مشکلی بزرگتر از تحریم برای ایران

صد روز دیگر، مقامات دولتی در حالی زمام امور را به دیگران می دهند که در هشت سال گذشته به راستی کارهای خوب نکرده بسیاری را پشت سر نهاده اند و کارنامه ای سراسر چرا از خود به یادگار گذاشته اند. آنها در دوران قدرت خود هم پول را دادند، هم شلاق و پیاز را یکجا خوردند. محصول امتیازهایی که آنها طی مذاکرات دو دهه اخیر به غرب دادند دقیقا هیچ شد. به گونه ای بر طبل مذاکره می کوبند که گویی امریکا در ازای امتیازات بیشتر از تحریم ایران دست برمی دارد اما بایدن که امید اصلاح طلبان بود نشان داد که بر راه ترامپ استوار است و هرگز از موضع فشار بر ایران خارج نمی شود.

چرا مذکرات ایران و غرب همیشه بی نتیجه بوده و چرا تهران در عمل باید امتیاز بدهد اما غرب بر روی کاغذ؟ این پرسش، ما را به سوال مهمتری رهنمون می شود؛ چگونه توقع داریم از مذاکره با غرب، فرجی حاصل شود زمانی که برخی از مسئولان ارشد دولت ما، فرزندانی در امریکا و انگلیس دارند؟

به راستی هزار راه نرفته در پیش پای دولت گذشته و حاضر قرار داشته و دارد که هرگز نخواستند آن را جایگزین رویای شیرین روابط با غرب کنند. چه اکنون چه در دولت اصلاحات و چه در دولت سازندگی. یکی از دلایل این امر این است که جریان غربگرا همواره امریکا را محور جهان می داند و گویی از تغییراتی که در مسائل بین الملل رخ داده انگار که بی اطلاع است.

تمنای غرب در دنیای رو به شرق

سالهاست که جهان اقتصاد به سمت شرق رویکرد کرده و حتی ایالات متحده نیز با چین قرارداد توسعه راهبردی اقتصادی امضا کرده حال آنکه غرب گرایان سالهاست در رویای وصال به غرب کشور را می سوزانند و بر این خطای بزرگ نیز می بالند. ایران گزینه های دیگری غیر از مذاکره با امریکا برای برطرف کردن آثار تحریم های بانکی در اختیار داشت ولی جریان غربگرا چه در حاکمیت چه در بخش خصوصی، از این همه مزیت به عمد غفلت کرد؛

1- روابط با چین و استفاده از کیپس (CIPS) به جای سامانه سوئیفت امریکایی.

2- روابط هزار میلیارد دلاری با همسایگان که صد البته با فعال کردن محور مقاومت اقتصادی و تاکید بر تجارت ترجیحی امکانپذیر بود.

3- بهره مند کردن کشور از عواید راهگذر شمال جنوب همچنین شرق به غرب که چند برابر درآمد نفتی ارزآور است.

4- استفاده از فرصت صادرات به اوراسیا که سالانه 248 میلیارد دلاری واردات دارد، با وجود همکاری طرف روسی.

5- استفاده از فرصت های منطقه امریکای لاتین به ویژه کشورهای تحت تحریم امریکا به ویژه با توجه به گران بودن دلار و ارزان بودن تولید در ایران.

6- مهم تر از همه تکیه بر توان تولید داخل و مدیریت بهینه آن برای حل مشکلات به جای توجه به واردات و بازی با ارز چند نرخی.

چه دیرهنگام دولت ایران دریافت که اقتصاد چین وجود دارد گویی دو دهه از شرایط روز جهان غافل بوده است. دیپلماسی اقتصادی در میان همسایگان و نیز فرصت صادرات به اوراسیا هر یک به تنهایی می توانستند درآمدی چند برابر صادرات سابق نفت برای ایران عایدی به همراه آورند.

ایران به جای مذاکرات بی ارزش و همیشه بی نتیجه با غرب باید بر استفاده از قدرت منطقه ای خود تاکید می ورزید و به موازات آن تلاش می کرد تا از ظرفیت های داخلی برای رونق بخشی به اقتصاد تولیدمحور صادرات گرا استفاده کند.

به یاد آوریم که دولت سعودی برای تکمیل تحریم ایران با تولید نفت مازاد بر نیاز جهان موجب کاهش قیمت این کالا شد و مشتریان ایران را با نفت ارزانتر خود، تصاحب کرد و از طرف دیگر همین دولت همواره خط قرمز آمریکا بوده است پس اعمال فشار غیر مستقیم بر نقاط متعدد آسیب پذیر آل سعود قطعا برگ برنده ای برای ما در مقابل امریکا خواهد بود و بازار جهانی نفت را نیز متحول خواهد کرد. اصلاح طلبان با این هم مخالفت می کنند و به دلیلی که هرگز نمی گویند خواهان روابط با دولت خونریز سعودی هستند.

بعد از انتخابات 1400 چه خواهد شد

اگر همه مولفه ها مانند سابق باشد همان نتیجه گذشته حاصل می شود چه بسا سهمگین تر و خطرناکتر از قبل. تنها زمانی می توان به تغییر اساسی و راهبردی در اقتصاد و سیاست خارجی ایران امید داشت که دستکم مسئولانی زمام امور دست گیرند که به واقع فرزندی در گرو غرب نداشته باشند.

هر تحلیلگری می داند، وقتی یک طرف حاضر به پرداخت امتیاز است طرف مقابل درمی یابد که فشار موثر بوده و خواهان امتیازات بیشتری می شود. حد نهایت امتیازی که امریکا و انگلیس از ایران می خواهند فقط نابودی جمهوری اسلامی نیست بلکه تبدیل شدن ایران به نمونه افغانستان، سومالی، یوگسلاوی و لیبی است.

به راستی نیاز ایران نه ذلت مقابل آمریکا بلکه رویکرد به عدالت اقتصادی و توزیع فرصت ها و امکانات کشور برای همه مردم است. تنها هنگامی شرایط تغییر می کند که جامعه به دنبال عدالت باشد و دولت در سیاست خارجی برای بهره مندی ایران از فرصت هایی که در آن مزیت اقتصادی دارد تلاش کند.

سیاست خارجی و روابط بین الملل، به راستی علم واقعیت هاست نه خیال پردازی و رویا سازی. اگر مردم سالاری بر ایران رواست به راستی مردم را چه نیازی به مسئولانی که دل در گرو غیر ایران سپرده اند.