«معجزه آبخیزداری»| ضرورت نهضت آبخیزداری برای تحول در بخش کشاورزی / موانع و چالش های اساسی برای جهش تولید در بخش کشاورزی چیست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ بخش کشاورزی از بخش های مهم اقتصادی در کشور است که جهش تولید در این بخش به منظور تأمین امنیت غذایی کشور از اهمیت فراوانی برخوردار است. در حقیقت می توان بخش کشاورزی را ضامن تأمین امنیت غذایی و قطع وابستگی کشور به بیگانگان دانست. با توجه به شعار امسال یعنی «جهش تولید؛ پشتیبانی ها و مانع زدایی ها» در این گزارش به موانع و چالش های اساسی این بخش به منظور جهش تولید محصولات کشاورزی از دیدگاه خداکرم جلالی «معاون اسبق وزیر جهاد کشاورزی و رئیس اسبق سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری» می پردازیم. این موانع و چالش ها عبارت است از:

1- نارسایی در منابع انسانی

نارسایی در سرمایه های انسانی مورد نیاز بخش اعم از بخش دولتی و بخش غیر دولتی از مسائل و چالش های بخش کشاورزی کشور است. منظور از سرمایه انسانی، سرمایه ای است که مجهز به دانش و فناوری باشد و بتواند با شناخت مناسب عوامل تولید و بازار، تولید کمی و کیفی مناسبی داشته باشد. در حال حاضر ما نیروی انسانی فراوانی داریم لکن تبدیل این نیروی انسانی با برنامه های توان افزایی به سرمایه های انسانی از ضروریات مدیریت بخش است. این نیاز در میان شاغلین بخش های دولتی و دانشجویان دانشکده های کشاورزی کمتر از عرصه های میدانی فعالیت های کشاورزی یعنی کشاورزان نیست. این تحول و اصلاح به ترتیب اولویت باید از دانشکده های کشاورزی و منابع طبیعی شروع شود و آموزش های کاربردی و مهارت آموزی مورد توجه قرار گیرد، سپس کارشناسان شاغل در بخش و عضو سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و نهایتا کشاورزان و بهره برداران شاغل در بخش را شامل شود.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

2- فاصله شاغلین بخش کشاورزی با سایر بخش ها

فاصله برخورداری شاغلین بخش کشاورزی با شاغلین سایر بخش ها زیاد است. برای مثال 20 درصد شاغلین کشور در بخش کشاورزی هستند، در حالی که 10درصد ارزش افزوده کشور متعلق به آنها است؛ یعنی به طور متوسط سهم یک شاغل بخش کشاورزی 50 درصد سهم سایر بخش ها است که با حمایت ویژه دولت ها و پرداخت یارانه باید آن را جبران کرد؛ زیرا دولت ها قیمت مواد غذایی را کنترل می کنند و اجازه نمی دهند امنیت غذایی دچار مخاطره شود پس باید هزینه این مداخله را بپردازند. تقریبا در اغلب کشورهای جهان این قاعده رعایت می شود.

3- نارسایی در سرمایه گذاری

آمارها نشان می دهد طی چهار دهه گذشته سهم سرمایه گذاری بخش کشاورزی در کل اقتصاد حدود 4 درصد بوده است در صورتی که 20 درصد اشتغال و 10 درصد ارزش افزوده متعلق به این بخش است. اقتصادی کردن فعالیت های بخش کشاورزی و ایجاد امنیت بازار و سودآوری در بخش از الزامات اساسی برای جذب سرمایه است.

4- راندمان پایین عملکرد در تولید

راندمان پایین عملکردها در تولیدات کشاورزی در مقایسه با کشاورزان نمونه یا میانگین عملکرد در کشورهای پیشرفته در کشاورزی از چالش های دیگر بخش کشاورزی است. این چالش با چالش اول یعنی نارسایی در سرمایه های انسانی مرتبط است و این موضوع محوری باید وظیفه اصلی وزارت جهاد کشاورزی باشد. یعنی توانمندسازی نیروهای انسانی در بخش کشاورزی اعم از بخش دولتی و غیردولتی با مجهز کردن آنها به دانش و فناوری که با آموزش و ترویج کاربردی و حقیقی محقق می شود.

5- عدم توجه به مقوله توسعه روستایی

روستاها کانون تولیدات کشاورزی کشور هستند برای اینکه منابع انسانی به ویژه جوانان تحصیل کرده در این کانون بمانند باید شرایط زندگی به ویژه اشتغال، درآمد و معیشت پایدار برای آنها فراهم باشد. مهاجرت های بی رویه و حاشیه نشینی یکی از پدیده های نامناسب بی توجهی به توسعه روستایی است که متاسفانه در کشور نه متولی برای توسعه روستایی داریم و نه مدل و الگویی مشخص برای توسعه روستایی. با سازماندهی توسعه روستاها و عشایر می توان ضمن کنترل مهاجرت های بی رویه و گسترش پدیده حاشیه نشینی که آمار آن را 15 میلیون نفر می کنند و غالبا به دلیل نداشتن درآمد کافی و بیکاری مجبور به این کار شده اند، زمینه توسعه بخش کشاورزی را فراهم نمود. الگویی که توسط جناب آقای مهندس سعیدی کیا در قلعه گنج کرمان اجرا شده است می تواند به عنوان یک الگوی موفق و کارآمد در توسعه روستایی در کشور مورد استفاده قرار گیرد.

6- عدم توجه مدیریت جامع سرزمین (آبخیزداری)

نارسایی در مدیریت جامع سرزمین در راستای پایداری و تعادل اکوسیستم ها یکی دیگر از چالش های بخش کشاورزی کشور است. برای مثال طی سه دهه حدود 400 هزار حلقه چاه غیرمجاز حفر شده و یا بیلان منابع آب های زیرزمینی به منفی 120 میلیارد متر مکعب رسیده که به نظر بنده بزرگترین چالش زیست محیطی کشور است ولی چون ظاهرا دیده نمی شود عمق فاجعه مشخص نمی شود. منابع آب های زیرزمینی 55 درصد نیاز آبی کشور را تامین می کند با این وجود در وزارت نیرو حدودا یک درصد اعتبارات در سال های بعد از انقلاب اسلامی صرف حفاظت و تعادل بخشی این منابع شده است؛ یا سدهایی زده ایم و حقابه های زیست محیطی را رعایت نکرده ایم و تلاب های مهمی نظیر جازموریان و تالاب های استان خوزستان خشک و منشا گردوغبار شده و یا تعدادی از سدهای ساخته شده در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه را تعطیل می کنیم و یا تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی نشان از عدم مدیریت جامع در حوزه های آبخیز است و موضوع بسیار مهمی است که مشکلات حاد زیست محیطی کشورمان از این چالش سرچشمه می گیرد. جامع نگری در مدیریت سرزمین و حوزه های آبخیز از اصول اساسی مدیریت سرزمین در کشور است. ضمنا با توجه به وضعیت بسیار نامناسب سفره های زیرزمینی و فرونشست زمین در برخی دشت ها، نهضت آبخیزداری در کشور اعم از سازه های مکانیکی و به ویژه عملیات بیولوژیک و حفظ جنگل ها و مراتع یک ضرورت است.

7- عدم پایش کیفیت و سلامت تولیدات

عدم پایش کیفیت و سلامت تولیدات نیز یکی از چالش های مهم است. در راستای سلامت جامعه لازم است نظام سنجش و پایش شاخص های کیفیت و سلامت و اخذ گواهی کیفیت برای محصولات تولیدی در کشور عملیاتی شود، ضمنا آموزش های لازم برای تولید محصولات عاری از آلاینده ها یکی از وظایف معاونت های تخصصی و ترویج در کشاورزی است.

8- وجود واسطه های غیر ضروری

وجود واسطه های غیرضرور در فرایند بازاریابی و بازار رسانی محصولات کشاورزی یکی دیگر از چالش های بخش کشاورزی است. این فرایندها با تنظیم تولید محصولات و با استفاده از ابزارهای موثر به ویژه بیمه تمام خطر و توسعه میادین میوه و محصولات کشاورزی در همه شهرستان های کشور سامان می یابند و فاصله قیمت از مزرعه تا سفره به حداقل می رسد. همچنین حمایت از صادرات محصولاتی که دارای مزیت نسبی هستند با سیاست های پایدار و توسعه بازارهای هدف و حفظ آنها و رقابت در زمینه قیمت تمام شده محصولات و کیفیت آنها از عوامل موثر در توسعه و سودآوری بخش کشاورزی اند و در شرایط تحریم های ظالمانه و پس از آن نیز از الزامات توسعه بخش است.

9- وجود ضایعات یا پسماندهای کشاورزی

پسماند کشاورزی معادل حدود 30 درصد از محصولات تولیدی کشور و سرمایه بسیار ارزشمندی است که با استفاده از ایجاد و تکمیل زنجیره های ارزش می تواند منشا تحول عظیمی در ارزش افزوده بخش کشاورزی گردد. مثلا با گاس و برگ های نیشکر برای تولید خوراک دام و نئوپان و کاغذ، سرشاخه های خرما برای خوراک دام و نئوپان و کاغذ، پسماندهای کشتارگاهی، پسماندهای کارخانجات آبمیوه گیری که ارزش اقصادی برخی از آنها کمتر از محصول اصلی نیست، اما متاسفانه در ساختار وزارت جهاد کشاورزی مسئول و تشکیلاتی برای مدیریت و پیگیری این موضوع مهم نداریم.

10- عدم مشارکت هدفمند و کارآمد تشکل های کشاورزی

یکی دیگر از چالش ها، عدم مشارکت هدفمند و کارآمد تشکل های استانی و ملی در فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری های بخش کشاورزی است. چنانچه این تشکل ها بر اساس اصول صحیح و قانونی شکل بگیرند موجب تقویت اقتصادی و صدای بخش در جامعه و نیز رضایت تولیدکنندگان می شوند. در این زمینه قانون هم داریم لکن کامل اجرایی نشده است.