با شرایط اقلیمی و تهدیدات پیشرو نموده اند.

تصمیم برای ساخت زیردریایی در ایران، به اوائل دوران جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران باز می‌گردد. طرحی توسط شهید چمران برای این منظور در دست اقدام قرار گرفت اما با وجود تلاش های جهادی به علت پیچیدگی های متعدد ساخت زیردریایی ها ثمره نهایی نرسید.

پس از پایان جنگ سه فروند زیردریایی رده کیلو (Kilo) از روسیه خریداری شد که در دهه 1990 به ایران تحویل داده شدند. این زیردریایی ها در رده بهترین نمونه های دیزل - الکتریک دنیا بودند که با 2300 تن وزن جابجایی روی آب و تا 3950 تن زیر آب قابلیت حمل 18 اژدر یا 24 مین دریایی را دارند. 6 محفظه اژدر در جلوی این زیردریایی 74 متری وجود دارد. دو ژنراتور دیزل 1000 کیلوواتی و یک موتور 5500 تا 6800 اسب بخار در زیردریایی کیلو به کار گرفته شده است.

زیردریایی رده کیلو در نیروی دریایی ارتش

زیردریایی‌های کیلو جزو کم سروصداترین نمونه های دنیا هستند. با فرارسیدن زمان تعمیرات نیمه اساسی آنها، متخصصان نیروی دریایی ارتش دست به کار شده و اولین فروند از این زیردریایی ها با نام طارق را به صورت کاملا بومی و به کمک صنایع مختلف وزارت دفاع در ایران تعمیر کردند.

قطعات و تجهیزات بسیاری نیز برای این زیردریایی به صورت بومی ساخته شد. مثال بارز آنها ساخت باتری‌های مختلف موجود در این زیردریایی است که نقش اساسی را مدت زمان دریانوردی آن در زیر آب دارد ضمن اینکه اهمیت های فنی بالایی از نظر قابلیت اطمینان و ایمنی برای آن مطرح است.

از نظر تسلیحاتی نیز بهبودهایی در زیردریایی های رده طارق ایران ایجاد شد که مهمترین آن توانایی شلیک موشک کروز ضد کشتی از زیر آب است.

زیردریایی رده کیلو

اما شرایط محیطی خلیج فارس با عمق چند ده متر، تنگه هرمز و آبهای ساحلی ایران، نیازمند زیردریایی با طراحی خاص خود بود. نهنگ اولین طرحی بود که در داخل با مشارکت وزارت دفاع و دانشگاه ها به ثمر رسیده و به عنوان گام اول، به صورت تحقیقاتی وارد خدمت در نداجا شد.

زیردریایی نهنگ

با تجربیات کسب شده از نهنگ، زیردریایی غدیر بر اساس یک طرح خارجی در خط تولید قرار گرفته و تعداد زیادی از آن به خدمت ارتش در آمد. در سالهای مختلف، نمونه های جدیدتر غدیر به مرور به تجهیزات پیشرفته تر مجهز شدند به طوری که این زیردریایی امروزه مجهز به سامانه های شناسایی پیشرفته بوده و توان شلیک موشک های کروز ضد کشتی را نیز دارد.

زیردریایی غدیر

زیردریایی های کوچک کلاس غدیر نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز به دلیل طراحی خاص خود به شکل بسیار مطلوبی برای منطقه خلیج فارس مناسب هستند و توانایی عملیاتی بالایی را در اختیار نیروی دریایی ارتش می گذارند. البته در طراحی این زیردریایی و برنامه های ارتقاء آن شرایط اقلیمی دریای عمان نیز در نظر گرفته شده است.

غدیر به صورت گسترده در نیروی دریایی ارتش به کار گرفته شده است

این زیردریایی 29 متری که وزن جابجایی آن 115 تن است قابلیت قرارگیری در بستر دریا را دارد و در این وضعیت سامانه های راداری توانایی ردگیری آن را ندارند. دو محفظه اژدر برد بلند با قطر 533 میلیمتر که قابلیت شلیک موشک کروز ضد کشتی نیز از آنها وجود دارد در جلوی زیردریایی غدیر تعبیه شده است.

در ادامه، متخصصان کشورمان برای رفع نیازهای بالاتر از دفاع ساحلی، طراحی زیردریایی بومی فاتح را در دستور کار قرار دادند. زیرسطحی 527 تنی فاتح به عنوان یک زیردریایی نیمه سنگین تلقی شده و تناژ آن در زیرسطح 593 تن است. این زیردریایی از نظر مشخصات عملیاتی بسیار برتر از غدیر بوده و توانایی حرکت در عمق 200 متر را به صورت عادی داشته و بیشینه عمق قابل دستیابی برای آن نیز 250 متر است. فاتح توان دریانوردی به مدت 35 روز را دارد.

زیردریایی فاتح

فاتح که طول 43.5 متر و عرض 4.5 متر دارد از 4 مقر پرتاب اژدرهای 533 میلیمتری برخوردار بوده و توانایی حمل 8 مین دریایی را نیز دارد. زیردریایی فاتح هر چند تنها 23 درصد وزن روی آب زیردریایی های رده کیلو را دارد اما در عمده مشخصات عملکردی به 75 درصد تا بیش از 80 درصد از توانایی زیردریایی مطرح کیلو دست یافته است.

در ساخت زیردریایی فاتح بیش از 412هزار قطعه با دستیابی و بومی سازی 76 عنوان فناوری روز دنیا به کار رفته است. این فرایند بیش از 4 میلیون و 200هزار نفرساعت کار را شامل شده است. شبکه ای از 48 مرکز طراحی، 120 مرکز صنعتی، 80 شرکت دانش بنیان و 57 مرکز دانشگاهی و 195 مرکز پژوهشی کشور در ساخت زیردریایی فاتح نقش داشته اند.

گام بعدی نیز دستیابی به زیردریایی سنگین با تعریف نداجا با قابلیت حمل تسلیحات بیشتر و برد عملیاتی بالاتر در دریاهای دورتر بود. پروژه زیردریایی بعثت برای رفع این نیاز تعریف شد.

در سالهای گذشته از بعثت به عنوان زیردریایی 1200 تنی یاد می شد که از این لحاظ، یک پله بالاتر از فاتح قرار می گرفت. اما در سال گذشته اعلام شد قرار است بعثت زیردریایی با تناژ جابجایی بیش از 3000 تن باشد.

در اینصورت باید گفت که این زیردریایی، حتی 30 درصد سنگین تر از رده کیلو روسی بوده و حدود 6 برابر سنگین تر از فاتح خواهد بود. در نتیجه برای ساخت و عملیاتی کردن زیردریایی بعثت، توان دانشی و فنی صنایع مرتبط در کشور نیز مستلزم یک جهش قابل توجه بوده است؛ امری که در سال های گذشته و در راستای فراهم کردن مقدمات ساخت پروژه عظیم زیردریایی بعثت صورت پذیرفته است. مدت زمان ساخت زیردریایی هایی در رده 4000 تن به طور معمول بین 50 تا 60 ماه به طول می انجامد.

بعثت به واسطه تناژ و قاعدتا ابعاد بزرگتر، توان حمل تعداد و حجم تسلیحات بیشتر و متنوع تر را نسبت به کیلو خواهد داشت ضمن اینکه پیشرفت های صنایع کشورمان در ساخت زیرسامانه پیشرفته و با حجم کمتر و قابلیت اطمینان بیشتر نیز به کمک زیردریایی بعثت در افزایش هرچه بیشتر توانمندی های شناسایی، رزمی، برد و طول مدت عملیات و بقاپذیری در میدان رزم خواهد آمد. قطعا تجربه 30 ساله استفاده عملیاتی در آبهای دور و نزدیک و البته تعمیرات سنگین زیردریایی های کیلو در رده نیمه اساسی در داخل کشور به کمک متخصصان ایرانی در طراحی بعثت آمده است.

به گفته فرمانده نیروی دریایی ارتش، کارهای مطالعات، طراحی های اولیه و طراحی دقیق زیردریایی بعثت به پایان رسیده و کار ساخت اولین فروند از آن در سال 1399 شروع خواهد شد. از دیگر نکات مهمی که امیر دریادار خانزادی در مورد ویژگی های زیردریایی بعثت اعلام کرده است استفاده از موتورهای الکتریکی بدون جاروبک یا براشلس و به کارگیری پرتابگرهای عمودی موشک در این زیردریایی است.

موتورهای الکتریکی دارای تعدادی قطعه مکانیکی هستند که علاوه بر تأثیر منفی در بازدهی، سبب ایجاد سروصدا یا نویز شده و نیاز به بازبینی ها و تعمیرات را نیز بیشتر می کنند. موتورهای براشلس، از نتایج پیشرفت در صنعت ساخت موتورهای الکتریکی در دهه های اخیر بوده اند.

دستیابی متخصصان کشورمان به این فناوری نیز به صورت بومی صورت گرفته و سبب کاهش بیش از پیش سطح سروصدای تولیدی از موتور زیردریایی که از عوامل کشف آن توسط سامانه های شناسایی دشمن است می شود.

علاوه بر براشلس شدن موتورهای الکتریکی، پیشرفت مهم دیگری در زمینه رانش زیردریایی ها در کشور حاصل شده است و آن هم ساخت سامانه رانش مستقل از هوا است.

این رانش نوع خاصی از سوخت را حمل می‌کند که با ترکیب چند ماده شیمیایی انرژی تولید می‌کند و با استفاده از آن با تولید برق، باتری زیردریایی را شارژ می‌کند. البته این سامانه نیز محدودیت های خاص خود را دارد و مدت زمان زیر آب ماندن زیردریایی را در حدود 2 تا 3 برابر نسبت به زیردریایی های دیزل الکتریک افزایش می دهد.

نسل اول این سامانه که به صورت بومی و پس از سالها تلاش و آزمایش های سختگیرانه در کشور ساخته شده است، در زیردریایی فاتح4 به کار گرفته خواهد شد. لازم به ذکر است که هم اکنون زیردریایی های فاتح2 و فاتح3 در فرایند ساخت خود، در مراحل تجهیز هستند.

اما گام آخر در حوزه سامانه های رانش زیردریایی ها، استفاده از راکتورهای هسته ای کوچک است. در واقع یک نیروگاه اتمی بسیار کوچک طراحی شده و در داخل زیردریایی نصب می شود. با انرژی الکتریکی حاصل از این نیروگاه، موتورهای زیردریایی قابلیت به حرکت در آوردن پروانه های محرک را خواهند داشت.

سامانه رانش اتمی مزایا و معایب خاص خود را دارد اما مزیت فعلا بی رقیب آن، امکان طول مدت دریانوردی نامحدود و در واقع به میزان عمر کاری زیردریایی است. در واقع با تزریق سوخت به میزان کافی، امکان دریانوردی بدون سوختگیری تا 30 سال نیز در زیردریایی های اتمی جدید، ایجاد شده است.

البته سایر عوامل محدود کننده مانند آذوقه، تسلیحات و تحمل خدمه به قوت خود باقی است.

از نظر دانشی و فنی، صنعت دفاعی کشور، توان توسعه چنین نیروگاه اتمی کوچکی را دارد و به گفته فرمانده نیروی دریایی ارتش، «در ساخت زیردریایی‌های بزرگ‌تر از فاتح این قابلیت در وزارت دفاع به صورت بومی وجود دارد و قطعا برنامه توسعه رانش زیردریایی در دستور کار نیروی دریایی قرار دارد.»

البته از اینکه طرح و برنامه زیردریایی های بزرگتر از فاتح، آیا تنها شامل بعثت می شود یا نه، مشخص نیست اما در دنیا تقریبا تمام زیردریایی های اتمی، تناژ جابجایی بیش از 5000 تن در زیر آب دارند.

در نتیجه احتمال در دستور کار بودن زیردریایی بزرگتر از بعثت که ویژگی های آن شامل بهره گیری از رانش هسته ای برای دریانوردی نامحدود باشد، نسبت به توسعه راکتور اتمی کوچک در حد زیردریایی بعثت، بیشتر به نظر می رسد.

بر اساس تناژ، طول و عرض بدنه زیردریایی های خارجی هم رده با بعثت، می توان بر اساس تناژ فرضی 3000 تا 3200 تن برای جدیدترین زیردریایی ایرانی، طول 74.5 تا 75.8 متر و عرض بدنه 8.1 تا 8.3 متر را تخمین زد. در زیردریایی های مشابه وزنی بعثت که از فناورهای پیشرفته در زیرسامانه های آنها بهره گرفته شده تعداد خدمه مورد نیاز به 35 تا 45 نفر کاهش یافته است.

در زیردریایی فاتح، 12 نوع سونار مختلف نصب و به کارگیری شده است. تجربیات عملکردی این سامانه ها و نیز نمونه های به کارگیری شده در زیردریایی غدیر، سبب می شود تا متخصصان کشور با تجربه بالاتری از کارکرد در محیط عملیاتی و سطح آمادگی فناوری بالاتر این سامانه ها، برای تجهیز زیردریایی بعثت دست به کار شوند.

البته در روی دیگر سکه، پوشش های عایق صوتی و ضد سونار ساخت داخل نیز که روی زیردریایی های مختلف در کشور به کار گرفته شده است، کمک شایانی در افزایش بیش از پیش پنهانکاری زیردریایی بعثت خواهد نمود.

پوشش های عایق ساخت داخل روی زیردریایی طارق از رده کیلو

با توجه به زیردریایی های خارجی هم رده با بعثت، احتمالا 6 محفظه اژدر در جلوی بعثت تعبیه خواهد شد که اژدرهای برد بلند والفجر و موشک های کروز ضد کشتی فعلی ایرانی که تا برد 300 کیلومتر معرفی شده اند قابلیت شلیک از این محفظه ها را خواهند داشت.

همانطور که توسط فرمانده نیروی دریایی ارتش تصریح شده است، بعثت همچون زیردریایی های تهاجمی پیشرفته خارجی، به سیلوهای پرتاب عمودی موشک مجهز می شود. سیلوهای عمودی سبب اشغال فضای کمتری در زیردریایی شده و با توجه به آماده شلیک بودن موشک ها در آن، نیاز به خدمه برای جابجایی سلاح به محفظه پرتاب آنطور که در محفظه های جلویی وجود دارد را نخواهد داشت.

این موشک ها می تواند از انواع ضد کشتی، ضد زیردریایی و از همه مهمتر ضد اهداف زمینی باشد. در این صورت بعثت به یک سلاح راهبردی در دست نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده و قابلیت تأثیرگذاری بالایی چه در امر بازدارندگی نظامی و چه در زمان جنگ احتمالی برای ضربه زدن به دشمن را در خطوط دریانوردی، اهداف ساحلی و اهداف حیاتی در عمق سرزمین خواهد داشت.

موشک های کروز ضد اهداف زمینی که در ایران ساخته می شوند در بردهای 700، 1350 و 2000 کیلومتر معرفی شده اند. ترکیب برد موشک های کروز با برد حدود ده هزار کیلومتری که در زیردریایی هایی در رده بعثت قابل کسب است شعاع تأثیرگذاری تهاجمی زیردریایی بعثت را به حد مطلوبی می رساند.

ترکیب ویژگی‌های تسلیحاتی قابل کسب در تناژ بالای 3000 تن با سطح بالای پنهانکاری ذاتی زیردریایی ها و البته برد بالا و ماندگاری زیاد در زیر آب سبب می شود تا نیروی دریایی ارتش به قابلیت وارد کردن ضربه های کاری و ناگهانی به عمق راهبردی دشمنان کشور دست پیدا کند.

2727