مخاطب گسترده تلویزیون، فرصت ارزشمندی برای مستندسازان است / پیوست رسانه‌ای مستند نیاز اصلی در جنگِ داغِ روایت‌ها
سعید صادقی از مستندسازان نام‌آشنای کشور است که تاکنون آثار زیادی را کارگردانی و تهیه‌کنندگی کرده است. تمرکز اکثر مستند‌های او بر موضوع سینمای مقاومت و دفاع مقدس است. صادقی مدتی است مدیرعامل مرکز مستند حقیقت نیز شده است. این مرکز مستندسازی تعدادی از آثار خود را برای حضور در هشتمین جشنواره تلویزیونی مستند متقاضی کرده است.
صادقی در گفت‌وگویی درباره این آثار توضیح داده و ضمن بیان رویکرد مرکز مستند حقیقت، درباره جشنواره تلویزیونی مستند نیز توضیحاتی می‌دهد. این مصاحبه را در زیر می‌خوانید:
1- به عنوان سوال ابتدایی، توضیح مختصری درباره آثار مرکز مستند حقیقت که متقاضی حضور در جشنواره تلویزیونی مستند شده‌اند، بدهید.
درباره آثاری که از سوی مرکز مستند حقیقت به دبیرخانه هشتمین جشنواره تلویزیونی مستند ارسال شده‌اند، باید گفت نزدیک به 20 عنوان اثر در سه بخش کوتاه، متوسط و بلند و 5 مجموعه مستند در فهرست ارسالی هستند که همگی در حوزه مقاومت قرار دارند و چند عنوان از آنها برای اولین بار است که روانه جشنواره‌ها شده و به اصطلاح دست اولند.
به لحاظ موضوعی آثار ارسالی از تنوع خوبی برخوردارند، مستند‌های شخصیت‌محور، تاریخی و اجتماعی در گستره‌های منطقهای و بین‌المللی، از بوسنی گرفته تا افغانستان و از لبنان تا یمن، که بیشترشان حاصل هنر مستندسازان متعهدی است که بنا به پیشنهاد و سفارش مرکز و با حساسیت و پشتکار زیاد سراغ این سوژه‌ها رفته‌اند. مستندسازان به‌نامی همچون مرتضی پایه‌شناس، اصغرزاده، ابوالحسنی، محمدچناری، حسینی، محمودیان، نعمت الهی، وهاج، سیفی، فلاح‌فر (و دیگرانی که شاید همه را به خاطر نداشته باشم) هر کدام در قامت کارگردان، حرفی برای گفتن دارند که ما در مرکز مستند حقیقت سعی کردیم بستر مناسبی را برای ارائه اثر هنرمندانه ایشان فراهم کنیم، تا بتوانند بیان مسئله و تبیین موضوع را به بهترین نحوی انجام دهند.
2- این مرکز مهم رسانه‌ای چه رویکردی را در تولید فیلم‌های مستند خود به کار گرفته است و چگونه در این حوزه آثار تولید می‌کند؟ محور موضوعات مهم رسانه‌ای مورد نظر شما چیست؟
منطقه غرب آسیا هر لحظه درگیر بحران‌هایی می‌شود که ما خواه ناخواه به آنها مرتبط هستیم. در لبنان، افغانستان، عراق، آذربایجان و الان هم در جریان هستید که نزدیک به یک سال است که فلسطین با طوفان الاقصی در صدر اخبار جهان است. ما در نسبت با هر کدام از این بحران‌ها و بسته به اینکه از آن فاصله گرفته باشیم یا در بطن آن باشیم، وظایفی داریم و باید پیوست رسانه‌ای در فرمت مستند تهیه کنیم تا بتوانیم در این جنگِ داغِ روایت‌ها، کار خود را پیش ببریم. به ویژه اینکه در تعدادی از جغرافیا‌های مورد اشاره، دسترسی مستندسازان ایرانی بسیار محدود است و این نیاز به تغییر در راهبرد برای تولید آثار دارد.
برای نمونه در مورد غزه، که یکی از موضوعات مورد علاقه مرکز مستند حقیقت و جزو اهداف تعریف شده ماست، بنا را بر آن داریم تا با ایجاد زیرساخت فنی، کار را به مستندسازان بومی بسپاریم و با ارتباط دادن کارگردان‌های با تجربه ایرانی با مستندسازان بومی منطقهای و اهل غزه، امکان تولید در این موضوع مهم منطقه را فراهم کنیم. این مرکز همواره تلاش داشته تا مخاطبان خود را بیشتر با مسائل و موضوعات خاص منطقهای (خاصه غرب آسیا) آشنا و روایت نزدیک و متفاوتی را از واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی این مناطق داشته باشد و چه بسا اگر در همین نسبت سوژه‌هایی در دیگر نقاط جهان هم باشد که با منطقه ما به نحوی در ارتباط باشند، مورد توجه مرکز خواهد بود. اگر بخواهم خلاصه بگویم ما در مرکز مستند حقیقت بر سوژه‌ها و موضوعاتی از حوزه مقاومت متمرکز هستیم و البته این مفهوم را چنان وسیع در نظر گرفته‌ایم که محدود به یک طیف خاص یا مرز‌های جغرافیایی بسته نشود، به این معنی مرکز مستند حقیقت سعی دارد، صدای بی‌صدایان را در حوزه مقاومت، به گوش اهلش برساند.
3- نگاه شما در مرکز مستند حقیقت به رویداد‌هایی مثل جشنواره تلویزیونی مستند چگونه است و سهم مخاطب را در آنها چه طور می‌بینید؟
مرکز مستند حقیقت هم، در کنار سایر سازمان‌هایی که در نسبت با مستندسازها نقش حمایتی و پشتیبانی دارند، جشنواره‌ها را بستر رشد و شکوفایی آثار هنری می‌داند. از این دیدگاه، جشنواره‌ها ویترین سالانه فیلم‌های مستند هستند که در دل این رویداد، مستندساز می‌تواند بی‌واسطه با مخاطبانش، خواه مخاطبان عام، خواه مخاطبان خاص مواجه شود و هم اینکه از دل رقابت سالمی که در جریان جشنواره رخ می‌دهد، مستندسازها، هم انگیزه پیدا می‌کنند تا شتاب تولید و هم کیفیت آثار خود را بیفزایند و این هر دو یعنی پیشرفت در کمیت و کیفیت آثار (به ویژه کیفیت آنها) از مطالبات اصلی مرکز مستند حقیقت است که البته جشنواره می‌تواند به عنوان شتاب دهنده آن عمل کند.
4- در بخش دوم مصاحبه می‌خواهم درباره تلویزیون و جشنواره تلویزیونی مستند بپرسم؛ به نظر شما رسانه ملی چه ظرفیت‌هایی برای پخش مستند دارد و چه فرصتی را می‌تواند در خدمت این بخش از سینما قرار بدهد؟
من معتقدم که اصولاً این تلویزیون است که خانه اصلی فیلم مستند است. نه تنها در کشور ما، بلکه در تمامی جهان هم اینطور است که مردم بیشتر مستند را از تلویزیون می‌بینند. این ویژگی ذاتی تلویزیون است که گسترده‌ترین و در دسترس‌ترین امکان مخاطبان برای دیدن آثار مستندسازان باشد و این فرصت ارزشمندی است که مستندسازان و مجموعه‌های تولید کننده آثار مستند، اگر به خوبی از آن بهره ببرند، نتایج قابل توجه آن را نیز خواهند دید. حالا البته شاید ظرف چند سال گذشته با گسترش فعالیت شبکه‌های مجازی و همینطور بستر‌های جدید پخش فیلم (مثل وی او دی‌ها) یک قدری نسبت تغییر کرده باشد، اما هنوز هم این تلویزیون است که دست بالا را دارد.
اصولاً اقتصاد فیلم مستند و هدف آن ایجاب می‌کند که یک پلتفرم عام، همه‌گیر و با کمترین هزینه را برای پخش انتخاب کند. بر همین مبنا جشنواره‌ای هم که میزبان آن تلویزیون باشد، جشنواره معتبر و قابل توجهی است، به ویژه که بخش مردمی هم داشته باشد. ما در کدام جشنواره می‌توانیم به این میزان آثار را در برابر دیدگان مخاطبان قرار دهیم و از رأی و سلیقه ایشان در انتخاب بهره‌مند شویم. این فرصت به گمانم تنها در جشنواره تلویزیونی فیلم مستند فراهم است.
5- شما جشنواره تلویزیونی مستند را چه طور می‌بینید و به نظر شما نقاط ضعف و قوت آن در کجاست؟ به عنوان مثال گفته می‌شود که خانه مستندسازان، تلویزیون است. آیا جشنواره اقدام درستی برای حضور مستند‌ها در تلویزیون کرده است؟
جشنواره تلویزیونی فیلم مستند در رسانه ملی، قطعاً فرصت‌هایی دارد و چالش‌هایی. ما می‌دانیم که برخی از آثار روی اکران خود حساب کرده‌اند و به هر صورت نباید پیش از موعد دیده شوند. آنها مناسبت‌هایی برای اکران خود در نظر گرفته‌اند که برای تیم تولید هم مهم است، اما خب به هر صورت پخش از تلویزیون مخاطراتی دارد که یکی از آنها این است که مسئله حقوق مالکیت معنوی در آن با چالش مواجه می‌شود و البته برای آن هم سیاست‌هایی در نظر گرفته شده که قابل تقدیر است. یکی اش همین است که برای مجموعه‌های مستند باکس پخش در نظر گرفته نشده تا مجموعه مستند بتواند به‌هنگام و در چهارچوب خود و با تمهیدات مورد نظر تیم تولید پخش شود. مسئله‌ی دیگر دست بازتری است که جشنواره‌های دیگر در مواجهه با برخی از محدودیت‌ها دارند. در حالی که به هر صورت رسانه ملی چهارچوب‌هایی دارد که تعدادی از مستند‌ها به هر شکل در آن نمی‌گنجد و این خود باعث محدودیت‌هایی است که شاید بر کم و کیف آثار پذیرفته شده موثر باشد.
علی‌ای‌حال و با وجود همه این چالش‌ها فرصت جشنواره تلویزیونی فیلم مستند، برای مستندسازها فرصت مغتنمی است که نباید از دست برود. برای مستند هدف غایی دیده شدن و موثر بودن در جامعه هدف خود است و برای این مهم تلویزیون یکی از بهترین و موثرترین راه‌هاست. به ویژه اینکه شبکه مستند در تلویزیون ما، جایگاه درخور توجهی در این سال‌ها پیدا کرده است و در ذائقه‌سازی برای بینندگان رسانه‌ی ملی و اینکه مستند را در فهرست دیدنی‌های روزمره خود بگذارند موفق بوده است. ما هم در مرکز مستند حقیقت همواره از این فرصت استقبال می‌کنیم و سعی داریم تا در سال‌های آینده با توان بیشتری آثار را راهی رسانه ملی کنیم و امیدواریم که سطح کیفی برگزاری و آثار رسیده هم هر سال بالاتر برود. از دل همین رقابت است که ما انتظار شکوفایی داریم.
6- با توجه به تغییراتی که در مرکز مستند حقیقت رخ داده است، برای ارتقاء سطح کیفی آثار تولیدی چه راهکاری اندیشیده‌اید؟ به ویژه در مورد مستندسازان جوانتر سیاست شما چیست؟
ما در دور جدید مدیریت در مرکز مستند حقیقت قصد داریم تا به آن هدفی که مرکز برای آن تأسیس شده است تمرکز بیشتری داشته باشیم، اولاً می‌خواهیم با تمرکز بر موضوع‌های اجتماعی و عام دامنه مخاطبان را افزایش دهیم، شما این مهم را در همین آثار ارسالی در جشنواره هم می‌بینید، برای مثال مجموعه مستند «هم‌مسیر» که کارگردانی آن را مرتضی پایه‌شناس به عهده گرفته، یک مجموعه مستند جذاب و اجتماعی است که با تکیه بر مولفه‌های فرهنگ ملل و هم در کنار آن مرور خاطرات اهالی رسانه که در جریان دفاع از حرم در کشور سوریه حضور داشته اند، یک کار نو ارائه داده است، این مجموعه در قالب یک مجله تصویری و متنوع است که می‌تواند یک نمونه خوب و پیشنهاد دهنده برای دیگر برنامه‌سازان در این حوزه هم باشد. مرکز مستند حقیقت قصد دارد تا برای همه سلایق و علایق و البته در راستای اهداف اصیل خود مستند بسازد.
نکته آخر اینکه در همه‌ی این مراحل، مرکز مستند حقیقت نگاه ویژه‌ای به مستندسازان جوان دارد و بنا دارد تا با زمینه‌سازی برای انتقال تجربه کسانی که میدان‌های حساس و غیرقابل تکرار را در سال‌های گذشته تجربه کرده‌اند، روند تولید مستند‌ها در این حوزه را استمرار بخشد. امید ما بر این است که بتوانیم از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم تا بتوانم وظایف که به عهده گرفته‌ایم را به بهترین نحو انجام دهیم.