ماجرای تخریب بافت‌های تاریخی شیراز؛ از انکار تا اصرار!
«مسئولان حرم شاه چراغ یک طرح توسعه‌ای دارند به اسم طرح «56 هکتاری» که می‌خواهند در دل یک منطقه 360 هکتاری بافت تاریخی شیراز اجرایی کنند و الان هم در حال اجرای آن هستند. متاسفانه برای اجرای این طرح بیش از ده‌ها بنای قدیمی که قدمتشان به دوران قاجاریه و زندیه و بعضا صفویه می‌رسد، دچار آسیب خواهند شد. این در حالی است که بافت تاریخی شیراز به تنهایی یکی از صندوق‌های ارزی پایدار برای کشور...
فرارو - ماجرای تخریب بافت تاریخی شیراز به بهانه توسعه حرم حضرت شاهچراغ در روز‌های گذشته بازتاب گسترده‌ای یافته است. از این رو مصاحبه محمدمهدی کلانتری، پژوهشگر دکترای مرمت و احیای بنا‌ها و بافت‌های تاریخی که حدود یک ماه پیش منتشر شد، در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخد.
به گزارش فرارو، روز دوشنبه 17 بهمن 1401 به نقل از شاهدان عینی گفته شد که لودر‌ها و بولدوزر‌ها تخریب و آواربرداری بنا‌های تاریخی و ارزشمند این مسیر را آغاز کردند و به ساکنان بنا‌های مستقر در این مسیر اخطار شفاهی تخلیه داده شده است.
اما پس از بالا گرفتن واکنش‌ها، استاندار فارس اعلام کرد هیچ تصمیمی برای افزودن فضا به حرم‌های مطهر احمدی و محمدی را نداریم و فقط یک قسمت کوچک در شرق حرم مطهر سید علاالدین حسین (ع) افزوده خواهد شد که در این فضا نیز ساختمانی وجود ندارد. وی مسائل مطرح شده پیرامون تخریب خانههای تاریخی اطراف حرم مطهر شاهچراغ (ع) را شایعه خواند و گفت: «بنای ما ساماندهی محدوده 57 هکتاری اطراف حرم مطهر است و این ساماندهی به معنای تخریب نیست. جالب اینکه این شایعات توسط برخی افراد مطرح می‌شود که در دام برخی کشور‌ها گرفتارند، کشور‌هایی که خود بنا‌های تاریخی اسلام را تخریب کرد، حالا ما را متهم می‌کنند که بنا داریم اطراف حرم شاهچراغ را تخریب کنیم.»
پس از اظهارت استاندار فارس، سیاوش آریا، فعال میراث فرهنگی عنوان کرد که «استانداری و شهرداری فعلا دست نگه داشته‌اند، اما احتمالاً در ایام نوروز یا قبل از آن برخی خانههای تاریخی شیراز را تخریب کنند.»
محمدمهدی کلانتری در تشریح طرح 57 هکتاری به خبرگزاری فارس گفته است: «اولین بار در دولت احمدی نژاد در سال 89 طرح 57 هکتاری در شوای عالی تصویب شد که سطح بالایی از تخریب را شامل می‌شد و این تخریب‌ها به اسم بین الحرمین و اتصال دو حرم شاهچراغ و سید علاالدین حسین انجام شد. اما در سال 94 دکتر حناچی به عنوان معاون وزیر راه در دولت روحانی به عنوان اولین اقدام این طرح را لغو کرد. یکی از افرادی که نقش اساسی در تخریب‌ها دارد محمدرضا رضازاده (همسر انسیه خزعلی) است که در آن دوره استاندار فارس بود و حالا معاونت عمرانی شاهچراغ برعهده دارد.»
به دنبال پررنگ شدن نام محمدرضا رضازاده در ماجرای تخریب بافت شهری شیراز، او عنوان کرد: «امروز شیرازی‌های قدیم ساکن قسمت‌هایی از این محدوده، جای خود را به اتباع بیگانه داده‌اند و یا خانه‌هایشان مأمن معتادان و بزهکاران شده است. بعضی هم که چه بسا شیراز را همان شیراز برگزاری جشن هنر در ماه مبارک رمضان و شیراز برپایی جشن‌های دو هزار و پانصد ساله می‌پسندند و توجه به ظرفیت والای معنوی سومین حرم اهل بیت (ع) را برنمی‌تابند و مایل نیستند ساماندهی پیرامون حرم‌های مطهر به نتیجه مطلوبی برسد.»
در کشورهای دیگر قانون و دولت‌ها مانع از تخریب بافت‌های تاریخی می‌شوند
سیدمحمد بهشتی، اولین رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «اظهارات اخیر آقای رضازاده بسیار عجیب است و بیانگر آن است که ایشان هیچ تصویر درست دقیقی از بافت تاریخی ندارند. مثل این می‌ماند که ما یک پارچه اطلس داشته باشیم و این پارچه به مرور زمان کثیف شود. آیا بعد کثیف شدن، آن را آتش می‌زنیم یا آن را تمیز می‌کنیم؟ نمی‌شود به بهانه اینکه یک منطقه‌ای که از بافت‌های تاریخی هم محسوب می‌شود به دلیل حضور افراد معتاد و اتباع خارجی تخریب شود. اصلا مگر در مناطق دیگر افراد معتاد حضور ندارند؟ آنجا را هم باید خراب کرد؟»
وی افزود: «متاسفانه در شیراز همان اتفاقی در حال تکرار است که در باقی حریم‌های مراکز متبرکه در کشور رخ داده است. اگر نگاهی به تاریخچه مناطق اطراف حرم‌ها بیاندازید می‌بینید که عملا در همه آن‌ها بسیاری از بافت‌های تاریخی به بهانه ارائه خدمات بهتر و بیشتر به زائران از بین رفته است، اما هرگز این هدف محقق نشده است.
بهشتی تاکید کرد: «معمولا در چنین اتفاقات و تصمیماتی، دو عامل بیشتر خودنمایی می‌کند. یکی سوداگری است و دیگری نگاه عوامانه به مقوله بافت‌های تاریخی است. البته این مختص ایران نیست و در کشورهای دیگر هم نمونه‌های مشابه بسیاری را می‌توان دید. اما متاسفانه در ایران طی چند دهه اخیر شدت بیشتری پیدا کرده است. در حالی که دیگر امروز در کشورهای دیگر قانون و دولت‌ها مانع از این می‌شوند که بافت‌های تاریخی کشورشان تخریب شود. ولی واقعیت این است که در این مدت بخش زیادی از این بافت‌های تاریخی ایران نابود شده است.»
این عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری ایران تصریح کرد: «البته طی این چند دهه برخی از بافت‌های تاریخی مانند یزد و نراق و... سرو سامان پیدا کرده و مرمت شده است، اما عمدتا در مناطقی که حرم‌های متبرکه در آنجا قرار دارد، بی توجهی به بافت‌های تاریخی به نهایت خود رسیده است.»
پشت پرده تخریب بافت‌های تاریخی
محمد درویش، فعال محیط زیست و گردشگری در گفتگو با فرارو اظهار کرد: «مسئولان حرم شاه چراغ یک طرح توسعه‌ای دارند به اسم طرح «56 هکتاری» که می‌خواهند در دل یک منطقه 360 هکتاری بافت تاریخی شیراز اجرایی کنند و الان هم در حال اجرای آن هستند. متاسفانه برای اجرای این طرح بیش از ده‌ها بنای قدیمی که قدمتشان به دوران قاجاریه و زندیه و بعضا صفویه می‌رسد، دچار آسیب خواهند شد. این در حالی است که بافت تاریخی شیراز به تنهایی یکی از صندوق‌های ارزی پایدار برای کشور محسوب می‌شود و یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری است که بیانگر قدمت و تاریخ این شهر است؛ بنابراین اصلا کار درستی نیست که به بهانه توسعه یک منطقه، این بافت ارزشمند تخریب شود.»
وی در واکنش به اظهارات اخیر رضازاده گفت: «این بهانه نه تنها توجیه مناسبی برای این اقدام نیست بلکه بیانگر ضعف مدیریتی در این شهر و به طور کلی کشور در حوزه بافت‌های تاریخی است. زیرا اولا نشان می‌دهد آنقدر به یک منطقه مهم که می‌تواند ارزش‌های فرهنگی و تاریخی و گردشگری داشته باشد، بی توجهی صورت گرفته که تبدیل به کانون تجمع افراد معتاد شده است. دوما طی یک دهه گذشته تلاش‌های فعالان حوزه گردشگری، طبیعت گردی و بوم گردی انجام داده‌اند و بسیاری از این خانههای قدیمی را مرمت کرده‌اند، باعث شده که این محله‌ها رونق پیدا کنند و گردشگران بیشتری به آنجا رفته اند و امنیت بیشتری پیدا کرده است؛ بنابراین اگر دولت هم حمایت کند قطعا این روند تسریع می‌شود و این مناطق شرایط بهتری پیدا می‌کنند.»
او تاکید کرد: «متاسفانه یک تفکری در بین برخی مسئولان وجود دارد که معتقدند هرچه توریست‌های خارجی بیشتری به کشور وارد شوند و یا هرچه به این مناطق گردشگران بیشتری سفر کنند، بیشتر به دین داری مردم آسیب وارد می‌شود. به همین دلیل خواسته یا ناخواسته در برابر تقویت صنعت گردشگری مقاومت صورت می‌گیرد. نمونه این دیدگاه را در اصفهان هم شاهد هستیم در این شهر که معروف به نصف جهان بوده و بنا‌های تاریخی و بافت‌های قدیمی بسیاری دارد، همین تفکر مانع از این شده است که بعد از گذشت بیش از 40 سال در این شهر یک هتل 5 ستاره تاسیس شود. اما همین تفکر طی همین مدت به حضور صنایع آب بر و آلاینده در اصفهان چراغ سبز نشان داده است و این شهر را به چنین فلاکتی انداخته اند که این روز‌ها شاهدش هستیم و نتیجه‌اش هم همین خشک شدن زاینده رود است.»
درویش در پایان گفت: «متاسفانه این تفکر حتی از مقامات وزارتخانه هم قوی‌تر است. اظهارات اخیر آقای ضرغامی نشان می‌دهد که ایشان هم دل خوشی از این رویکرد‌های واپسگرایانه ندارند، اما کاری از دستشان بر نمی‌آید. اما با این حال یک دولت مقتدر و با سیاست باید اعلام کند که همه نهاد‌ها و بخش‌ها باید متناسب با برنامه‌های پنج ساله عمل کنند. اگر دستگاه‌های مختلف بر اساس این برنامه‌ها عمل می‌کردند ما باید الان بیش از 18 میلیون گردشگر در کشور داشتیم نه اینکه الان حتی به یک میلیون هم نمی‌رسد.
متاسفانه با وضعیت و روند فعلی نه تنها این صنعت آینده روشنی ندارد بلکه عاقبت بافت‌های تاریخی و بنا‌های قدیمی ایران هم در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته اند و امیدوارم نهاد‌های مدنی و رسانه‌ها در کشور با مقاومت و ایستادگی در برابر این قبیل دیدگاه‌های واپس گرایانه مانع از بروز اتفاقات مشابه شیراز و اصفهان شوند.»
از میان اخبار