قصه ناتمام تعلل در پرداخت ارز نیمایی
چاپ و بسته‌بندی، یک صنعت استراتژیک است که تاثیر زیاد آن بر صنایع بالادستی و پایین‌دستی بر کسی پوشیده نیست.
موفقیت در صنعت چاپ و بسته‌بندی این امکان را فراهم می‌کند که تولیدات ایرانی در کشور بسته‌بندی و در بازارهای جهانی عرضه شوند و این گونه علاوه بر فاصله گرفتن از خام‌فروشی برای محصولات تولیدی ارزش افزوده، خلق می‌کنیم. در سال‌های اخیر صنعت چاپ و بسته‌بندی نیز از دغدغه تخصیص ارز نیمایی و ترخیص کالا در گمرکات بی‌نصیب نماند و از آنجایی‌که 75 درصد ملزومات صنعت چاپ وارداتی است، تعلل در تخصیص به‌موقع ارز نیمایی مشکلات جدی را در این صنعت ایجاد کرده است. کارشناسان بر این باورند که 70درصد ماشین‌آلات صنعت چاپ در ایران فرسوده است و اگر ارز برای به‌روز کردن ماشین‌آلات این صنعت تخصیص داده نشود، شاهد تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی خواهیم بود. همچنین ارائه آمار دقیق از تخصیص ارز سالانه در این حوزه دشوار است، زیرا نمی‌توان متولی واحدی برای تخصیص ارز این صنعت معرفی کرد و بخشی از تخصیص ارز ازسوی وزارت صمت و بخش دیگر ازسوی وزارت ارشاد انجام می‌شود و همین موضوع فرآیند اداری تخصیص ارز در این بخش را نسبت به صنایع دیگر طولانی‌تر کرده است.
فرسودگی ماشین‌آلات صنعتی
افشین فرنگی، کارشناس صنعت چاپ در گفت‌وگو با صمت، با بیان اینکه 70 درصد ماشین‌آلات صنعت چاپ فرسوده هستند، گفت: صنعت چاپ در ایران، روزهای بحرانی را طی می‌کند، زیرا امکان ورود ماشین‌آلات روز و پیشرفته (به‌دلیل تنگناهای ارزی) به چرخه تولید وجود ندارد و بسیاری از ماشین‌آلات این صنعت به‌دلیل عدم توجیه اقتصادی تعمیر نمی‌شوند. اگر این روند ادامه پیدا کند، امکان رقابت در بسیاری از بازارها برای ما به حداقل خواهد رسید و در آینده نه‌چندان دور شاهد تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی خواهیم بود. وی نوع و کیفیت بسته‌بندی را به‌عنوان شناسنامه محصولات معرفی کرد و افزود: زمانی‌که کالاهای تولیدی بسته‌بندی مناسبی نداشته باشند، بی‌هویت تلقی می‌شوند؛ از این رو این امکان وجود دارد که بسیاری از بازارهای خود را از دست بدهند. در واقع بسته‌بندی به معیاری برای تشخیص کالای اصل از فیک تبدیل شده است. تمام صنایع از جمله صنایع غذایی، آرایشی بهداشتی، دارویی و... به صنعت بسته‌بندی وابسته هستند و باید مطابق با استانداردهای روز جهانی تولیدات خود را پیش ببرند.
ارز تالار دوم نصیب صنعت چاپ می‌شود
این کارشناس صنعت چاپ با برشمردن تبعات دور ماندن از فناوری‌های روز، گفت: سیاست‌های ارزی و بانکی به‌گونه‌ای است که فعالان صنعت چاپ برای ادامه مسیر ناامید و دلسرد شده‌اند. مسئولان قول تخصیص ارز 28هزار و 500 تومانی را به صنعت چاپ می‌دهند، اما وقتی فعالان این صنعت برای دریافت ارز به بانک مراجعه می‌کنند، چیزی از این ارز نصیب آنها نمی‌شود و در نهایت باید ارز تالار دوم را که دارای نرخی بالاتر از ارز دولتی است دریافت کنند. وی ادامه داد: تخصیص ارز ازسوی بانک مرکزی انجام می‌شود، اما بانک‌ها ارز نیمایی به فعالان این صنعت نمی‌دهند، این در حالی است که تعلل در تخصیص ارز باعث خواهد شد چاپخانه‌داری که محموله‌اش به گمرک ایران رسیده، فقط هزینه‌های جانبی مثل جریمه انبارداری را به گمرک بپردازد. فرنگی با اشاره به لزوم تخصیص ارز نیمایی برای واردات ماشین‌آلات چاپ و بسته‌بندی، گفت: دسترسی به ارز نیمایی در صنعت چاپ سخت و محدود است. رویکرد کلی دولت نباید حذف ارز نیمایی باشد و اگر در تخصیص ارز به صنعت با چالش مواجه است باید مبلغ ارز را محدود کند تا حداقل بار و تبعات روانی کمی به بازار تحمیل و این‌گونه جلوی بسیاری از مشکلات و ضررهای مالی چاپخانه‌داران گرفته شود.
خرید با ارز نیمایی توجیه دارد
این کارشناس صنعت چاپ و نشر با اشاره به عقد قرارداد خرید ماشین‌آلات چاپ با ارز نیمایی، گفت: تعلل در پرداخت ارز نیمایی باعث ایجاد مشکلات حقوقی برای افراد شده است. خرید ماشین با ارز نیمایی برای چاپخانه‌داران توجیه اقتصادی دارد. تفاوت نرخ ارز آزاد و نیمایی قابل‌توجه است و سرمایه‌گذاری، اضافه کردن خط و توسعه کسب‌وکارها با ارز آزاد برای فعالان این حوزه توجیه اقتصادی ندارد و انگیزه را برای ادامه مسیر از بین می‌برد. تفاوت خرید با ارز آزاد و نیمایی را می‌توان با یک مثال ساده توضیح داد؛ اگر صنعتگری می‌توانست با 4 میلیارد تومان یک ماشین به خط تولید خود اضافه کند، این مبلغ با ارز آزاد حداقل 2 برابر خواهد شد و باید برای خرید همان ماشین حداقل 8 میلیارد تومان بپردازد.
کاهش ساعت کاری تولید
وی در پاسخ به این پرسش که آیا آماری از عدم تخصیص ارز به فعالان صنعت بسته‌بندی دارید؟ گفت: جامعه آماری صنعت چاپ وسیع است و به‌نظر می‌رسد تخصیص ارز برای 60 درصد فعالان این بخش محقق نشده و در امسال 3 تا 4میلیون دلار از هدف تخصیص ارز عقب هستیم. به‌گفته فرنگی ساعات کاری تولیدکنندگان صنعت چاپ، به‌دلایل مختلفی چون توجیه نداشتن تولید، بالا بودن نرخ تمام‌شده و... کاهش پیدا کرده است. این فعال صنعت چاپ با اشاره به ناآگاهی افراد از فرآیند تخصیص ارز، گفت: بسیاری از فعالان حوزه چاپ نمی‌دانند به کدام سازمان و نهاد برای دریافت ارز مراجعه کنند و همین موضوع باعث افزایش رفت‌وآمد آنها شده است. یکی از مشکلات بزرگ نبود افراد آگاهی‌دهنده است؛ به‌عنوان مثال چاپخانه‌داری که سال‌های سال برای توسعه فعالیت خود سرمایه‌گذاری نکرده، اگر امروز بخواهد اقدام به سرمایه‌گذاری کند، از آنجایی‌که تجربه کافی در زمینه فرآیندهای اداری ندارد، گرفتار بازی‌های اداری می‌شود. وی بروکراسی اداری ایران را جزیره‌ای دانست و افزود: اشخاص نقش مهمی در بروکراسی اداری دارند. ممکن است فردی مسئولیتی را بپذیرد اما چندان نسبت به آن شغل پایبند نباشد که همین امر سبب می‌شود رفت‌وآمد مراجعه‌کنندگان بیشتر شود. فرنگی با اشاره به نقش تعیین‌کننده بانک مرکزی در فرآیند تخصیص ارز، گفت: وزارتخانه‌های صمت و ارشاد نقش چندانی در فرآیند اعطای ارز ندارند و در نهایت فقط افراد دریافت‌کننده ارز را تایید می‌کنند و مجوز تخصیص ارز را به آنها می‌دهند. وقتی ارزی وجود ندارد، بانک مرکزی مشتری را درگیر فرآیندهای طولانی‌مدت اداری می‌کند تا این‌گونه زمان بیشتری خریداری کند و متقاضی بعد از 2 تا 3 ماه دوندگی می‌تواند ارز را دریافت کند. بنا بر اظهارات این کارشناس اگر ارگان‌ها تابع دستورالعمل اجرایی واحد شوند، فرآیند تخصیص تا دریافت ارز حداقل یک ماه خواهد شد، اما از آنجایی‌که دولت نمی‌تواند حجم تقاضای ارز را پوشش دهد، متقاضیان را در دست‌اندازهای اداری می‌اندازد. این کارشناس صنعت چاپ با بیان اینکه تولیدکننده باید دغدغه تولید داشته باشد، گفت: آمار دقیقی از تخصیص ارز به صنعت چاپ منتشر نشده است. اگر می‌خواهیم وارد بازارهای جهانی شویم، باید به صنعت چاپ به‌عنوان نخستین حوزه زیربنایی توجه کنیم. یک کالا در بازار موجود نیست که چاپ و بسته‌بندی در آن نقش نداشته باشد. آیا مواد پتروشیمی ایران را می‌توان بدون آرم و بسته‌بندی در بازارهای صادراتی و داخلی بع‌فروش رساند؟ وی در پایان با اشاره به طرح خودکفایی در تولید کاغذ، بیان کرد: به‌نظر می‌رسد موفقیت در این زمینه دشوار باشد، چراکه بستر و جغرافیای آن در کشور فراهم نیست، اما مسئولان همچنان بر این موضوع تاکید دارند و شعار خودکفایی می‌دهند؛ بدون آنکه به وضعیت آب و محیط‌زیست توجه کنند.
قطعات صنعت از چین وارد می‌شود
محمد آل‌طاها، تولیدکننده ماشین‌آلات چاپ در گفت‌وگو با صمت، فرآیند تخصیص ارز را طولانی دانست و افزود: متقاضی ارز در صنعت چاپ باید حداقل 2 ماه برای دریافت ارز زمان بگذارد. البته طولانی شدن فرآیند دریافت ارز منحصر به صنعت چاپ و بسته‌بندی نیست و تمام صنایع، امروز به این مشکل دچار هستند. وی با بیان اینکه عمده قطعات در صنعت چاپ و بسته‌بندی از چین وارد می‌شود، گفت: ماشین‌آلات چاپ و بسته‌بندی به‌ندرت وارد می‌شود و ما بیشتر واردکننده قطعات هستیم که قطعات نیز شامل تخصیص ارز می‌شوند و در نوبت قرار می‌گیرند. آل‌طاها با بیان اینکه ارز نیمایی برای واردات قطعات صنعت چاپ تخصیص داده می‌شود، گفت: در عمل قطعات با نرخ بالاتر وارد می‌شوند، اما چالش فقط طولانی بودن فرآیند تخصیص ارز نیست و قوانین سخت گمرکی در واردات نیز فعالان این حوزه را درگیر کرده است. وی در پاسخ به این پرسش که چقدر امکان خودکفایی در صنعت چاپ و بسته‌بندی وجود دارد؟ تصریح کرد: این مهم شدنی است، اما رسیدن به آن مستلزم همکاری و همراهی دولت است. دولت همان‌گونه که با ایجاد مانع در برابر واردات بی‌رویه، زمینه‌های خودکفایی در بسیاری از صنایع را فراهم کرد، می‌تواند با اعمال چنین سیاستی در حوزه چاپ زمینه خودکفایی این صنعت را نیز فراهم آورد. به‌گفته این تولیدکننده ماشین‌آلات صنعت چاپ 20 تا 30 درصد نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شود.
نبود چارچوب دقیق در صادرات
جهانگیر رضایی، رئیس سابق اتحادیه چاپخانه‌داران قم در گفت‌وگو با صمت، ضمن اشاره به تبعات نوسان‌های نرخ ارز در نرخ نهایی محصولات، گفت: خریدار و فروشنده روی یک نرخ به توافق می‌رسند و با نوسان‌های نرخ ارز نرخ مواد اولیه از جمله گالینگور، چسب و... بالا و پایین می‌شود و این موضوع پایبندی طرفین به قرارداد را دشوار می‌کند. وی با بیان اینکه نوسان‌های نرخ ارز به صادرکنندگان خدمات چاپ لطمه وارد کرد، گفت: درحال‌حاضر یکی از اشکالات اساسی برای جذب مشتری خارجی نبود چارچوب دقیق در صادرات است، زیرا نرخ ارز در ایران دائم در حال بالا و پایین شدن است و همین موضوع باعث شده اجرای قراردادها در نهایت به ضرر تولیدکننده داخلی تمام شود. این کارشناس حوزه صنعت چاپ ادامه داد: در دهه 90 فعالان حوزه چاپ برای دریافت تسهیلات نوسازی صنعت تلاش زیادی کردند، اما طی سال‌ها وزارت ارشاد از تخصیص بودجه برای این بخش طفره می‌رفت و اعلام می‌کرد بودجه در اختیار وزارت صمت است. در نهایت نتیجه تلاش‌های فعالان این حوزه این شد که بخش نرم‌افزاری صنعت چاپ زیرمجموعه وزارت ارشاد و بخش سخت‌افزاری زیرمجموعه وزارت صمت برود.
وی با اشاره به نبود اراده برای تخصیص بودجه برای نوسازی صنعت چاپ، تصریح کرد: عده‌ای نمی‌خواستند بودجه حوزه فرهنگی اضافه شود و تخصیص بودجه در کمیسیون مجلس رد شد. اگر بودجه نوسازی صنعت چاپ دیده می‌شد، امروز این صنعت پشتیبان تولید بود و بسیاری از تولیدکنندگان دیگر محصولات خود را برای بسته‌بندی به دوبی صادر نمی‌کردند.
رضایی با بیان اینکه ایران فناوری چاپ باکیفیت ندارد، گفت: موفقیت در صادرات زمانی محقق خواهد شد که ما با نگاه جهانی به مقوله صادرات بپردازیم؛ نخستین قدم برای موفقیت این است که بر ارتقای چاپ و بسته‌بندی متمرکز شویم. تفاوت بسته‌بندی در ایران و دوبی آنقدر زیاد است که باوجود پایین بودن نرخ تمام‌شده ما باز مشتریان به آنها مراجعه می‌کنند.
سخن پایانی
چاپ و بسته‌بندی شکیل می‌تواند سهم ما را از بازارهای جهانی و منطقه افزایش بدهد، اما باوجود تاکید بسیار در این زمینه همچنان ما نسبت به کشورهای همسایه در این حوزه عقب هستیم و بسیاری از تولیدکنندگان محصول خود را به دوبی صادر می‌کنند تا در آنجا بسته‌بندی و در بازارهای جهانی عرضه شود. / روزنامه صمت