لایق شیرعلی، ملک الشعرای بهار تاجیکستانی‌هاست

رییس بنیاد سعدی در آیین بزرگداشت ادیب برجسته تاجیکستان لایق شیرعلی گفت که او از بسیاری جهات شبیه ملک الشعرای بهار ایران‌هاست.

به گزارش خبرگزاری مهر، مراسم بزرگداشت مرحوم استاد لایق شیرعلی؛ ادیب و شاعر تاجیکستان به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی سه شنبه چهارم خردادماه 1400 در فضای مجازی برگزار شد.

در این برنامه حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، نظام الدین زاهدی سفیر فوق العاده و مختار جمهوری تاجیکستان در ایران، غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، رضا اردکانیان وزیر نیرو، محمد تقی صابری سفیر فوق العاده و نماینده تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، علی اشرف مجتهد شبستری رئیس جمعیت دوستی ایران و تاجیکستان، صفر عبدالله عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، عبدالنبی ستارزاده رئیس شعبه ادبیات معاصر آکادمی رودکی، عبدالرحمن عبدالمنان ادیب و دانشمند تاجیک و حسن قریبی رئیس روابط بین الملل فرهنگستان زبان و ادب فارسی سخنرانی کردند.

حسن بلخاری در آغاز این برنامه گفت: در ابتدا باید یادآوری کنم که این چهارمین برنامه‌ای است که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در باب تجلیل و تکریم مقام شامخ ادیبان و شاعران بزرگ تاجیک برگزار می‌کند؛ ما تا به حال مراسم مرحوم پروفسور محمدجان شکوری بخارایی، استاد صدرالدین عینی و در سال 1396 در نخستین سال حضور بنده در مدیریت انجمن، مجلس بزرگداشت مرحوم پروفسور باباجان غفور اف را برگزار کردیم و امروز افتخار داریم بزرگداشت مرحوم استاد لایق شیرعلی را برگزار کنیم.

او ادامه داد: من درابتدا سخن خود را با ابیاتی از لایق شیرعلی و حس و حال او نسبت به ایران و ایرانیان آغاز می‌کنم؛ استاد لایق می‌گوید:

از فضای ملک ایران تا فضای ملک توران

از سیستان تا کهستان از خراسان تا بدخشان

از فضای لاجورد ملکه خاور

تا فضای نیلفام باختر

بالهایش غرق نور صبحگاهی

چشم‌هایش چشمه نور الهی

می‌برد روح درخشان روح پاک ایران

بلخاری اضافه کرد:«لایق» در یکی دیگر از آثار خود رابطه ایرانیان و تاجیکان را این اینگونه بیان می کند:

چو از نسل فریدونیم از یک ریشه و خونیم

چو از خون سیاووشیم جاویدان هماغوشیم

درفش کاویان با ماست فر آریان با ماست

عطای فضل یزدانی که با جمع و پریشانی

تپد با هم تند با هم دل تاجیک و ایرانی

به تاجیکی و ایرانی محبت باد ارزانی

صداقت باد نجابت باد شهامت باد ارزانی

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: لایق شیرعلی از این گونه اشعار نه تنها در وصف ایران و ایرانی بلکه درباره شعرای بزرگ ایران و فرهنگ آن بسیار دارد و نگاه فوق العاده محبت آمیزی نسبت به ایران و ایرانیان دارد و وقتی سرگذشت او و شاعران بزرگ تاجیک را می خوانید و با آثار آنها آشنا می‌شوید، می‌بینید که چقدر روح شعرای بزرگ ایران به خصوص فردوسی در این اشعار متجلی‌اند. البته تاجیک ها همواره به اشعار حافظ و مولانا و عطار و... نیز توجه دارند اما طبیعتا فردوسی حضورش در این بلاد پررنگ‌تر است. درحقیقت تاجیک ها روح شعر و حکمت را از این بزرگان گرفته اند؛ یعنی نه تنها در بیان شاعرانه فصیح و موزون سخن می گویند بلکه از روح حاکم بر قالب یعنی محتوا و حکمت را هم گرفته‌اند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تأکید کرد: توجه داشته باشید که بزرگانی چون فردوسی اولاو بالذات حکیم اند و ثانیا و بالعرض شاعر؛ و محال است که کسی میل درک شعر این شاعر را از لحاظ فن و ساختار کند و به روح حکمی این اشعار و ابیات توجه نداشته باشد.

او ادامه داد: لایق شیرعلی دقیقا از کسانی است که در قلمرو تلمذ نزد فردوسی، هم فرم و هم معنا را دریافته است، هم ساختار و حکمت حاکم بر این ساختار را اخذ کرده است و از این لحاظ ما به عنوان ایرانیان از چنین شاعر بزرگی ممنون هستیم. از دیدگاه جناب لایق شیرعلی، شاعری رهسپردن به سوی حقیقت است و در ابیات زیر این دیدگاه کاملا مشخص است که شاعری تفنن نیست بلکه ادراک و ترویج حقیقت است:

شاعری هم بر مثل معماری است

زندگی را هر نفس دیگر کند

اهل جان را دوست تر با اهل جان

عاشقان را باز عاشق تر کند

این مهم است که شعر هیمه عاشقی را در جان فروزان تر می کند...

شاعری هم بر مثل دهقانی است

با امیدی کارد او تخم سخن

تا بسبزد گل کند بار آورد

چون درختان در زمین آن وطن

بلخاری در پایان گفت: با این دیدگاه شاعر شعر نمی‌گوید که مجلسی بیارآید و تفنن ایجاد کند، بلکه به دنبال حقیقت است و همانند دهقان بذر می کارد و آثار و ثمرات فراوانی را به دست می دهد؛ شاعر درجان مخاطب تخم حقیقت و حکمت می کارد؛ همان کاری که مرحوم لایق شیرعلی می‌کرد.

شعر لایق او را زنده نگه می دارد

درادامه این برنامه نظام الدین زاهدی طی سخنانی گفت: استاد لایق شیرعلی از بزرگان شعر تاجیکی نیمه دوم قرن بیستم میلادی به شمار می رود. خدمات ماندگاری که این شاعر شهیر برای فرهنگ و ادب ملتش انجام داده است در تجلیل از تاجیکستان با سخنان زرین ادبی اش ثبت شده اند. لایق شیرعلی نخستین چکامه های خود را در آغاز سال های شصت عصر گذشته میلادی سرود و از همان ابتدای ورودش به عرصه ادبیات، از خود به عنوان شاعری خبر داد که سالک راه خویش در ادامه آیین و سنت های هزارساله تاجیک است.

او اضافه کرد: کارنامه ادبی و شاعری لایق شیرعلی در سال‌های بعد ثابت‌کرد در شخصیت و منش تاجیکی او، شاعری ظهور کرده است که رسالتش را در سرودن شعر اصیل و احیای اصالت شعر ملی دانسته و در اجرای این رسالت به بهترین وجه ممکن به اهداف خود دست یافته است.

زاهدی ادامه داد: درباره شخصیت شاعری لایق شیرعلی باید گفت که دو زمینه آفرینش هنری در بهترین وجه ممکن در او به هم رسیده بودند: او هم در معرفت به زبان و ادب و فرهنگ گذشته ملت خود و در دستاوردهای ملل دیگر تبحر کامل داشت و هم دارای ذوق و قریحه و نبوغ و خلاقیت شاعرانه کم‌نظیری بود.

استاد لایق، تلاش کرد که که هویت ملی تاجیک‌ها را حفظ و احیا کند؛ او با جستار های خود به تقویت بنیادهای شعر در زمینه خودشناسی در ادبیات تاجیکی پس از سال شصت میلادی، سهمی مهم و قابل توجه دارد.

سفیر تاجیسکتان در تهران افزود: در حقیقت کتب و صحیفه های افتخار آمیز و لحظه های عبرت آموز تاریخی، ادبیات و فرهنگ تاجیکی در شعرهای این دیار و خراسان بزرگ، اشعار الهام گرفته از شاهنامه فردوسی و اندیشه خیام، تمجید از بزرگان ادبی و علمی گذشته و معاصر مانند رودکی، ابن سینا، حافظ، باباجان غفور اف، ستایش تاجیکستان و مردم آن و ارزش های ملی این کشور در اشعار استاد لایق شیرعلی، در راستای تقویت حافظه تاریخی ملت، عبرت پذیری از نیاکان و خدمت به ملت تاجیکستان و توجه به حکمت واخلاقیات گذشتگان، مورد توجه اند.

او تصریح کرد: شعر لایق شیرعلی همواره نام او را زنده نگه خواهد داشت، با این حال با ابتکار رئیس جمهور محترم تاجیکستان، اقدامات موثری در پاسداشت مقام این شاعر بزرگ تاجیکی انجام شده است. از جمله اینکه مجسمه محتشمی از او در زادگاهش نصب شده است و بسیاری از موسسات فرهنگی کشور ما به نام او مزین گردیده اند. همچنین کلیات آثار او بارها به زیور طبع آراسته شده و در دسترس مشتاقان کلام و شعر پرمغز او قرار گرفته است.

زاهدی تأکید کرد: لایق معتقد بود که «جهان شاعری منصب ندارد»، اما مردم تاجیکستان به او منصب شاعر ملی را عرضه داشته اند و در جمهوری اسلامی ایران نیز نام، یاد و آثار این شاعر تاجیکی همواره زنده و مورد توجه واقع شده است. استاد لایق موجبات همدلی ایرانیان و تاجیکی ها را فراهم آورد و این وحدت و همدلی را همواره در اشعار خود ترویج و تشویق کرد.

او درپایان سخنان خود گفت: مراتب سپاس و تشکر خود را از برگزاری مراسم بزرگداشت استاد لایق به حضور آقای دکتر حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران و همکاران ایشان ابراز داشته و این اقدام را مصداقی از کلام استاد لایق می دانم که در حکم یک ضرب المثل است:

بزرگان را بزرگان زنده می دارند

بزرگان را بزرگان پاینده می دارند

لایق شیرعلی و ملک الشعرای بهار

سومین سخنرانی این برنامه غلامعلی حدادعادل بود. او طی سخنانی گفت: از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی باید تشکر کنیم که پس از برگزاری مراسم بزرگداشت باباجان غفوراف، مجلس دیگری به یاد لایق شیرعلی برگزار کرده و البته یاد استادان دیگری مثل صدرالدین عینی را هم گرامی داشته است. باید امیدوار بود که این سلسله مجالس در معرفی نویسندگان و ادیبان و مفاخر تاجیکستان همچنان ادامه یابد.

او اضافه کرد: بعد از فروپاشی شوروی دل همه ایرانیان از استقلال تاجیکستان شاد شد پیش از آن آشنایی ما با تاجیکستان و با خبر شدن از مردم آن سامان به یک رویای دست نیافتنی شبیه بود. ما شهرهایی مثل «خجند» را در حافظه و تاریخ خود می جستیم، مثلا خجند برای ما در بوستان سعدی آمده بود و تصور و تصویری که از آن شهرها داشتیم شبیه آن تصور و تصویری بود که از لیلی و مجنون داشتیم و هیچ وقت فکر نمی کردیم که به این شهر های تاریخی و دوست داشتنی راه پیدا کنیم.

حداد عادل تصریح کرد: تاجیکستان مانند یک صندوق جواهری برای ایرانیان بود که به دنبال آن می گشتند که ببینند کجاست ولی نمی توانستند به سراغ آن بروند و به برکت استقلال تاجیکستان توانستیم با گوهرهایی که در آن صندوق ارزشمند بود آشنا شویم؛ مخصوصا با نویسندگان و شاعران و ادیبانی که در یک قرن اخیر، تحولی در نظم و نثر زبان فارسی در تاجیکستان ایجاد کرده اند، آشنایی بیشتری پیدا کنیم. چنین بود که بسیاری از بزرگان این کشور به خصوص یکی که از شاعران بزرگ آن خطه یعنی مرحوم استاد لایق شیرعلی را بهتر شناختیم و من نخستین بار ایشان را در آغاز استقلال تاجیکستان در سفر به دوشنبه ملاقات کردم و از احترامی که او در چشم هم وطنان خود داشت آگاه شدم.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: شیرعلی در شمار استادان و شاعران و ادیبانی است که در پیشرفت و تحول مثبت زبانی و شعری در تاجیکستان تاثیر ماندگاری داشته اند. البته ما نمی‌توانیم استادان تاجیک را بهتر از خود تاجیکی‌ها به آنها معرفی کنیم و هر چه درباره آنها بگوییم از خود تاجیکی‌ها شنیده‌ایم و آنها بهتر از ما استادان خود را می شناسند.

یکی از راه های معرفی بزرگان معاصر تاجیکستان در زبان و ادبیات، مقایسه ایشان با نظائرشان در قرن اخیر ایران است. هم ایران و هم تاجیکستان در یکصد سال گذشته مرحله گذار از ادبیات سنتی به ادبیات امروز را طی کرده‌اند. زبان و نویسندگی از آن قید و بندهای ملال‌آور نثر قاجاری و قبل از آن رها و همه کس فهم و دقیق‌تر شده و در زبان، ترجمه و شعر فارسی هم این تحول اتفاق افتاده است. البته نظیر همین تحول در تاجیکستان هم اتفاق افتاده است.

او تأکید کرد: در این میان لایق شیرعلی، به نظر بنده میان ادبای قرن اخیر ما بیشتر از همه به ملک الشعرای بهار شباهت دارد. البته این شباهت ها کامل نیست و ممکن است موارد اختلافی زیادی هم میان آنها باشد. شیرعلی مثل ملک الشعرای بهار به ادبیات قدیم فارسی تسلط و دلبستگی داشت و با سبک خراسانی مأنوس بود و از آن سرچشمه ها مایه گرفته و زبان امروز خودش را خلق کرده است. اوالبته سبک خراسانی قر های 5 و 6 هجری قمری را تکرار نکرده است، اما در عین حال که به زبان معاصر خود و به اقتضای روزگار سخن گفته، از آن سرچشمه‌ها نیز مدد گرفته است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان گفت: متاسفانه لایق شیرعلی عمر چندانی نکرد و حتی 60 سالگی خود را هم جشن نگرفت؛ او آفتابی بود که در وسط آسمان و در نیمروز عمر خود غروب کرد و اگر می ماند راهی را که در پیش گرفته بود بیشتر طی می کرد و یادگارهای ارجمندتری از خود به جای می گذاشت.

شاعر برجسته و سخندان تاجیکستانی

درادامه پیام رضا اردکانیان به این نشست قرائت شد. در بخشی از این پیام آمده است: امروز در گرامی داشت لایق شیر علی شاعر برجسته و سخندان تاجیکستانی که براستی شایسته و لایق وصف شاعری است، گرد هم آمده ایم. اشعار او مضامینی را دنبال می کند که فراتر از مرز و بوم ملی می رود. در اشعار او پیوندهای عمیقی را با شاعران بزرگی چون فردوسی، مولانا، سعدی، خیام و رودکی می‌توان یافت. لایق شیرعلی که در محافل ادبی به عنوان ملک الشعرای شعر فارسی آسیای مرکزی و «خیام ثانی» شهرت دارد، بیش از دیگران در چکامه های شیرین خود از بزرگان ادب و دانش فارسی، رودکی، فردوسی، بوعلی سینا، مولانا، سعدی، حافظ، خیام، سنایی، صائب، بیدل، نظامی، باباطاهر عریان، اقبال، علامه دهخدا... یاد می‌کند.

وزیر نیرو در این پیام تأکید کرد: لایق اما به ویژه شاعری سیاسی است. او در مجموعه ی دیگری بنام گورستان خیره (1980) ضمن نگریستن به تاریخ و تحلیل حوادث ایام پر فتنه گذشته ایران، بر جایگاه والای شاعر و نقش مهم سیاسی او اشاره می‌کند. به نظر او شاعران، دل و دیده بیدار و زبان گویای هر جامعه اند و بی تردید بدون حضور شاعر، جامعه، دچار گمراهی و تباهی خواهد بود؛ چرا که شاعر ریشه در شعور و عقل و خرد دارد که در واقع در هر زمان و مکانی آئینه تمام نمای هر ملتی است.

اردکانیان افزود: استاد لایق در عمر 59 ساله خویش رسالت خویش را بعنوان ادیب و روشنفکر و زبان گویای ملت به انجام رسانده و شعر او فقط نظم و شعار نبود، بلکه تفکر، اندیشه، تاریخ، تامل و افتخار و الهام بخشیدن به خواننده و از حسن بیدارگری برخوردار بود. شاعر در طول عمر با برکت خویش مجموعه‌های سرسبز، الهام، نوشباد، ساحل‌ها، خاک وطن، ریزه باران، مرد راه، ورق سنگ، خانه چشم، روز سفید، خانه دل، آفتاب باران، جام سرشار، من و دریا، دست دعای مادر، اول و آخر عشق، فریاد بی فریاد رس، را خلق کرد که هر کدام از یکدیگر جذابتر و محبوبتر بودند و شاعر هر بار با پیام تازه وارد قلب‌های علاقه‌مندان کلام موزون می‌شد.

احترام به گذشته مشترک فارسی زبانان

محمد تقی صابری دیگر سخنران این نشست بود؛ او گفت: بدون تردید استاد لایق شیرعلی یکی از شاعران بزرگ و از جمله شخصیت‌های برجسته و تاثیرگذار در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی تاجیکستان و ادب فارسی در نیم قرن اخیر بوده است. ایشان در کنار بزرگانی چون مومن قناعت، بازار صابر و بانو گل رفتار صفوی آوا از بنیانگذاران شعر نو در تاجیکستان محسوب می‌شود.

او درادامه اظهار کرد: موضوعات محوری آثار نو و خلاقانه این هنرمند تاجیک بیشتر در توصیف جایگاه ارزشمند وطن، هویت، خود شناسی، بازگشت به خویشتن و احترام به گذشته مشترک فارسی زبانان و سنت و تاریخ ملی است.

سفیر ایران در تاجیکستان تأکید کرد: استاد لایق شیرعلی یکی از عوامل مهم هویت ملی مردم تاجیک را حفظ و توسعه زبان فارسی و ادبیات نیاکان می‌دانست و دراین باره چنین سروده است:

زهر بادا شیر مادر بر کسی

کو زبان مادری گم کرده است

او درپایان گفت: آثار مرحوم استاد شیرعلی را به حق می توان عاملی مهم در پیوند و تحکیم سلسله گسسته مردم پارسی زبان دانست. او همواره خواستار وحدت دوستی و برادری فارسی‌زبانان بود چنانکه می گوید:

تاجیک و ایرانی و افغان چرا

ما در این دنیا که از یک مادریم

اینجانب مراتب قدردانی و سپاس خود را از برگزارکنندگان گرامی این مراسم، همچنین شرکت کنندگان محترم و فرهیخته ای که در این نشست در فضای مجازی حضور دارند، ابراز می نمایم.

استاد لایق؛ شاعر وطن پرست

علی اشرف مجتهد شبستری نیز در این نشست علمی و ادبی به ایراد سخن پرداخت و گفت: آشنائی بنده با استاد لایق به اولین روز ورود هیأت ایرانی که در دی ماه 1370 برای تاسیس سفارت به دوشنبه سفر نمود، برمی گردد. چند ساعتی پس از ورود هیأت سیاسی فرهنگی، شب شعری با حضور شعرای تاجیک به سرپرستی استاد لایق و شاعران ایرانی حاضر در هیأت ایران به سرپرستی دکتر حداد عادل آراسته شد و سفارت ایران در تاجیکستان با شب شعر آغاز به کار کرد. استاد لایق را در فرصت‌های مختلف در سفارت یا محافل ادبی ملاقات می‌کردم و گفتگوهای زیادی با استاد در باره روابط فرهنگی بین دو کشور داشتیم. او جزو اولین کسانی بود که به همراه هیأت فرهنگی از دوشنبه عازم ایران شدند. استاد سفرهای متعددی به ایران کرد و جوایزی را نیز از ایران دریافت نمود.

او افزود: شادروان استاد لایق «شیرعلی» از چهره‌های تابناک شعر «تاجیکستان» در اواخر قرن بیستم محسوب می شود. وی با اشعار رنگین و پرمحتوایش به کالبد شعر تاجیکی نفس تازه‌ای دمید و آن را در قلمرو فارسی‌زبانان معروف کرد.

شبستری تأکید کرد: استاد لایق را می توان به عنوان یکی از وطن‌پرست‌ترین شاعران یاد کرد که در اشعارش از آغاز تا پایان به خودشناسی و معرفی ملت تاجیک پرداخته است. او با شعر بلند و نام آور «آیا چه شد» سخت در پی حفظ هویت تاریخی و فرهنگی بر می آید و بسیار ناگفته ها را با زبان رسای شعر می گوید، این شعر که یکی از ناب ترین و اندیشمندانه ترین شعرهای استاد لایق است به روشنی به بررسی و مو شکافی ریشه های از خود بیگانگی، دردمندی تاجیکستان و جدا ماندن از نیستان فرهنگ و تاریخ خویش پرداخته و چاره درد را که بازگشت به خویش و خود آگاهی ملی و تاریخی است با زبانی نرم اما بسیار دردمندانه بیان کرده است:

آیا چه شد که از همه عالم جدا شدیم

شاید از آنکه منکر ذات خدا شدیم

سوی افق دویده و ساکن به جای خویش

بر خویش نا رسیده و از خود جداشدیم

رئیس جمعیت دوستی ایران و تاجیکستان تأکید کرد: «لایق» که بمانند مومن قناعت و گلرخسار از دست پرورده‌های میرزا تورسون زاده بود، در دوران خفقان شوروی بازگشت به اصل و هویت خویش را دنبال می کرد اودر اوج حاکمیت نظام بلشویکی، از دل یک جمهوری کوچک آسیایی صدای بازگشت به خویشتن و اصل و نیاکان سر می‌دهد و آن‌هم به زبان فارسی.

شعرهایی سرشار از حکمت

درادامه صفر عبدالله سخنرانی کرد و گفت: شعر لایق سرشار از حکمت است، حکمت‌های خلق. «بازار صابر» ادیب بزرگ تاجیک، خیلی دقیق مشاهده کرده بود که شعر «لایق» نه فقط دانش و مشاهده‌های اکتسابی خود او، بلکه دانش خلق را نیز فرا گرفته است. به روی طفل بی‌گناه نگریسته بی‌گناه شدن، سرگذشت را به آب گفتن، در زیر بالش کودک کتاب ماندن، چو ماهی از آب بالا شدن و به دریا بازگشتن، همه حکمت‌های معلومند، ولی ورود آنها به ادبیات از ابتکارات لایق است.

اوادامه داد: شعر لایق هم از نظر زبان و هم از نظر شکل به سنت‌های شعر کلاسیک خیلی نزدیک است و این امر دیگر از ویژگی‌هایی است که شعر او را نسبت به اشعار سایر شاعران معاصر ممتاز کرده است.

عبدالله تأکید کرد: استاد شیرعلی انواع سنتی غزل و رباعی و دوبیتی را که در ادب معاصر ما تا حدی به فراموشی سپرده شده بود و یا بی‌هنرانی در این انواع اشعار تقلیدی می‌آفریدند، از نو احیا کرد. لایق در این انواع ادبی هزارساله ما آفریده‌هایی دارد که در ردیف بهترین اشعار فارسی روزگار ما جایگزین خواهد شد.

او تصریح کرد: تلاش لایق درعرصه ادبی گواه است که او از فرهنگ موجود در زبان فارسی و زبان‌های دیگر برخودار است. از آثار بزرگ نیاکان نه تنها مهارت و سخنوری آموخته است، بلکه کاوش‌های او در این راه او را به ایجاد صفحات ناب ادبی منجر شده است.

عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان گفت: او در بسیار موارد گیرنده‌ای افزاینده است؛ مثلا دفتر الهام از شاهنامه او را، که اگر لایق بدون اشعار این دفتر چیز دیگری نمی‌سرود، باز بی‌تردید در قطار سخنوران توانای روزگار خویش نام خود را برای همیشه در صفحه ادب و فرهنگ جاویدان فارسی حک می‌کرد باید همواره مورد توجه و مداقه قرار داد.

لایق و «شعر حالت»

عبدالنبی ستارزاده نیز در این برنامه گفت: «شعر حالت»، در شعر معاصر تاجیکی ظهور داشت و در نقد ادبی تاجیک نشانه‌های آن مورد توجه بود و هست. سرچشمه‌های «شعر حالت» در شعر فارسی تاجیکی به شعر رودکی، از جمله سروده‌های «شاد زی با سیه‌چشمان، شاد»، «این جهان پاک خواب‌کردار است»، قصید «شکایت از پیری»، شاهنامه ابوالقاسم فردوسی، از جمله صحن کشته شدن سهراب یل از دست پدر خویش رستم و... باز می گردد.

اوافزود: من درمقدمه‌ای چاپ اول «کلیات لایق شیرعلی» نوشته بودم، زیبایی و ناتکراری شعرهای عاشقان شاعر را در آن کلیات دیده بودم، که «آنها هر یک در خود یک حالت، یک روحیه، یک منظره، یک فضا، یک احساس معین و ناتکرار عالم عشق را شاعرانه و عاشقانه و بی روی و ریا» را بازتاب می‌دهند.

استاد شعبه ادبیات معاصر آکادمی رودکی تاجیکستان تصریح کرد: شاعر در حقیقت از وصل، هجر، درد، حسرت، خاطرات، خوشی‌های جوانی و آرمان‌های پیر؛ به سخن دیگر، از بهار و خزان عشق، از گل و خار عشق، از سوزهای شیرین و تلخ عاشقان در قصه‌های عاشقی سخن می گوید.

او در پایان گفت: البته این پدید ادبی (شعر حالت) آن وقت نام مشخصی نداشت. این امر در تاریخ علم و ادب و هنر ما و مردمان جهان معمول است. یعنی ابتدا پدیده‌های ادبی و هنری ظهور می‌کنند، بعد به خود نام می‌گیرند، مثل سبک هایی چون خراسانی، هندی، شعر نو و... بنابر این اگر اصطلاح «شعر حالت» در نقد و ادبیات‌شناسی ما پذیرفته شود و یا حتی نامی از این مناسب‌تر و بهتر برای آن پیدا شود، مایه خرسندی ما خواهد بود.

وصف زیبای «مادر» در شعر لایق

در بخش دیگری از این برنامه عبدالرحمن عبدالمنان به ایراد سخن پرداخت و گفت: لایق شیرعلی در شعر و شاعری و در ابتدای قرن بیستم با عزمی قوی و هدف و مرامی روشن خود شروع به کار کرد. او کار خود را با وصف «مادر» آغاز کرد و مجسمه واقعی و آرمانی مادر تاجیک را با تمام جزئیات آفرید و بعد از او دیگر شاعران در آفریدن چهره ای زیبا از «مادر» وارد عرصه ادبی تاجیک شدند و از «مادر نامه» های مرحوم استاد لایق شیرعلی تاثیرات فراوانی پذیرفتند.

این ادیب و دانشمند تاجیک تأکید کرد: لایق توانست سخنان و تعابیر مختلف را به عرصه ادبی وارد کرده و براساس آن اشعار فراوانی را بسراید که دردل مردم قرار داشت و ورد زبان آنها بود، تا آتش احساس محبوب ترین و مقدس ترین موجود عالم یعنی «مادر» در دل و جان همه روشن و فروزان شود.

مکررا در این اشعار، تنهایی و یکتایی مادر و محبت و مهربانی او و البته حس فرزندان به این مخلوق مهربان خداوند، مورد توجه و تأکید قرار گرفته اند.

کارکارستان «لایق»

حسن قریبی هم در پایان این نشست گفت: استاد «لایق» این هنر را به خرج داد که ضمن پرهیز از درشت‌گویی به لحاظ واژگانی و با بهره‌گیری از سنت هفتادساله ساده‌بیانی از فرصت‌ها و گشایش‌هایی که در اواخر حکومت شوروی ایجاد شده بود بهره گیرد و جانی به شعر معاصر تاجیکستان بخشد. برخی از این فرصت‌ها پس از مرگ استالین ایجاد شده بود و برخی دیگر به دلیل گرفتار شدن شوروی در جنگ افغانستان بود که در پی جا انداختن این سیاست بود، تا برای سست کردن مقاومت افغانستانی‌ها، تاجیکستان را به عنوان مدینه فاضله‌ای نشان دهد که در آن زبان مادری و شعر آزاد است و البته برخی دیگر محصول ضعیف شدن طبیعی حکومت و پریشانی‌های پیش از فروپاشی بود که آنها را به اولویت‌های دیگر مشغول داشته و از کار شاعران غافل کرده بود.

او افزود: لایق شیرعلی کاری کرد کارستان، یعنی هم مخاطب عام را حفظ کرد و هم پاسخ‌گوی حرفه‌ای‌ها شد و هم‌زمان به درستی نقش نمایندگی شعر معاصر تاجیکستان را در میان فارسی‌زبانان ایفا کرد.

قریبی تأکید کرد: این نقل معروف است که شعری «شعرتر» است که در حافظه بماند. به گمان من «شعرتر» از آن شعری خواهد بود که نه تنها در یادها بماند بلکه در موقعیت‌های کلامی میان فرستنده و گیرنده به جای پیام عمل کند و به عبارتی جای گفتار را بگیرد و خلاصه «آنی» شود که گویندگان با «آن» سخن گویند.

رئیس روابط بین الملل فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان بیان کرد: شعر لایق شیرعلی در تاجیکستان به این موقعیت رسیده است. او مثل فریدون توللی و محمد زهری و باباچاهی نیست که طبقه خاصی از مخاطبان را جذب کرده باشد و مثل عاشقانه‌های حمیدی شیرازی و شهریار و دیگرانی نیست که مخاطب انبوه داشته باشد. یک چیزی شبیه خودش است و به همین دلیل است که هرکس در تاجیکستان می‌تواند از شعر لایق شیرعلی لذت ببرد به شعرش استناد کند، درباره‌اش چیز بگوید و اگر دستی بر قلم داشته باشد از او بنویسد.

درپایان این برنامه ضمن رونمایی از کتاب زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم استاد لایق شیرعلی، لوح سپاس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با حضور حسن بلخاری رئیس و معاونین پژوهشی و اجرائی انجمن به نظام الدین زاهدی سفیر جمهوری تاجیکستان در تهران اهدا شد.