قصه پر غصه بافت شهری اصفهان و چند پرسش از متولیان
شهر اصفهان علاوه بر دارا بودن بافت‌ها و بناهای متعدد با ارزش تاریخی، از نظر زیبایی، عملکرد، صلابت، استواری و استخوان‌بندی، یکی از برجسته‌ترین شهرهای ایران و جهان است؛ وظیفه ما چیست به جز حفظ آن؟
بنیان بافت شهری منحصر به فرد اصفهان در دوران صفویه ریخته شده و همچنان توانسته با وجود تیغ تیز تخریب‌ها سرپا بایستد، اما یکی از معضلات کنونی اصفهان، احداث خیابان در بافت‌های تاریخی است که با برچسب حل معضل ترافیک توسط مسئولان شهری انجام شده و تخریب بسیاری از خانه‌های با ارزش تاریخی، تهی شدن بافت از ساکنین بومی، دو تکه کردن بافت، ساخت مجتمع‌های تجاری پرتراکم و ایجاد غشایی نفوذ ناپذیر را به همراه داشته است.
در آذرماه سال 1395 فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان از تعیین حریم میدان نقش‌جهان با 116 اثر تاریخی پیرامون آن خبر داد و گفت: «با وجود اینکه 85 سال است میدان نقش‌جهان در لیست آثار ملی اصفهان ثبت‌شده، هنوز حریم مشخصی نداشت و تا امروز به‌صورت موردی و سلیقه‌ای در مورد آن تصمیم‌گیری می‌شود و تا زمانی که حریم تعیین‌شده از سوی سازمان میراث فرهنگی به سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر ابلاغ نشود، هر سازمان و نهادی ازجمله شهرداری می‌تواند به‌صورت سلیقه‌ای و موردی تصمیم‌گیری کند.» جالب اینکه اکنون که در میانه‌های سال 99 هستیم نیز هنوز ضوابط این حریم تعیین نشده است!
یکی از آسیب‌هایی که تعیین نشدن ضوابط حریم میدان نقش جهان داشت، خیز شهرداری برای احداث گذر آقانجفی بود؛ گذری که به بهانه تأمین دسترسی محلی، با توجه به مسدود کردن حرکت سواره روها به میدان نقش جهان از سمت خیابان حافظ و بی‌توجه به احیا و باززنده‌سازی بافت فرسوده در محدوده شرق میدان نقش جهان، بدون داشتن نگرش جامع به بافت قدیم شهری، ارزش‌های معنوی و اجتماعی نهفته در این بافت، انجام پژوهش و مطالعات منظم، تدوین طرح مرمتی و روان‌بخشی بافت، ارائه آلترناتیوها و مشورت با صاحب نظران در زمینه مرمت شهری اجرایی شد و تیغ تیز لودرها را به جان بناهای پرارزش این بافت کهن انداخت تا هر چه سر راهش بود خراب کند و خیابانی بسازد که شعارش ارتقای بافت و زندگی ساکنین آن است! تصمیم اشتباهی که در عمل تبدیل به یک مسئله بزرگ شد و آبروی فرهنگی اصفهان را به حراج گذاشت.
«طرح گذر آقانجفی با اسناد بالادستی مغایرت اساسی دارد و علاوه بر تذکر به مسئولان شهری و استانی، دستور توقف عملیات عمرانی در منطقه صادر شده تا بررسی‌های لازم و بیشتری در این مورد انجام شود». این بخشی از سخنان محمدسعید ایزدی، معاون سابق وزیر راه شهرسازی است که سال 1397 درباره گذر آقا نجفی بیان شده. هم‌چنین طبق مصوبه کمیسیون ماده پنج در تاریخ 30 دی 1397، مقرر می شود که شهرداری اصفهان طرح ساماندهی در قالب طراحی شهری را با تأکید بر رویکرد مداخله حداقلی در بافت و انطباق با گذرهای موجود تهیه و پس از تائید اداره کل میراث فرهنگی، جهت طی مراحل قانونی به شورای عالی معماری و شهرسازی ارسال کند.
براساس گزارشی که در تاریخ یکم خرداد سال 1398 در رسانه‌ها منتشر شده، باوجود دستور توقف پروژه آقا نجفی تا تعیین تکلیف آن در شورای عالی معماری و شهرسازی، شهرداری منطقه سه اصفهان، در روزهای پایانی اردیبهشت ماه، دوباره برای ساکنان به‌منظور آزادسازی پلاک‌های موجود در منطقه دعوت‌نامه کمیسیون معوض ارسال کرده و در آن قید می‌کند: «این طرح از اولویت اجرایی برخوردار است. با توجه به‌ضرورت اجرایی طرح بدیهی است در صورت عدم حضور شما در جلسه، وفق مقررات اقدام خواهد شد.» و معاون میراث فرهنگی استان اصفهان نیز در جواب هجوم دستگاه های خاکبرداری به گذر آقا نجفی قبل از تعیین تکلیف آن اظهار می کند: «امید می‌رود تا تمام مسئولان مدیریت شهری، در انتظار رأی نهایی شورای عالی معماری و شهرسازی کشور شکیبایی کرده و از انجام هرگونه فعالیت پراکنده در این منطقه که عملا تأثیرات مستقیمی در روند رسیدگی به پرونده قضائی این مجموعه نیز خواهد داشت، اکیدا خودداری کنند.»
اما آیا دعوت به شکیبایی از طرف اداره کل میراث فرهنگی اصفهان که صیانت از آثار تاریخی و بافت های تاریخی شهر را بر عهده داشته و دارد، کافیست؟
قدرت الله نوروزی، شهردار اصفهان نیز سال 1398 در گفت و گویی اظهار می‌کند: «منتظریم این طرح تعیین تکلیف شود، اما به دلیل حساسیت‌های میراثی، درصدد هستیم بعد از رفع مسائل، خواسته مردمی در خصوص ساماندهی این گذر هم پیگیری شود.»
اکنون که شورای عالی شهرسازی و معماری کشور در سال 1399 با ادامه ساخت گذرآقانجفی مخالفت کرده، علیرضا نصراصفهانی، رئیس شورای شهر اصفهان این رأی را غیرمنصفانه خوانده و گفته: «چهار رکن تصمیم‌گیری در این خصوص استانداری، مدیریت شهری و ادارات کل راه شهرسازی و میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان هستند که در خصوص صیانت از این میراث به اندازه مسئولان کشوری و فعالان میراث فرهنگی دلواپسی دارند. آنچه پیش از این در گذر موسوم به آقانورالله نجفی رخ داده، زندگی و رفت و آمد ساکنان را مختل کرده و ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی این مشکلات را افزایش خواهد داد، بنابراین باید این وزارتخانه به مسئولان اصفهان در این خصوص پاسخ داده و استاندار نیز دستور پیگیری جدی این موضوع را دهد. دوستداران میراث فرهنگی نیز در این خصوص نگرانی نداشته باشند و مدیریت شهری را برای حفاظت از میراث فرهنگی اصفهان در کنار خود ببینند.»
و این سوالاتی است که اکنون باید از مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، شهردار و رئیس شورای شهر اصفهان، پرسیده شود:
چند سال زمان برای تعیین ضوابط حریم میدان نقش جهان لازم است؟ آیا از زمان روی کار آمدن شما تا به امروز که حدود هفت سال از آن گذشته زمان کافی برای تعیین حریم میدان نقش جهان پدید نیامده؟
چرا طبق مصوبه کمیسیون ماده پنج سال 1397، طرح ساماندهی را برای ارسال به شورای عالی معماری و شهرسازی نه تنها تهیه نکردید بلکه به آزادسازی و خاکبرداری ادامه داده و در جواب مطبوعات و افکار عمومی اظهار کردید منتظر نظر شورای‌عالی معماری و شهرسازی هستیم؟ مگر نگفته بودید خواسته‌های مردم در ساخت گذر پیگیری می‌شود؟
اگر طبق گفته خودتان چهار رکن تصمیم‌گیری در این خصوص استانداری، مدیریت شهری و ادارات کل راه شهرسازی و میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان هستند، پس چرا تاکنون منتظر تعیین تکلیف شورای عالی بوده‌اید؟ این تخریب بافت و از بین بردن منظر بافت تاریخی میدان نقش جهان و آسیب رساندن به زیست اهالی آن قسمت از بافت، نشان دلواپسی شما و همکارانتان است؟
بگویید چرا معتقدید ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی در خصوص توقف گذر مشکلات مردم ساکن در بافت را افزایش خواهد داد؟ وقتی ابلاغیه می گوید به سرعت طرح ساماندهی را تهیه و نسبت به مرمت و ساماندهی بافت اقدام کنید و هرگونه تخریب جدید ممنوع است، شما از مشکل چه کسانی حرف می زنید؟
مسئولان اصفهان کافی است کمی از وقت خود را به جستجوی کوتاهی در اینترنت در خصوص مواجهه سایر کشورهای دارای بافت های پرارزش تاریخی اختصاص دهند تا متوجه شوند که رفتار آن کشورها در خصوص برخورد با آثار و بافت‌های تاریخی شهرهایشان چگونه است. به عنوان مثال شهر پراگ که از لحاظ قدمت و ارزش بافت با شهرهایی مانند اصفهان و شیراز قابل مقایسه است، دارای قوانین بسیار سختی در صیانت از آثار تاریخی است: رعایت اصل یکپارچگی و مصالح در ساخت و سازهای جدید (در صورت نیاز) و تنها در صورت داشتن ظاهری شبیه سایر بناهای قدیمی، محدودیت شدید ارتفاع، جلوگیری از هرگونه تخریب، تردد محدود و کنترل شده اتومبیل‌ها به جز امداد رسان‌ها و ایجاد بهترین موزه ها و محل‌های برگزاری کنسرت متناسب با بافت تاریخی...
مسئولانی که می‌گویند دلواپس اصفهان هستند، اما اینجا بافت‌های تاریخی را به تیغ لودرها می‌سپارند و برای ساخت مجتمع‌های تجاری، هتل‌های مرتفع، ایجاد خیابان و گذر و... در دل بافت‌های بی‌نظیر تاریخی مجوز می‌دهند و شعارشان هم این است که در پی جذب گردشگرند!
تصاویر بافت پرارزش تاریخی اطراف میدان نقش جهان را مقایسه کنید با شهر پراگ، پاریس، رم، میلان و یا در همسایگی ایران استانبول، گرجستان و... و بگویید گردشگر رغبت به حضور در کدام شهر و کشور را دارد؟ ما جز چند خیابان زشت و مجتمع تجاری بی‌حاصل برای نسل آینده چه چیزی باقی گذاشته‌ایم؟
دلیل پافشاری مدیریت شهری اصفهان بر ساخت خیابان آقا نورالله نجفی و سهل انگاری اداره کل میراث فرهنگی استان طی تمام این سال‌ها باعث تاسف است و شوربختانه هیچگونه پیگیری برای مجازات متخلفان و جبران تخریب‌های گذشته دیده نمی‌شود. اکنون که شورای عالی شهرسازی و معماری دستور رسیدگی فوری داده، هیچگونه فراخوانی برای بررسی نظر کارشناسان منتشر نشده و بیم آن می‌رود که این گذر همچنان در لجبازی و عدم هماهنگی بین نهادها بلاتکلیف بماند. این قصه پرغصه بافت شهری اصفهان است؛ شهری که نیمه جهانش می‌خوانند!
بی‌تعارف باید گفت که اگر نتوانیم بین نیازهای امروز شهری و بافت تاریخی و ارزش‌های و یادگارهای کهن ارتباط ایجاد کنیم نه گذشته‌ای وجود خواهد داشت و نه حال و آینده‌ای، چراکه مداخله در مراکز شهرهای تاریخی در حقیقت به معنای مداخله در هسته‌های اولیه شهر است و منجر نمی‌شود مگر به ازهم گسیختگی و اضمحلال بافت تاریخی شهر.
یادداشت از: فریماه هوشیار، پژوهشگر و کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی
انتهای پیام
