مدیریت انرژی صنایع، ضامن ارتقای تولید / رشد در سایه حمایت

چندی پیش آماری منتشر شد مبنی بر رشد 12 درصدی تولید سیمان طی 9 ماه ابتدایی سال گذشته و رونق صادراتی این صنعت. در همین حال تلاش وزارت نیرو برای تأمین پایدار انرژی به‌عنوان یکی از دلایل اصلی ارتقا تولید در این صنعت طی سال گذشته، مطرح‌شده است. بااین‌وجود فعالان صنعت سیمان به تداوم محدودیت انرژی برق و گاز در طول سال گذشته و احتمال ادامه یافتن آن در امسال و سال‌های پیش رو تاکید دارند.

این فعالان صنعتی مدیریت محدودیت از سوی صنایع و همچنین افزایش تقاضا از سوی بازار برای خرید سیمان را مهم‌ترین علت ارتقا تولید در این صنعت، عنوان

می‌کنند. در همین‌حال با اشاره به ظرفیت قابل‌توجه صادراتی صنعت سیمان، بروز محدودیت در روند تأمین انرژی این صنعت، حضور سیمان را در بازار صادراتی، دشوار می‌کند.

رشد در سایه حمایت

تأمین پایدار انرژی مهم‌ترین چالش پیش روی تولید در صنعت سیمان است. این واحدهای تولیدی در ماه‌های گرم سال با محدودیت در تأمین برق و در ماه‌های سرد سال با محدودیت جدی در تأمین گاز روبه‌رو می‌شوند. البته در طول سال‌های اخیر تلاش شده تا با جایگزینی مازوت به‌جای گاز، بخشی از محدودیت پیش روی تولید در صنایع سیمان طی ماه‌های سرد سال، مرتفع شود. در همین‌حال وزارت نیرو نیز اعتقاد دارد با تأمین پایدارتر برق، سهمی از رشد تولید در این صنعت، دارد. طبق اعلام شرکت مدیریت شبکه برق ایران، وضعیت تحویل انرژی به صنعت سیمان به‌گونه‌ای است که از ابتدای دوره مدیریت مصرف در سال 1402 با رشد 13 درصدی به نسبت مدت مشابه سال 1401 مواجه هستیم؛ این آمار نشانگر حمایت از صنعت سیمان با تأمین انرژی موردنیاز است.

علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو نیز در حمایت از صنعت سیمان گفته بود که در سال‌های 1401 و 1402، جلساتی با انجمن صنعت سیمان باهدف بهره بیشتر از ظرفیت فناوری‌ها در تأمین انرژی موردنیاز صنعت برگزار شد تا محدودیت انرژی به محدودیت تولید در صنعت سیمان منجر نشود.

عامل بهره‌وری چیست؟

حسین چهرگانی، فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت و درخصوص روند رو به رشد تولید سیمان در سال گذشته اظهار کرد: بنا به برآوردهای کلی می‌توان این‌طور ادعا کرد که میزان تولید سیمان کشور در سال 1402، رو به رشد بوده است. این فعال صنعت سیمان در پاسخ به سوالی مبنی بر دلایل این رشد تولید و اثرات تامین پایدارتر انرژی برق مورد نیاز واحدهای سیمانی کشور بر این رشد گفت: سال گذشته نیز همچون سال‌های پیش‌تر محدودیت در روند تامین انرژی برق و گاز صنایع سیمان، ادامه داشت؛ بنابراین رشد تولید در این صنعت را نمی‌توان به بهبود تامین انرژی در این بخش نسبت داد.

این فعال صنعت سیمان افزود: مسئولان در حوزه تامین برق و گاز، با مبنا قرار دادن مصوباتی که در نهادهای بالادستی همچون شورای امنیت ملی و.... ابلاغ می‌شود، هر زمانی و حتی بدون صدور اطلاع قبلی به صنایع، برق یا گاز مورد نیاز آنها را قطع یا محدود می‌کنند. درواقع باید تاکید کرد که صنعت سیمان نوک پیکان ایجاد محدودیت‌های انرژی در کشور است. با بروز هر نوع کمبودی در کشور، در درجه نخست انرژی صنعت سیمان، قطع می‌شود و همین موضوع نیز لطمات جدی را به بخش تولید تحمیل می‌کند.

چهرگانی افزود: افزایش تقاضا برای مصرف و خرید بیشتر سیمان را باید نخستین عامل برای افزایش تولید این محصول در سال گذشته دانست؛ چراکه تقاضای بیشتر برای خرید یک محصول به رشد تولید آن منجر می‌شود. با افزایش تقاضای بازار، تولیدکنندگان نیز برای ارتقا سطح تولید و تامین نیاز بازار اهتمام بیشتری به‌کار خواهند بست.

وی گفت: بهبود برنامه‌ریزی برای تولید حداکثری در صنعت سیمان با توجه به محدودیت‌های حاکم در روند تامین برق و گاز را باید به‌عنوان دیگر دلیل ارتقای تولید در این صنعت نام برد. درواقع صنایع سیمانی پس از گذراندن چند دوره سالانه از محدودیت‌های انرژی توانسته‌اند، شرایط تولید خود را با این محدودیت‌ها وفق دهند و برنامه‌ریزی بهتری داشته باشند. ازجمله این راهکارها می‌توان به اجرای فعالیت‌های تعمیرات و نگهداری در دوره بروز محدودیت انرژی اشاره کرد. در ادامه با ذخیره‌سازی کلینکر و استفاده از کلینکر ذخیره شده، بخشی از مشکلات این بخش مرتفع شده و تولید در بیشتر ماه‌های سال ادامه داشته باشد هرچند روند استفاده از موجودی کلینکر با کاهش ذخایر آن دچار مشکل خواهد شد. از طرف دیگر اجرای این دست راهکارها به الزاماتی ازجمله تامین به‌موقع قطعات یدکی، نقدینگی مناسب صنعت و... را نیاز دارد. لذا در سایر زمان‌هایی که محدودیت در تامین انرژی وجود ندارد، تلاش می‌شود که تولید با حداکثر توان ادامه یابد. بنابراین بخش بزرگی از رشد تولید سیمان در سال گذشته را باید ناشی از برنامه‌ریزی بهتر صنایع دانست. هرچند اجرای این دست اقدامات نیز نیازمند اهتمام بیشتر پرسنل حوزه فنی و تولید و مدیران واحدهای سیمانی است. آماده به کار نگه داشتن حداکثری در شرایطی که محدودیت انرژی نداریم پایه اساسی این کار است.

این فعال صنعت سیمان گفت: در ماه‌های سرد سال تامین انرژی گاز مورد نیاز واحدهای سیمانی کشور با محدودیت روبه‌رو می‌شود. در چنین شرایطی واحدهای این صنعت با استفاده از مخازن ذخیره سوخت جایگزین، اقدام به خریداری مازوت کرده و تولید خود را ادامه می‌دهند. برخی از صنایع سیمانی، مخزن کافی جهت ذخیره سوخت دوم نداشته‌اند. اما در این سال‌ها و با بروز محدودیت جدی در تامین گاز صنایع به‌طور مستمر و پیشبینی تداوم این چالش در سال‌های آتی، بسیاری از صنایع اقدام به خرید و احداث آن، کرده‌اند. درنتیجه با بروز محدودیت گاز، این واحدها نیز می‌توانند با خرید مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین، فعالیت خود را ادامه دهند.

چهرگانی در پاسخ به سوالی مبنی بر پیش‌بینی شرایط تولید سیمان در امسال گفت: توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی در کشور، چالشی ادامه‌دار است، بنابراین تامین پایدار انرژی همچنان به‌عنوان چالش جدی صنعت سیمان مطرح خواهد بود. این محدودیت تقریباً برای نیمی از سال عملکرد صنایع را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با وجود تدابیر اندیشیده شده توسط صنایع، مدت زمان اثرگذاری این محدودیت، کمتر شده اما قاعدتاً برای 3 تا 4 ماه سال، به‌صورت جدی بر روند تولید اثرگذار است.

وی افزود: در شرایطی که ظرفیت اسمی خط تولید یک واحد سیمانی یک میلیون تن برآورد شده، به طور منطقی این ظرفیت تولید برای کل سال تعریف شده است. اما با محدودیت‌های پیش رو، عملکرد این صنعت تحت تاثیر منفی قرار می‌گیرد و باید تعریف جدیدی از ظرفیت اسمی واحدهای تولیدی بر اساس میزان ماه‌های دسترسی به انرژی ارائه کرد.

چهرگانی گفت: در طول دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی در بخش صنایع معدنی و صنعت سیمان انجام گرفته است. در چنین فضایی بروز محدودیت به دلیل تامین نشدن انرژی، به‌منزله هدررفت بخشی از این سرمایه‌گذاری در صنعت سیمان است.

وی افزود: در همین حال با بروز مشکلات محدودیت‌ها در تامین انرژی، بازار خرید و فروش این محصول نیز ملتهب می‌شود. عموماً ماه‌های تیر و مرداد که اوج گرمای سالیانه هستند و همچنین دی و بهمن که سرما به اوج خود می‌رسد، التهاب در بازار سیمان، شدت می‌گیرد. حوزه ساخت‌وساز و بخش عمرانی به‌عنوان مصرف‌کنندگان اصلی سیمان در این ماه‌ها با چالش و کمبود روبه‌رو می‌شوند.

این فعال صنعت سیمان تاکید کرد: به دلیل ویژگی‌های سیمان، امکان ذخیره‌سازی آن برای مدت زمان طولانی و رفع مشکلات مورد بحث تا حد زیادی وجود ندارد.

چهرگانی درخصوص اثرگذاری محدودیت انرژی بر صادرات صنعت سیمان گفت: ظرفیت تولید در صنعت سیمان کشور به مراتب بالاتر از نیاز این صنعت است، بنابراین صادرات جزء مهم و غیرقابل جایگزین برای تداوم تولید در این صنعت است. با این وجود محدودیت در تامین انرژی، عملکرد صنایع سیمان در بازارهای صادراتی را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد. حضور در بازار صادراتی نیازمند تولید طبق برنامه‌ای ثابت و از پیش تعیین شده است. ما تعهداتی نسبت به بازار صادراتی داریم، اما محدودیت‌های انرژی منجر به عدم اجرای تعهدات تولیدکنندگان ایرانی و خُلف وعده آنها می‌شود. همین موضوع نیز وجهه صادراتی شرکت‌ها را با خلل روبه‌رو می‌کند.

این فعال صنعت سیمان در پایان اظهار امیدواری کرد: امید می‌رود با بازنگری در قیمت‌های پایه سیمان و فراهم شدن افزایش نرخ سیمان، همپایه سایر نهاده‌هایی که دولت تامین‌کننده یا تعیین‌کننده آن برای صنعت سیمان است، همچون برق، گاز، مازوت، حقوق دولتی مواد اولیه استخراجی و حتی دستمزد و... امکان استمرار حیات این صنعت وجود داشته باشد و در ادامه نیز با برنامه‌ریزی متولیان حوزه انرژی، برق و گاز مورد نیاز صنایع سیمان تامین شود تا برنامه‌ریزی مناسبی برای تولید و به دنبال آن صادرات وجود داشته باشد.

ضرورت توجه به بازار صادراتی

علی‌اکبر الوندیان فعال صنعت سیمان در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: با توجه به تأمین پایدارتر انرژی برق انتظار می‌رود میزان تولید سیمان کشور در سال 1402 در قیاس با سال 1401، افزایشی باشد. در همین‌حال شاهد رشد صادرات سیمان از ایران به بازارهای جهانی نیز بوده‌ایم. وی افزود: سیمان کشور در سال گذشته به 25 کشور دنیا صادر شد. از کشورهای عراق، کویت، افغانستان پاکستان و سوریه می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین مقاصد صادراتی کشور نام برد.

الوندیان ظرفیت تولید سیمان کشور را برابر 90 میلیون تن اعلام کرد و افزود: ظرفیت مصرف سیمان در داخل کشور، حدود 60 میلیون تن برآورد می‌شود. بنابراین چنانچه واحدهای سیمانی کشور با ظرفیت تمام ظرفیت خود به تولید مشغول باشند، امکان ارتقا سهم صادراتی در این صنعت وجود دارد. به‌ویژه آنکه درحال‌حاضر چندین پروژه نیمه‌تمام سیمانی در دست اجرا است. چنانچه این ظرفیت‌ها به بهره‌برداری برسد، ظرفیت تولید در این صنعت، هشت میلیون و 800 هزار تن افزوده خواهد شد. به‌این‌ترتیب باید اقرار کرد که ارتقا صادرات سیمان یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تداوم تولید در این صنعت با حداکثر ظرفیت است.

الوندیان با اشاره به جایگاه ششم ایران در تولید سیمان اظهار کرد: درحال‌حاضر صنعت سیمان قابلیت تولید 12 نوع سیمان را دارد. همچنین با لحاظ کردن رده‌های مقاومتی و درصدهای افزودنی تعداد 55 محصول استاندارد ملی ایران در این صنعت ثبت‌شده است.

سخن پایانی

سیمان در رده محصولات پرمصرف و غیرقابل جایگزین است. در طول سال‌های گذشته ظرفیت قابل‌توجهی از صنایع سیمان در کشور احداث‌شده‌اند. بااین‌وجود کمبود انرژی به چالش جدی پیش روی تولید در این صنعت بدل شده است. هرچند صنعتگران در طول این سال‌ها کوشیده‌اند با مدیریت محدودیت انرژی، گام جدی برای بهبود شرایط بردارند و تولید خود را با حداکثر ظرفیت ادامه دهند.

در ادامه با رشد تولید سیمان فرصت ویژه‌ای برای صادرات سیمان به‌دست می‌آید. ارزش صادرات سیمان کشور در سال 1401 حدود 332 میلیون دلار (کمتر از 1 درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی) و بیشتر به مقصد کشورهای همسایه (مانند کشورهای کویت، عراق و افغانستان) بوده است. کلینکر اصلی‌ترین محصول در سبد صادراتی کشور است. بدون تردید با تکیه حداکثری بر توان صنعت سیمان، می‌توان زمینه ارتقا ارزش صادرات آن را فراهم کرد.