قرآن به سر گرفتم و گفتم سلام عشق / فرصت‌هایی که باید «قدر» بدانیم / فضیلت و اعمال مخصوص شب بیست‌وسوم ماه رمضان
امام باقر علیه السلام: «هر کس شب بیست و سوم ماه رمضان را زنده بدارد و در آن صد رکعت نماز بخواند، خداوند در زندگی او گشایش می‌دهد و کار دشمنان او را خود بر عهده می‌گیرد.»
به گزارش مشرق، نیازی به تقویم نیست؛ هم از خانه‌ها، هم از خیابان‌ها و هم از مسجدها می‌توان فهمید که با شب‌های معمولی مواجه نیستیم.
سه شب که با تمام سیصد و شصت و چند شب سال متفاوت است. سه شب که حتی به شب‌های دیگر ماه مبارک رمضان هم چندان شباهتی ندارد. شب‌هایی که خانواده‌ها برایش برنامه دارند، در موردش فکر کرده‌اند و هرکس در افکار و آرزوها و اعمال خودش به یک جمع‌بندی نسبی رسیده است.
هیچ‌کس مثل هیچ‌کس در شب‌های قدر ظاهر نمی‌شود. هیچ‌کس با یک هدف و نیتِ واحد شب را تا سحر به گریه و خواندن قرآن و دعا و... نمی‌پردازد. برای همین است که از شب‌های قدر می‌توان به‌عنوان فرصتی یاد کرد که مردم در عمومی‌ترین مکان‌ها با شخصی‌ترین اهداف و نیت‌هایشان حضور پیدا می‌کنند.
چه خانه‌هایی که چراغ‌شان تا سحر در این شب‌ها روشن می‌ماند، چه مغازه‌دارهایی که شب را در مغازه‌هایشان زنده نگه می‌دارند، اما ما از مسجد حرف می‌زنیم، معنوی‌ترین جای ممکن برای معنوی‌ترین شب ممکن. کارشناسان دینی هم معتقدند که اولویت در این شب‌ها با مسجد است.
اسم‌هایی که آدم را حالی به حالی می‌کنند
در شب‌های قدر همه انسان‌هایی که در دنیاهای گوناگون زندگی می‌کنند و زندگی‌های دوری دارند، در یک مکان مختصر گرد هم میآیند و اعمال شب قدر را به‌جای می‌آورند. وقتی می‌گوییم همه آدم‌ها، واقعاً منظور همه آدم‌هاست. از مقام و منصب‌داران سیاسی بگیر تا هنرمندان معروف و آدم‌های خیلی عادی.
نماز می‌خوانند، قرآن می‌خوانند، کسی را می‌بینی که آن گوشه، وسط قرآن خواندن اشک از گوشه چشمش سرازیر می‌شود، دیگری چنان نماز می‌خواند که گویا آخرین شب عمرش است.
دعای جوشن کبیر که گل سرسبد اعمال شب‌های قدر است، وقتی شروع می‌شود، چراغ‌ها را خاموش می‌کنند، مبادا کسی به خاطر گریه‌های بی‌ریایش خجالت بکشد، مبادا کسی به خاطر بلندبلند صدا کردن پروردگارش معذب باشد. چراغ‌ها خاموش می‌شوند تا حرف‌های هرکس با خدایش، پیش خودشان بماند.
جوشن کبیر، دعایی منقول از پیامبر اکرم (ص) که دربرگیرنده هزار و یک صفت خداوند متعال است. شرط اول اجابت، دعا کردن است و دعا بدون به زبان آوردن نام پروردگار، از ارزش و سود چندانی برخوردار نیست. در شب‌های قدر، مردم اسما خداوند را در قالب دعای جوشن کبیر به زبان می‌آورند و آن‌هایی که با ذکر هر کدام از اسامی حالی به حالی می‌شوند و های های اشک می‌ریزند، همان‌هایی هستند که می‌دانند در پس این اسم‌ها چه واقعیت‌هایی نهفته است.
اعمالی به غیر از قرآن و دعا...
دعای جوشن کبیر اما تمام شب قدر نیست. حتی شب قدر در خواندن قرآن و نماز و... خلاصه نمی‌شود. آیت‌الله سید محمد واعظ موسوی، نماینده سابق مردم آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان رهبری معتقد است که علم‌آموزی و دانش‌افزایی دینی از دیگر اهداف مهم در شب‌های قدر است.
«در کنار خواندن دعای جوشن کبیر و به سر گرفتن قرآن، تفکر و تعقل در پیام‌های والای قرآن و نیز گوش سپردن به خطابه‌های عالمان، از اعمال مهم شب‌های قدر به حساب می‌آید». او می‌گوید که یکی از تعابیر قدر، «تنگی» است: «بسیاری معتقدند که حضور و وفور فرشتگان در زمین برای بالا بردن اعمال انسانها و نیز تعیین سرنوشت سال دیگرشان، باعث تنگی در زمین می‌شود و به همین خاطر از این شب‌ها به عنوان شب‌های قدر یاد می‌کنند».
آیت‌الله واعظ موسوی می‌گوید علاوه بر اعمال عبادی، نقل شده است که پرداختن به مسائل علمی از جمله بالاترین اعمال شب‌های قدر است. او می‌گوید: «در کنار خواندن دعای جوشن کبیر و به سر گرفتن قرآن، تفکر و تعقل در پیام‌های والای قرآن و نیز گوش سپردن به خطابه‌های عالمان، از اعمال مهم شب‌های قدر به حساب می‌آید».
به گفته این مفسر قرآن کریم، وظیفه سخنرانان شب‌های قدر این است که با مطالعه و تحقیق در مسائل مختلف علمی و اخلاقی و سیاسی در بین مردم حاضر شوند تا بتوانند مردم را از علوم قرآنی بهره‌مند سازند و با سیره اهل بیت آشنا کنند.
شب‌های قدر و آذوقه علمی یکسال
آیت‌الله واعظ موسوی می‌گوید: «مردم با واکسینه شدن در این شب‌ها آذوقه علمی لازم را برای یکسال خود تامین می‌کنند».
او یادآور می‌شود: «همه باید قدر شب‌های قدر را بدانیم و با استفاده از دانش و تجربیات بزرگان، بسته‌های علمی و فرهنگی و اخلاقی خود را پر کنیم تا در سال پیش رو با سلامت ایمان و عقل و عمل، به مومن واقعی تبدیل شویم».
«خود خداوند می‌فرماید که شب قدر برابر با هزار ماه است و ما می‌دانیم که هزارماه یعنی 84 سال و 84سال یعنی یک عمر». نماینده اسبق خبرگان رهبری افزود: شاید زیاد نگفته باشند و زیاد نشنیده باشیم، اما از اعمال مهم شب قدر، دانستن چیستی شب قدر است. پی بردن به وجود و چیستی شب قدر، می‌تواند درهای ورود به آن را برایمان فراهم کند.
وی افزود: کسی که از معنای لفظی گرفته تا محتوای شب قدر را نداند، گریه‌ها و دعاها و قرآن‌خواندن‌ها برایش قابل درک و فهم نیست.
حجت‌الاسلام دکتر سیدشهاب‌الدین حسینی، مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان شرقی از ارتباط عبارت «لیله قدر» با خداوند متعال و حضرت فاطمه زهرا (س) می‌گوید.
او توضیح می‌دهد: «خود خداوند می‌فرماید که شب قدر برابر با هزار ماه است و ما می‌دانیم که هزارماه یعنی 84 سال و 84سال یعنی یک عمر. این از رحمت خداوند است که هرسال یک‌بار عمر انسان را تجدید می‌کند».
معرفت به فاطمه (س)، کلید رسیدن به حقیقت شب‌های قدر
حجت‌الاسلام حسینی به نقل از امام صادق (ع) می‌گوید: «قدر، خداوند است و «لیله»، حضرت فاطمه (س). حضرت فاطمه حقیقت نهفته شب قدر است و هرکس به حقیقت وجودی حضرت فاطمه (س) پی ببرد، می‌تواند به حقیقت شب قدر پی ببرد و درک کند».
او اولین ویژگی شب‌های قدر را عطر و بوی خاص آن با شب‌های دیگر عنوان می‌کند: «دومین ویژگی مهم شب‌های قدر این است که فرشتگان به زمین میآیند و از این لحاظ شب بیست و سوم از دیگر شب‌های قدر مهم‌تر است».
مدیرکل تبلیغات اسلامی آذربایجان شرقی محوریت‌داشتن قرآن کریم در شب‌های قدر را از دیگر ویژگی‌های آن می‌داند و می‌افزاید: «قرآن سفره پهن‌شده خداوند متعال است. اینکه در شب‌های قدر قرآن به سر می‌گیریم نشان‌دهنده تواضع ما در برابر قرآن است».
حجت‌الاسلام حسینی یادآور می‌شود: «خداوند می‌فرماید هرکس در این شب‌ها مرا بخواند دعایش را مستجاب می‌کنم. از دیگر اعمال مهمی که باید در شب‌های قدر بجای آوریم، توجه ویژه به امام عصر (عج) و دعا برای سلامتی آن حضرت است».
اکنون ما در روزهایی قرار داریم که تنها یک شب از شب‌های پرفضیلت قدر در پیش رویمان قرار دارد. در یک شب چه می‌توان کرد؟ دوستی با خدا، بخشودگی گناهان، تعیین سرنوشت سال آینده؟ وقتی که فرشتگان خداوند به زمین تقرب پیدا می‌کنند، اینها هیچ بعید نیستند. این شب را قدر بدانیم و همدیگر را از دعاهایمان فراموش نکنیم.
نزول ملائکه و روح در شب قدر به چه معناست؟
بنا بر آیات اولیه سوره قدر بسیاری شب قدر را شب نزول یکباره قرآن دانسته اند. در تفسیر آیه ابتدایی سوره قدر آمده است که بنا به دلایلی به خوبی استفاده می شود که قرآن مجید در ماه مبارک رمضان نازل شده است: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» (بقره 185) و ظاهر این تعبیر آن است که تمام قرآن در این ماه نازل گردید. در نخستین آیه سوره قدر می افزاید: ما آن را در شب قدر نازل کردیم (انا انزلناه فی لیله القدر).
اگر چه در این آیه صریحا نام قرآن ذکر نشده ولی مسلم است که ضمیر انا انزلناه به قرآن باز می گردد و ابهام ظاهری آن برای بیان عظمت و اهمیت آن است.
تعبیر به انا انزلناه (ما آن را نازل کردیم) نیز اشاره دیگری به عظمت این کتاب بزرگ آسمانی است که خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده مخصوصا با صیغه متکلم مع الغیر که مفهوم جمعی دارد و دلیل بر عظمت است. نزول آن در شب قدر همان شبی که مقدرات و سرنوشت انسانها تعیین می شود دلیل دیگری بر سرنوشت ساز بودن این کتاب بزرگ آسمانی است.
از ضمیمه کردن این آیه با آیه سوره بقره که به آن اشاره شد، نتیجه گیری می شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان است، اما کدام شب است؟ از قرآن چیزی در این مورد استفاده نمی شود، ولی روایات در این باره بحث فراوان کرده اند که در پایان تفسیر این سوره به خواست خدا در این زمینه و مسائل دیگر سخن خواهیم گفت.
در اینجا سؤالی مطرح است و آن اینکه هم از نظر تاریخی و هم از نظر ارتباط محتوای قرآن با حوادث زندگی پیغمبر اکرم (ص) مسلم است که این کتاب آسمانی به طور تدریجی و در طی 23 سال نازل گردید، این امر چگونه با آیات فوق که می گوید در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است سازگار می باشد؟ پاسخ این سؤال - به گونه ای که بسیاری از محققان گفته اند این است که قرآن دارای دو نزول بوده است.
نزول دفعی که در یک شب تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم (ص) یا بیت المعمور یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل گردید. و نزول تدریجی که در طول بیست و سه سال دوران نبوت انجام گرفت. بعضی نیز گفته اند آغاز نزول قرآن در لیله القدر بوده نه تمام آن ولی این بر خلاف ظاهر آیه است که می گوید ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.
قابل توجه اینکه درباره نازل شدن قرآن در بعضی از آیات تعبیر به «انزال» و در بعضی تعبیر به «تنزیل» شده است، و از پاره ای از متون لغت استفاده می شود که تنزیل معمولا در جائی گفته می شود که چیزی تدریجا نازل گردد، ولی «انزال» مفهوم وسیع تری دارد که نزول دفعی را نیز شامل می گردد، این تفاوت تعبیر که در آیات قرآن آمده می تواند اشاره به دو نزول فوق باشد.
عدم تعیین شب قدر توسط قرآن کریم
مسئله دیگر «خود شب قدر» است، آن شبی که قرآن بر قلب مبارک پیامبر (ص) نازل شده است. در سوره قدر می فرماید «انا انزلناه فی لیله القدر» ما این قرآن را در شب قدر فرستادیم، در سوره دخان هم داریم «انا انزلناه فی لیله مبارکه» پس هر دو سوره بر این دلالت دارند که انزال دفعی در یک شب واقع شده است لذا در این مسئله تردیدی نخواهد بود، این انزال در مقابل تنزیل است که بیست و سه سال به طول انجامیده است، حال این کدام شب است که اینگونه است؟
در سوره بقره محدوده این شب تا حدودی مشخص شده است، در آیه 186 سوره بقره می فرماید «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» ماه مبارک رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است و در دعاهایی که مستحب است در هر روز خوانده شود همین آیه را می خوانیم. تا این مقدار از قرآن کریم فهمیده می شود.
تنها راه تعیین شب قدر سنت پیامبر و ائمه معصومین
اما اینکه در ماه رمضان شب قدر چه شبی است تصریحی در قرآن نداریم و این مطلب از سنت پیامبر اکرم (ص) فهمیده می شود. ائمه فرموده اند این شب مشخص نشده است تا شما بر هر سه شب اهتمام بورزید زیرا هر سه شب مهم است. در روایت معروفی، زراره از امام صادق (ص) نقل می کند که حضرت فرمودند: «التقدیر فی لیله تسع عشره و الابرام فی لیله احدی و عشرین و الامضاء فی لیله ثلاث و عشرین» یعنی شب نوزدهم مثل این است که یک حکم را اندازه گیری کرده و پیش نویس می کنند، در شب بیست و یکم آن را محکم و پاکنویس می کنند و در شب بیست و سوم نهایتا آن حکم را صادر می کنند.
اینها تعابیری است تا بگویند آن دو شب، مقدمه آخرین شب هستند. ولی در فرهنگ شیعه و از سخنان ائمه معصومین و اولیای خدا کاملا واضح است که شب بیست و سوم را به عنوان شب اصلی بیان کرده اند.، بدون اینکه اهمیت آن دو شب را کم کنند لذا فرموده اند شما هر سه شب را احیا بدارید.
چرا شب قدر مخفی است؟
بسیاری معتقدند مخفی بودن شب قدر در میان شب های سال، یا در میان شب های ماه مبارک رمضان برای این است که مردم به همه این شب ها اهمیت دهند، همانگونه که خداوند رضای خود را در میان انواع طاعات پنهان کرده تا مردم به همه طاعات روی آورند، و غضبش را در میان معاصی پنهان کرده تا از همه بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا همه را احترام کنند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها رو آورند، اسم اعظم را در میان اسمائش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند، و وقت مرگ را مخفی ساخته تا در همه حال آماده باشند. و این فلسفه مناسبی به نظر می رسد.
نزول ملائکه و روح
در سوره قدر همچنین می فرماید «تنزل الملائکه و الروح» هم ملائکه و هم روح در این شب نازل می شوند. در مجمع البیان در تفسیر آیه دیدگاه ها متفاوت است:
1- از دیدگاه پارهای منظور این است که فرشتگان به همراه جبرئیل در شب قدر به زمین فرود می آیند تا زمزمه عبادت و نیایش و تلاوت قرآن و راز و نیاز بندگان خالص و کمالطلب خدا را بشنوند و توبه و اصلاح پذیری و کارهای شایسته آنان را بنگرند.
2- اما به باور پاره ای دیگر، فرشتگان و جبرائیل به زمین فرود می آیند تا بر بندگان با معنویت خدا به امر او سلام نثار کنند.
3- از دیدگاه برخی، فرشتگان به همراه جبرئیل هر آنچه را تدبیر و مقدر و مقرر شدهاست به آسمان دنیا می آورند تا ساکنان آسمان دنیا بدانند و از رویدادهای سال آینده به لطف حق آگاهی یابند.
4- اما از دیدگاه «کعب» و «مقاتل» منظور از «روح» گروهی از فرشتگان گرانقدر هستند که آنان را دیگر فرشتگان، جز شب قدر نمیبینند، و آنان در این شب مبارک از هنگامه غروب آفتاب تا طلوع سپیده فجر برای انجام فرمان خدا فرود می آیند.
5- و به باور پارهای «روح» به معنی وحی میباشد و منطور این است که در آن شب، فرشتگان با وحی خدا و پیام او که در بردارنده مقدرات و سرنوشتها و برکتهاست فرود میآیند. گفتنی است که در آیه دیگری «روح» به معنی وحی به کار رفته است که «و کذلک اوحینا الیک روحاً من امرنا» یعنی همان گونه که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم، برتو نیز ای محمد (ص)! به فرمان خود وحی نمودیم. لذا به نظر می رسد، بدین سان آخرین دیدگاه در تفسیر آیه تأیید میگردد.
در تفسیر نور نیز در این خصوص آمده است از امام صادق (ع) پرسیدند: آیا روح همان جبرئیل است؟ فرمود: جبرئیل از ملائکه است و روح برتر از ملائکه است. سپس این آیه را تلاوت فرمودند تنزل الملائکه والروح. با نزول فرشتگان بر قلب پیامبر و امام معصوم در شب قدر، ارتباط زمین با آسمان، مُلک با ملکوت و طبیعت با ماوراء طبیعت برقرار می شود.
در روایات آمده است که با منکران امامت، با سوره قدر احتجاج کنید زیرا بر اساس این سوره، فرشتگان هر سال در شب قدر نازل می شوند. در زمان حیات پیامبر بر وجود شریف حضرتش وارد می شدند. پس از آن حضرت بر چه کسانی نازل می شوند؟
روشن است که هر کسی نمی تواند میزبان فرشتگان الهی باشد و باید او همچون پیامبر، معصوم بوده و ولایت امور بشر به عهده او باشد و او کسی جز امام معصوم نیست که در زمان ما، حضرت مهدی (عج) می باشد و فرشتگان در شب قدر شرفیاب محضرش می شوند.
سلام هی حتی مطلع الفجر
سلام یعنی نعمت بی نقمت، یعنی یک امر خوشحال کننده که هیچ امر مضری به همراه آن نباشد. خداوند در مورد شب قدر می فرماید «سلام هی حتی مطلع الفجر». یعنی سلام تا صبح ادامه دارد و با طلوع فجر تمام می شود.
در تفسیر نمونه ذیل ای آیه آمده است که در آخرین آیه می فرماید: شبی است آکنده از سلامت و خیر و رحمت تا طلوع صبح (سلام هی حتی مطلع الفجر). هم قرآن در آن نازل شده، هم عبادت و احیاء آن معادل هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در آن شب نازل می شود، هم رحمت خاصش شامل حال بندگان می گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل می گردند.
بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات در آن شب شیطان در زنجیر است و از این نظر نیز شبی است سالم و تواءم با سلامت. پس اطلاق «سلام» که به معنی سلامت است بر آن شب (به جای اطلاق سالم) در حقیقت نوعی از تاءکید است همانگونه که گاه می گوئیم فلان کس عین عدالت است.
بعضی نیز گفته اند که اطلاق سلام بر آن شب به خاطر این است که فرشتگان پیوسته به یکدیگر یا به مؤمنان سلام می کنند، یا به حضور پیامبر (ص) و جانشین معصومش می رسند و سلام عرضه می دارند. جمع میان این تفسیرها نیز امکان پذیر است.
به هر حال شبی است سراسر نور و رحمت و خیر و برکت و سلامت و سعادت و بی نظیر از هر جهت.
در حدیثی آمده است که از امام باقر سؤ ال شد: آیا شما می دانید شب قدر کدام شب است؟ فرمود: «کیف لا نعرف و الملائکه تطوف بنا فیها»، یعنی چگونه نمی دانیم، در حالی فرشتگان در آن شب در گرد ما دور می زنند.
در داستان ابراهیم (ع) آمده است که چند نفر از فرشتگان الهی نزد او آمدند و بشارت تولد فرزند برای او آوردند و بر او سلام کردند (هود - 69) می گویند لذتی که ابراهیم (ع) از سلام این فرشتگان برد با تمام دنیا برابری نداشت، اکنون باید فکر کرد که وقتی گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل می شوند و بر مؤمنان سلام می کنند چه لذت و لطف و برکتی دارد؟ وقتی ابراهیم (ع) را در آتش نمرودی افکندند فرشتگان آمدند و بر او سلام کردند، و آتش بر او گلستان شد، آیا آتش دوزخ به برکت سلام فرشتگان بر مؤ منان در شب قدر برد و سلام نمی شود؟
انبیای گذشته و شب قدر
ظاهر آیات سوره قدر نشان می دهد که شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام (ص) نبوده، بلکه همه سال تا پایان جهان تکرار می شود. تعبیر به فعل مضارع (تنزل) که دلالت بر استمرار دارد، و همچنین تعبیر به جمله اسمیه «سلام هی حتی مطلع الفجر» که نشانه دوام است نیز گواه بر این معنی است. به علاوه روایات بسیاری که شاید در حد تواتر باشد نیز این معنی را تایید می کند. صریح روایات متعدد این است که شب قدر از مواهب الهی بر این امت می باشد، چنانکه در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) آمده است که فرمود: ان الله وهب لامتی لیله القدر لم یعطها من کان قبلهم» یعنی خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و احدی از امت های پیشین از این موهبت برخوردار نبودند.
البته باید گفت لیله القدر در انبیای سلف بوده است ولی الزاماً در ماه مبارک نبوده است، بلکه در اوقاتی که مخصوص خودشان بوده واقع شده است یعنی آنها در سیر خود مرحله ای داشتند که به اوج قله وصل رسیده بودند. لذا در این حال حقایق بر قلب آنها وارد می شود.
این نزول حقایق در شریعت اسلام و در دوران ولایت محمدی را خداوند در یکی از شب های ماه مبارک زمضان قرار داده است و به مناسبت اتصالی که بین عالم ملک و ملکوت اتفاق می افتد، این شب لیله القدر نامیده شده یعنی آن حقایقی که در مرتبه وجود جمعی هستند تقدیر می شوند و از مجرای انسان کامل به انسان های دیگر می رسند.
فضیلت و اعمال مخصوص شب بیست‌وسوم ماه رمضان
در کتاب مفاتیح الجنان درباره اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان آمده است: این شب از دو شب قدر گذشته افضل است و از احادیث بسیار استفاده می‌شود که شب قدر همین شب است.
اول؛ خواندن سوره عنکبوت و روم
امام صادق (ع) قسم یاد کردند که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت است.
دوم؛ خواندن سوره دخان
سوم؛ خواندن هزار مرتبه سوره قدر
چهارم؛ دعای فرج
محمد بن عیسی به سند خود از امامان صالح روایت کرده که فرمودند: در شب بیست و سوم از ماه رمضان این دعا را به دفعات بخوانید. در حال سجود و قیام و بر هر حالی که هستید، در تمام ماه و در طول حیاتتان تا جایی که ممکن باشد و هر زمانی که به یادتان آید:
«اَللهمَ کُن لولیکَ الحُجهِ بنِ الحَسَنِ صَلَواتُکَ عَلَیهِ و عَلی ابائهِ فی هذهِ الساعهِ، و فی کُل ساعَه وَلیا و حافظا وقائِداً وَ ناصِراً وَ دَلیلاً وَ عَیناً حَتی تُسکِنَهُ اَرضَکَ طَوعاً و تُمَتعَهُ فیها طَویلًا»
پنجم؛ بخوانید:
«یَا مُدَبِرَ الأُمُورِ، یَا باعِثَ مَن فِی القُبُورِ، یَا مُجرِیَ البُحُورِ، یَا مُلَیِنَ الحَدِیدِ لِداوُدَ صَلِ عَلَی مُحَمَد وَآلِ مُحَمَد وَافعَل بِی کَذا وَکَذا»
ششم؛ همچنین بخوانید:
اللَهُمَ امدُد لِی فِی عُمُرِی، وَ أَوسِع لِی فِی رِزقِی، وَ أَصِحَ لِی جِسمِی، وَ بَلِغنِی أَمَلِی، وَ اِن کُنتُ مِنَ الأَشقِیَاءِ، فَامحُنِی مِنَ الأَشقِیَاءِ، وَ اکتُبنِی مِنَ السُعَدَاءِ، فَاِنَکَ قُلتَ فِی کِتَابِکَ المُنزَلِ، عَلَی نَبِیِکَ المُرسَلِ صَلَوَاتُکَ عَلَیهِ وَ آلِهِ: (یَمحُو اللَهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثبِتُ وَ عِندَهُ أُمُ الکِتَابِ).
خدایا عمرم را طولانی گردان و روزی‌ام را وسعت بخش و بدنم را تندرست بدار و به آرزویم برسان و اگر در زمره بد فرجامان هستم، مرا از آن گروه محو کن و در گروه سعادتمندان ثبت فرما که تو در کتاب فرو فرستاده به پیامبر مرسلت (درود تو بر او و خاندانش) فرمودی: «خدا محو می‌کند آنچه را بخواهد و ثبت می‌نماید آنچه را اراده کند و کتاب جامع نزد اوست.»
هفتم؛ این دعا را بخوانید:
«اللَهُمَ اجعَل فِیمَا تَقضِی وَ فِیمَا تُقَدِرُ، مِنَ الأَمرِ المَحتُومِ وَ فِیمَا تَفرُقُ مِنَ الأَمرِ الحَکِیمِ، فِی لَیلَهِ القَدرِ مِنَ القَضَاءِ الَذِی لا یُرَدُ وَ لا یُبَدَلُ، أَن تَکتُبَنِی مِن حُجَاجِ بَیتِکَ الحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا، المَبرُورِ حَجُهُم، المَشکُورِ سَعیُهُم، المَغفُورِ ذُنُوبُهُم، المُکَفَرِ عَنهُم سَیِئَاتُهُم، وَ اجعَل فِیمَا تَقضِی وَ تُقَدِرُ، أَن تُطِیلَ عُمرِی وَ تُوَسِعَ لِی فِی رِزقِی.»
هشتم؛ دعای زیر را بخوانید:
«یَا باطِناً فِی ظُهُورِهِ، ویَا ظاهِراً فِی بُطُونِهِ، وَ یَا باطِناً لَیسَ یَخفَی، وَ یَا ظاهِراً لَیسَ یُری، یَا مَوصُوفاً لَایَبلُغُ بِکَینُونَتِهِ مَوصُوف وَلَا حَد مَحدُود، وَ یَا غائِباً غَیرَ مَفقُود، وَیَا شاهِداً غَیرَ مَشهُود، یُطلَبُ فَیُصابُ، وَلَم یَخلُ مِنهُ السَماواتُ وَالأَرضُ وَمَا بَینَهُما طَرفَهَ عَین، لَایُدرَکُ بِکَیف، وَلَا یُؤَیَنُ بِأَین وَلَا بِحَیث، أَنتَ نُورُ النُورِ وَرَبُ الأَربابِ، أَحَطتَ بِجَمِیعِ الأُمورِ، سُبحانَ مَن لَیسَ کَمِثِلهِ شَیء وَهُوَ السَمیعُ البَصیرُ! سبحانَ مَن هُوَ هکَذَا وَلَا هَکَذا غَیرُه.»
ای پنهان در حال آشکار بودنش و ای آشکار در حال پنهان بودنش و ای پنهانی که مخفی نمی‌شود، ای آشکاری که دیده نمی‌شود، ای به وصف آمده‌ای که هیچ ممکنی به حقیقتش نمی‌رسد و هیچ حد بسته‌ای به او احاطه پیدا نمی‌کند و ای غایب گم نشده، ای حاضری که مشهود نیست تا آنکه جستجو شود و او را بیابند، آسمان‌ها و زمین و آنچه بین آن‌هاست، به اندازه چشم برهم‌زدن از او خالی نیست، به کیفیتی معین دانسته نمی‌شود و محدود به مکان و جهت نمی‌گردد، تویی روشنایی نور، پروردگار پرورندگان، به همه امور احاطه کرده‌ای، منزه است آنکه چیزی همانندش نیست و او شنوا و بیناست، منزه است آنکه دارای این صفات است و برای غیر او چنین صفاتی نیست.
نهم؛ تاکید بر غسل کردن
غیر از غسل اول شب غسلی نیز در آخر شب کند و بدان که از برای غسل و احیا این شب و زیارت امام حسین (ع) و صد رکعت نماز فضیلت بسیار تاکید شده است.
دهم؛ تاکید بر صد رکعت نماز
شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» از ابو بصیر از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است که آن حضرت فرمودند: در شبی که امید می‌رود شب قدر باشد، «صد رکعت» نماز بخوانید در هر رکعت پس از سوره «حمد» 10 مرتبه سوره «توحید» را قرائت کنید.
یازدهم؛ تاکید بر شب زنده‌داری
از امیرالمومنین (ع) نقل شده است: «پیامبر خدا در دهه آخر ماه رمضان، بستر خود را جمع می‌کرد و کمرش را می‌بست و شب بیست و سوم، خانواده خود را بیدار می‌کرد و در آن شب، به صورت خفتگان، آب می‌پاشید.»
همچنین نقل شده است که فاطمه (س) نمی‌گذاشت که کسی از خانواده اش در شب بیست و سوم بخوابد و خواب آنان را با کم خوردن درمان می‌کرد و از روز برای آن شب، آماده می‌شد و می‌فرمود: «محروم، کسی است که از خیر آن بی بهره بماند.»
روایت شده که امام صادق (ع) سخت مریض شده بود چون شب بیست و سوم ماه رمضان شد موالی خود را امر فرمود که حرکتش دادند به مسجد بردند و آن شب را تا صبح در مسجد بود.
دوازدهم؛ تاکید بر خواندن قرآن
علامه مجلسی روایت کرده است: که هر مقدار قرآن که ممکن باشد در این شب بخواند و دعاهای صحیفه کامله را بخواند به خصوص دعای «مکارم الاخلاق» و دعای «توبه»، و روزهای این شب را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت دعا برآورد زیرا که در احادیث معتبر وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است.
