محمد اصفهانی؛ اولین پاپ - سنتی‌خوان مدرن

به گزارش مشرق، محمد اصفهانی یکی از شناسنامه‌های حیات جدید موسیقی پاپ در نیمه دوم دهه 70 ایران است. خواننده شاخصی که هم‌زمان با باز شدن فضای فعالیت موسیقی پاپ در کشور، توانست خود را به یکی از ارکان اصلی این موسیقی تبدیل کرده و جریان جدیدی را در موسیقی پاپ نوخواه آن سال‌ها پایه‌ریزی کند.

اصفهانی اما نخستین فعالیت‌های موسیقایی خود را با خواندن ترانه تیتراژ سریال آوای فاخته در سال 73 آغاز کرد. کاری که اگرچه ترانه آن را ساعد باقری سروده و فریدون شهبازیان نیز زحمت آهنگسازی و تنظیم این اثر را کشید، اما چندان دیده نشد و اتفاق قابل‌توجهی را برای اصفهانی رقم نزد.

در سال 76 و با روی کار آمدن دولت جدید، فضای موسیقی، تاحدودی باز شد و وزارت ارشاد برای ارائه مجوز، چراغ سبزهای خوبی به فعالان این حوزه نشان داد. موجی از خوانندگان نسل جدید به سمت دفتر موسیقی وزارت ارشاد راهی و تقریبا تمامی آنها موفق به انتشار آلبوم شدند.

یکی از این نفرات، محمد اصفهانی بود که با حسرت، اتفاق بزرگی را در موسیقی پاپ آن سال‌ها رقم زد. آلبومی که اصفهانی آن را به کمک فواد حجازی و شهرام حسن‌زاده به بازار ارائه کرد و یک رکورد خیره‌کننده را به خود دید. حسرت در همان سال، حدود 1 میلیون نسخه فروخت و در سال‌های بعد، به حدود 2 میلیون نسخه رسید که یک آمار قابل ستایش در تاریخ موسیقی کشور محسوب می‌شود.

امتیازهای ویژه آقای خاص

هم‌زمان با ارائه این آلبوم، صداوسیما نیز توجه ویژه‌ای به این آلبوم نشان داد و برخی از ترانه‌های این آلبوم را بارها پخش کرد. این شیوه حمایتی سازمان صداوسیما، نقش غیرقابل‌انکاری در پررنگ شدن نام بسیاری از خوانندگان بزرگ موسیقی پاپ آن سال‌ها داشت و سبب شد تا طرفداران این خوانندگان، افزایش یابند. علی‌الخصوص آن‌که برخلاف بسیاری از آلبوم‌های موسیقی آن سال‌ها که دربردارنده اشعار عاشقانه روز بودند، آلبوم حسرت با اشعاری از نظامی، مولانا، صفای اصفهانی، میرزاحبیب مجتهدخراسانی، قیصر امین‌پور، هوشنگ ابتهاج، سهیل محمودی و فریدون مشیری همراه بود و این یعنی جذب طبقه نسبتا گسترده‌ای از مخاطب که به چنین سبک‌هایی علاقمند بودند.

امتیاز دیگر اصفهانی به نسبت دیگر خوانندگان پاپ، توانمندی بالای او در تلفیق دو گونه موسیقی سنتی و پاپ و گستردگی صدای او بود

ضمن اینکه امتیاز دیگر اصفهانی به نسبت دیگر خوانندگان پاپ، توانمندی بالای او در تلفیق دو گونه موسیقی سنتی و پاپ و گستردگی صدای او بود. امتیازی که اصفهانی را نسبت به تمامی خوانندگان موج جدید پاپ متمایز می‌کرد.

با همین فرمول، اصفهانی خیلی زود به یکی از مردان بزرگ موسیقی پاپ کشور تبدیل شد. فارغ از آلبوم، کنسرت‌های شلوغی را نیز تجربه کرد و به همین دلیل، وی نقش مهمی در ترسیم فضای جدید موسیقی پاپ در کشور داشت.

اصفهانی، دومین آلبوم خود تحت عنوان فاصله را در زمستان 78 روانه بازار می‌کند. فاصله، توانمندی محرز او در پاپ‌خوانی بود. آلبومی که ثابت می‌کرد اصفهانی، خواننده‌ای تنها متمایل به شیوه‌های سنتی اجرا نیست و می‌تواند به‌مانند خوانندگان جریان‌ساز آن سال‌ها، نبض بازار را در دست گرفته و در میان طرفداران موسیقی صرفا پاپ، یک جذب حداکثری داشته باشد.

همکاری با چهره‌های موجه پاپ کشور

فاصله با حضور چهره‌های موجهی چون بابک بیات، فواد حجازی، بهروز صفاریان، پدرام کشتکار و علیرضا کهن‌دیری، موفقیت خیره‌کننده آلبوم حسرت را تکرار کرد. این آلبوم اما ویژگی‌های دیگری نیز داشت. نخست آن‌که اصفهانی در این آلبوم، برای نخستین‌بار با ترانه‌سرایان جریان روز موسیقی ایران همکاری کرد و توانست کارهایی عاشقانه را با ریتم تند جوان‌پسند که جایشان در آلبوم حسرت خالی بود به تولید برساند. ضمن آن‌که چند تراک آلبوم فاصله، مبتنی بر همان فضای آلبوم حسرت بود تا ضمن راضی نگهداشتن طرفداران بی‌شمار آن سبک، آلبوم فاصله به تغییر سبک موسیقی اصفهانی و گردش به سمت موسیقی روز تعبیر نشود.

امتیاز ویژه این آلبوم اما همکاری بخش مهمی از بدنه حرفه‌ای موسیقی با اصفهانی بود؛ بدنه‌ای که از لیدا جوادی، رها روشن و علی معلم در ترانه را شامل می‌شد و نام‌هایی چون بابک بیات، فواد حجازی، بهروز صفاریان و... را در آهنگسازی و تنظیم به خود می‌دید.

چنین ویژگی‌هایی سبب شد تا فاصله، ضمن استقبال قابل‌توجه مخاطبان، به یکی از بهترین آلبوم‌های اصفهانی و به تعبیر بسیاری از طرفدارانش، بهترین و کامل‌ترین آلبوم وی تا به امروز تبدیل شود.

چند ماه پس از سونامی فاصله، آلبوم ولایت عشق با صدای اصفهانی به بازار موسیقی عرضه شد و باتوجه به موفقیت سریال، شدت استقبال‌ها از آن دوچندان شد. آلبومی که جایگاه رشک‌برانگیز اصفهانی را در موسیقی کشور تثبیت‌شده‌تر و تور کنسرت‌هایش را فشرده‌تر کرد.

تکرار ریسک‌های حرفه‌ای

در همین سال، اصفهانی، ریسک بزرگی را به جان می‌خرد و برای آلبوم بعدی خود، سبک تماما سنتی را انتخاب کرده و آلبوم تنها ماندم که مشتمل بر بازخوانی 7 کار ماندگار همایون خرم بود را به بازار روانه می‌کند. این آلبوم اگرچه دایره شمول مخاطبان آلبوم‌های قبلی اصفهانی را نداشت اما به کار ویژه‌ای تبدیل شد و توانست مخاطبان این گونه موسیقی را راضی نگهدارد.

ریسک بعدی دوران حرفه‌ای اصفهانی، به شهریور 1380 برگشت که این خواننده بر مبنای اعتقادات خود، آلبوم ماه غریبستان را با محوریت امام علی (ع) روانه بازار کرد. آلبومی که به‌مانند تنها ماندم، توانست نظر مخاطبان خود را جلب کند.

ریسک بعدی دوران حرفه‌ای اصفهانی، به شهریور 1380 برگشت که این خواننده بر مبنای اعتقادات خود، آلبوم ماه غریبستان را با محوریت امام علی (ع) روانه بازار کرد.

در ابتدای دهه 80، اصفهانی به یکی از ممتازترین و ماندگارترین چهره‌های تاریخ موسیقی کشور تبدیل شده بود. او در بسیاری از نظرسنجی‌ها، به‌عنوان خواننده سال و حتی برترین خواننده دهه 70 انتخاب شد و افتخارات بسیاری را از آن خود کرد. گرچه بالاترین افتخارآفرینی برای او، کنسرت‌های شلوغ تهران و دیگر شهرهای کشور و طرفداران فراوانی بود که در تمامی کنسرت‌ها، استقبال قابل‌توجهی از او به عمل می‌آوردند.

دوری چندساله اصفهانی از فضای روز موسیقی پاپ، با آلبوم نون و دلقک جبران شد. آلبومی که فروش خیره‌کننده حسرت را تداعی کرد و توانست به یکی از محبوب‌ترین آلبوم‌های این خواننده در میان طرفدارانش تبدیل شود. البته که در این میزان محبوبیت، نمی‌توان از نقش مستقل تراک نون و دلقک به راحتی عبور کرد. صداوسیما نیز با حمایت از این ترانه، این مسیر را هموار کرد تا ترانه نون و دلقک از آن زمان، ثابت‌ترین ترانه اصفهانی در تمامی کنسرت‌های تهران و شهرستان شود.

البته که اصفهانی در این آلبوم، همان سیاست آلبوم فاصله را دنبال کرد و خوانش پاپ - سنتی را در این آلبوم نیز تکرار نمود.

هفت‌سین، ریسک دیگر اصفهانی در بازخوانی 7 اثر کلاسیک ایرانی به آهنگسازی کامبیز روشن‌روان بود. آلبومی که برخلاف آلبوم‌های قبلی خواننده، چندان با استقبال مواجه نشد تا هم‌زمان با ورود استعدادهایی دیگر به موسیقی پاپ کشور و تغییر نسل جوانان این سرزمین، این استقبال نه‌چندان گسترده، در حکم زنگ خطری برای اصفهانی تلقی شود.

دوران رکود

این میزان استقبال، کار بر روی کار جدید اصفهانی را 3 سال به تاخیر انداخت. برکت، متناسب با فضای روز جامعه و بر پایه سینتی‌سایزر به بازار عرضه شد و توانست موقعیت اصفهانی را به عنوان یکی از جریان‌سازترین چهره‌های نیمه دوم دهه 70، تا حدودی بهبود ببخشد.

از نیمه‌های دهه 80، حضور خوانندگان جدید، اعم از خوانندگان مجاز و زیرزمینی، دایره نفوذ خوانندگان دهه 70 را کمتر کرد. موسیقی رپ به شکل گسترده‌ای وارد بازار موسیقی شد و نسل جوان‌تری که به‌تبع از موسیقی‌های رایج روز جهانی، آهنگ ساخته و اجرا می‌کردند، نبض مخاطبان عموما نوجوان و جوان آن سالیان را در دست گرفتند.

به همین دلیل، اصفهانی نیز به مانند تمامی خوانندگانی که در نیمه دوم دهه 70، جریان‌ساز شدند، دوران رخوت خود را آغاز کردند. دورانی که تا امروز نیز ادامه دارد و اگرچه با انتشار آلبوم و تک‌ترانه‌هایی همراه شد، اما هرگز نتوانست شکوه آن یک دهه را برای خوانندگانش به همراه بیاورد.

در نتیجه همین اتفاق، کنسرت‌های متعدد ماهیانه، جای خود را به چندین کنسرت محدود سالانه داد و حالا دیگر باید از عنوان «پیشکسوت» برای جریان‌سازان موسیقی پاپ بعد از انقلاب ایران نام برد.

برای خواننده‌ای که قاری قرآن 12 بهمن 57 در مراسم ورود امام خمینی (ره) به ایران بود، قطعا قرار گرفتن در چنین شرایطی، رضایت‌بخش نیست

محمد اصفهانی پس از برکت، آلبوم اخراجی‌ها، 2 آلبوم تصویری از کنسرت‌های خود در تهران و اصفهان، آلبوم بی‌واژه و آلبوم شکوه را روانه بازار کرد. آلبوم بی‌واژه در همان مسیری حرکت کرد که آلبوم برکت قرار داشت، آلبومی که اگرچه تداعی‌کننده روزهای پرفروغ خواننده نبود اما نشان می‌داد که وی هم‌چنان با حساسیت، مشغول به کار است و نمی‌خواهد به مانند بسیاری از خوانندگان پرکار دهه 70، بازنشسته شده یا به گوشه رینگ هدایت شود.

اگر آلبوم شکوه که یک آلبوم 5 قطعه‌ای و با محوریت دفاع مقدس بود را یک آلبوم عمومی در نظر نگیریم، بی‌واژه که در اردیبهشت 91 منتشر شد، آخرین آلبوم همگانی اصفهانی محسوب می‌شود. از آن زمان تاکنون که بیش از یک دهه می‌گذرد، اصفهانی آلبوم مستقلی منتشر نکرد و بیشتر فعالیت‌های خود را معطوف خواندن تیتراژ سریال‌ها و تک‌تراک‌هایی کرد که در طول سال در بستر اینترنت منتشر می‌کرد.

برای خواننده‌ای که هنوز تمام نشده

خواننده‌ای که اصلا اهل شوآف و نمایش‌های رسانه‌ای نیست. برای خواننده‌ای که قاری قرآن 12 بهمن 57 در مراسم ورود امام خمینی (ره) به ایران بود، قطعا قرار گرفتن در چنین شرایطی، رضایت‌بخش نیست. خواننده‌ای که هنوز آلبوم‌های دهه 70 و 80 او، مخاطب امروزی را به سمت خود متمایل می‌کند و هنوز هم معدود کنسرت‌های او، با استقبال خوبی از جانب مخاطبان دیروز و امروزش مواجه می‌شود. خواننده‌ای که در طی 25 سال گذشته، همواره به نحوی در مارکت موسیقی کشور حضور داشته و صدایش هیچ‌گاه نتوانسته تقلید شود.

خواننده‌ای که بارها ثابت کرده می‌تواند به‌ناگهان، قواعد بازی را با انتشار یک اثر غافلگیرکننده به نفع خود تغییر دهد پس بنابراین هنوز خیلی زود است که او را خواننده‌ای تمام‌شده، فرض کنیم. از این استعداد مسلم، خیلی بیش از اینها باید بشنویم.