مهم‌ترین رویدادهای هنرهای تجسمی در سالی که گذشت
1400، سالی که به واسطه امتداد شیوع کرونا در کشور برای هنرهای تجسمی کم فروغ آغاز شد، بسیاری از هنرمندان این حوزه را از دست یافته دید و با اظهارنظرهای مختلف درباره حراج تهران و پرواز حاشیه بر فراز حوض موزه هنرهای معاصر تهران پرحاشیه به پایان رسید. اما در این سال دقیقا چه گذشت و چه رخ داد که باعث شد رویدادهایی رقم بخورند که مهم تلقی شوند؟
عرصه هنرهای تجسمی در سال 1400 شاهد رخداد اتفاقاتی بود که برخی از آنان مهم و برخی کم اهمیت‌تر قلمداد می‌شوند. در گزارش ایسنا نگاهی خواهیم داشت به برخی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در سال 1400 در این عرصه رخ دادند. موزه هنرهای معاصر از بازسازی تا تغییر موزه هنرهای معاصر تهران در سال 1400 فراز و فرودهایی را تجربه کرد که آخرین آن یعنی اجرای پرفورمنس بر فراز اثر «ماده و فکر» مقدمات خداحافظی احسان آقایی از ریاست موزه را فراهم کرد.
موزه هنرهای معاصر تهران دوره‌ای طولانی از تعطیلات را در سال گذشته به دنبال آغاز بازسازی این مکان فرهنگی و هنری تجربه کرد. این موزه که در سال 97 به منظور بازسازی، درهایش را به روی بازدیدکنندگان بسته بود، نهایتا پس از دو سال مجددا بازگشایی شد. این بازگشایی اما زمان زیادی نبرد و کرونا دوباره میان دوستداران هنرهای تجسمی و این مکان فرهنگی و هنری فاصله انداخت. تا جایی که بنابر اعلام ستاد ملی مقابله با کرونا و باتوجه به افزایش آمار ابتلاء به این ویروس، موزه هنرهای معاصر تهران بسته شد. این تعطیلی در حالی اتفاق افتاد که نمایشگاه پرسونای اندی وارهول در موزه درحال برگزاری بود؛ اما با بازگشایی مجدد موزه به دنبال فروکش کردن موج کرونا، این نمایشگاه مجددا در معرض دید مخاطبان قرار گرفت. زمان گذشت و این مکان فرهنگی و هنری نمایشگاه‌های متعددی چون «مروری بر آثار مهدی سحابی» و «آینه در آینه» را افتتاح کرد. افتتاح آخرین نمایشگاه این موزه در سال 1400 که «پنج گنج» نام دارد و آثار آن توسط احسان آقایی انتخاب شده‌اند اما حاشیه‌ساز شد.
در حاشیه افتتاح این نمایشگاه پرفورمنسی اجرا شد که در آن بدن پرفورمر با روغن داخل حوض اثر «ماده و فکر» برخورد کرد و این اتفاق واکنش های بسیاری را به دنبال خود داشت. انتقادها اما زمان زیادی نبرد که با تغییر رییس موزه و منصوب شدن عبادرضا اسلامی کولایی رنگ سکوت به خود گرفت.
چالش دیگر سال 1400 زیر سوال بردن اصالت گنجینه موزه هنرهای معاصر و پو لهای رد و بدل شده در حراج تهران از سوی یک منتقد سینما در صداوسیما بود که در نهایت با واکنش جمعی از هنرمندان هنرهای تجسمی و انتقاد به رییس صداوسیما پایان یافت.
جمعی از هنرمندان هنرهای تجسمی با امضای نامه‌ای خطاب به پیمان جبلی توصیه کردند در برنامه‌های هنری این رسانه از کارشناسان مجرب استفاده شود. معماری و چالشی به نام اکسپوی دبی معماری از هنرهایی محسوب می‌شود که اخبار آن در فضای رسانه‌ای نسبت به سایر شاخه‌های هنر کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و بازتاب پیدا می‌کنند. این حوزه اما در سال 1400 علی‌رغم اینکه فضای نسبتا ساکتی را تجربه کرد اما اخباری منتشر شدند که در کنار موفقیت های جهانی معماران ایرانی در برخی جوایز سالانه برخی از آنها جنجال‌هایی را به هم همراه داشتند.
فضای معماری و هنرهای تجسمی کشورمان امسال طراحی پاویون ایران در اکسپو دبی را تجربه کرد.
نمایشگاه اکسپو که پس از المپیک و جام جهانی فوتبال، از بزرگ‌ترین رویدادهای جهان شناخته می‌شود، قرار بود سال 2020 در دبی برگزار شود، اما کرونا آن را یک سال به تعویق انداخت. آغاز این رویداد اول اکتبر 2021 بود که تا 31 مارس 2022 برابر با نهم فروردین 1401 ادامه داشت.
شعار امسال اکسپو، «پیوند ذهن‌ها، خلق آینده» بود. ایران هم با روایتی از شهرزاد قصه‌گو و با شعار «ایران؛ تمدن کهن و استوار: تنوع اقوام و میزبان ملت‌ها» در پاویونی به وسعت 2014 متر که حدود 14 میلیون درهم امارات و معادل سه میلیون و هشتصد هزار دلار برای آن خرج کردند، حاضر شده بود.
با این حال، برخی از بازدیدکنندگان اکسپو، کارشناسان و حتی متولیان با طرح برخی انتقادها از پاویون ایران، مسائلی چون همخوان نبودن با شعار اکسپو را مطرح کردند.
شهاب میرزاییان، معماری که از پاویون ایران در اکسپو دوبی بازدید کرده بود، در همین رابطه به خبرنگار ایسنا چنین گفته بود: «معماری پاویون ایران به‌عنوان یک پروژه معماری خوب بود و اگر بخواهیم معماری آن را به عنوان یک آرت گالری یا محلی برای نمایش ببینیم، جذاب و دوست داشتنی است. اما این معماری نمی‌توانست در محل اکسپو پاسخگو باشد؛ زیرا با اینکه ایده خوبی داشت ولی به خاطر سطح کوچک ارائه مکعب‌های ایجاد شده، قابلیت ارائه قوی برای بازدیدکنندگان وجود نداشت و افراد تنها با نگاهی گذرا، به سرعت از محل پاویون دور می‌شدند.»
در همین ارتباط نشید نبیان یکی از طراحان پاویون ایران هم به ایسنا گفته بود: «حقیقت امر این است که ما محتوا را به تفکیک اینکه در هر کدام از اسکرین‌ها چه محتوای دیجیتالی باید پخش شود و به تفکیک اینکه در هر کدام از فضاها کدام وجه متمایزکننده ایران (نه کدام ارگان یا نهاد) به عنوان یک عرصه فرهنگی جغرافیایی باید ارائه شود، به کارفرما ارائه کردیم. اما، به واسطه وظیفه‌ای که برعهده کارفرما بود که می‌بایست پاسخگوی تمامی نهادها باشد، محتوای ما را کنار گذاشتند و تنها کالبد بیرونی طرح را اجرا کردند.» کرونا؛ تلخی ها و خلاقیت اگرچه ویروس کرونا صرفا در سال 1400 مهمان هنرهای تجسمی نبود؛ اما حضور مستمر این مهمان ناخوانده در سال گذشته نیز تأثیراتی برای هنرهای تجسمی در پی داشت که از جمله آن از دست دادن همیشگی بزرگانی چون کامبیز درمبخش و ایران درودی بود که بر اثر عوارض ناشی از کرونا جان خود را از دست دادند.
علاوه بر این موضوع کرونا که دیگر در نهاد بسیاری از هنرمندان رخنه کرده و به دغدغه جدی آنان بدل شده است، باعث شد تا آثار هنری بسیاری در سال گذشته با موضوع کرونا خلق و نمایشگاه های متعددی در این ارتباط برگزار شوند. گالری‌ها و 1400 با آغاز شیوع ویروس کرونا، در ابتدا گالری‌ها به تعطیلی رفتند. در این میان اما برخی از این مراکز هنری مانند گالری گلستان از تجربه برگزاری نمایشگاه آنلاین و فروش مجازی بهره بردند و البته رکوردهای تازه‌ای نیز در زمینه فروش آثار هنری در سطح کشور ثبت کردند. این تعطیلی اما زمان زیادی نبرد؛ چراکه باتوجه به خصوصی بودن این بخش، تصمیم درباره باز یا بسته بودن این مراکز به مرور زمان برعهده مدیران آنان گذاشته شد تا جایی که برخی گالری‌ها مانند گالری شیرین تنها از طریق تعیین وقت قبلی، صرفا پذیرای تعداد محدودی از بازدیدکنندگان شد. سال 1400 در یک نگاه کلی برای گالری‌ها گویی سال سختی بود که کرونا از یک طرف و مشکلات مالی از طرف دیگر، مدیران این مراکز هنری را به چالش کشیدند. عکاسی و ثبت رویدادهای جهانی سقوط کابل و وضعیت پناهجویان، جنگ اوکراین، کرونا و... از جمله رویدادهای بودند که در سال 1400 در فضای بین‌المللی رخ دادند و توانستند هنرهای تجسمی را نیز به لحاظ به کارگیری سوژه درگیر خود کنند. تا جایی که در فضای مجازی دیدیم که هنر عکاسی توانست صحنه‌هایی کمتر دیده شده از حضور طالبان در افغانستان را به جهانیان نشان دهد و همدردی همگان را نسبت به وضعیت مردم این کشور برانگیزد. علاوه بر افغانستان، جنگ روسیه و اوکراین نیز به صورتی دیگر به هنرهای تجسمی و عکاسی گره خورد و خبر انتقال آثار هنری به زیرزمین موزه به منظور محافظت کردن از آنان در مقابل آتش جنگ، در سال گذشته خبرساز شد.
رکوردهای تازه خرید و فروش در حراج تهران
رویداد حراج تهران در سال 1400، دو دوره یعنی دوره چهاردهم و پانزدهم خود را برگزار کرد. دوره پانزدهم، حراج هنر مدرن ایران و دوره چهاردهم، حراج هنر معاصر ایران بود که هر کدام از این دوره‌ها موفق به ثبت رقم‌های جدیدی در فروش کل شدند و در سالی که سپری شد، سر و صدایی به پا کردند. دوره پانزدهم با مجموع فروش 158 میلیارد و 890 میلیون تومان یکی از پررونق‌ترین دوره‌های حراج بود که در مقایسه با دوره‌های قبلی افزایشی چشم‌گیر در رقم کلی فروش پیدا کرد. این دوره از حراج تهران حتی در میان مردم نیز سر و صدا کرد و باعث شد تا عده‌ای که حتی نمی‌دانستند حراج تهران چیست، به سراغ آن بروند و بیشتر درباره آن بخوانند و بدانند. علیرضا سمیع آذر، مدیر این رویداد هنری در گفت‌وگویی با ایسنا در مورد این دوره از حراج چنین اظهار کرده بود: «این دوره حراج نشان می‌دهد که هنوز هم مجموعه‌داران آثار هنری و به طور کلی مراکز هنری علاقه ویژه‌ای به اساتید مدرنیست ایران دارند و وقتی که آثار شاخص آنان در حراج ارائه شود، رقابت بالایی برای به دست آوردن آنان شکل خواهد گرفت.»
با این همه ارقام رد و بدل شده در جریان فروش آثار هنری، این نگاه را هم به خود جلب کرد که چرا در شرایط سخت اقتصادی کشور اساسا باید این رقم ها برای خرید برخی آثار هنری پرداخت شود.
دوره چهاردهم حراج تهران با تیتر «فروش چهاردهم به نصف رسید» نیز در نوع خودش سر و صدا به پا کرد. این دوره با فروش کلی 42 میلیارد و 718 میلیون تومان در مقایسه با دوره سیزدهم که در دی ماه سال 1399 برگزار شده بود، به کمتر از نصف رسید. کرونا شاید مهم‌ترین عاملی بود که باعث شد استقبال از این دوره کم باشد. حراج تهران مدت‌ها درگیر تصمیم‌گیری درباره زمان برگزاری دوره چهاردهم به دلیل مسائل بهداشتی مربوط به شیوع ویروس کرونا بود که در نهایت نیز این بگیر و ببند بر سر زمان برگزاری این رویداد، بر استقبال از آن اثر گذاشت. چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر سال 1400 میزبان چهاردهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر بود. این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر به زعم برگزارکنندگان با رشد قابل ملاحظه در تعداد آثار و شرکت‌کنندگان در مقایسه با دوره قبل همراه بود.
از نکات قابل ذکر در چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، انتصاب دبیر دوره پانزدهم توسط محمود سالاری، معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه بود و سید عباس میرهاشمی بار دیگر به این سمت منصوب شد. این انتصاب اگرچه تشویق و قدردانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای مشخص شدن سیاست‌های دوره بعدی را به همراه داشت، اما انتقاداتی مبنی بر تکراری بودن کادر این جشنواره را نیز به خود وارد کرد.
تغییر در موسسه هنرمندان پیشکسوت و چند وعده سال 1400 با بازگشت برگزاری مراسم جشن تولد هنرمندان در دوره نیکنام حسینی پور آغاز شد و با تغییر مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت پایان یافت. در جریان این تغییر سید عباس عظیمی که مدتی مدیریت برج آزادی را برعهده داشت، دوباره به موسسه بازگشت. علاوه بر بازگشت دوباره این مقام مسئول، وعده‌هایی در سال 1400 از سوی مسئولان داده شد که در صورت تحقق برای هنرمندان خبرهای خوبی محسوب می‌شود. بر این اساس سیدمجید پوراحمدی، مدیرعامل صندوق اعتباری هنر که در مراسم جشن تولد هنرمندان پیشکسوت متولد آذرماه حاضر شده بود، از اعطای وام 30 میلیون تومانی خبر داد. او با اعلام این خبر گفته بود: «تصمیم گرفتیم برای اینکه خدمتی به بخش خانواده داشته باشیم، هر هنرمند عضو صندوق که ازدواج کرد، 30 میلیون به عنوان وام تقدیمشان کنیم. همچنین هر هنرمندی که صاحب فرزند شود، 30 میلیون تومان وام با تسهیلات 2 درصد به آنها پرداخت خواهیم کرد.»
سارقانی که هیچ ردی از آنان باقی نماند! به سرقت رفتن و تخریب آثار هنری در سطح شهر یکی از اتفاقاتی است که متأسفانه در سال 1400 نه تنها قصه آن به سر نرسید بلکه باز هم تکرار شد. در آخرین اتفاقات به سرقت رفتن لنگه کفش مجسمه پرویز تناولی در پارک شفق تهران سر و صدا به پا کرد و یادآور خیلی از آثار دیگری شد که به سرقت رفتند اما هیچ ردی از سارقان آنان باقی نماند.
در این سال ماجرای شیرهای میدان حر هم برای مدتی سر و صدا به پا کرد که با جایگزین شدن آنها قائله پایان یافت. خبرنگاران ایسنا در گفت‌وگویی با رییس انجمن مجسمه‌سازان ایران پیگیر راه‌حلی برای جلوگیری از اتفاقاتی اینچنین شد. روح‌الله شمسی‌زاده در این رابطه بیان کرد که شناسایی و ایجاد شناسنامه برای آثار فاخر مجسمه تهران، یکی از مواردی است که سازمان زیباسازی از آن غافل است. سازمان زیباسازی در برخورد با مجسمه‌های شهری وحدت رویه و استاندار ندارد و اساسا برنامه‌ای هم برای حفاظت از این آثار وجود ندارد؛ به همین جهت چنین اتفاقاتی عجیب نیست و رخ می‌دهد.
به سرقت رفتن مجسمه‌ها و آثار هنری در سطح شهر یکی از اتفاقاتی است که تاکنون راه‌حل تضمینی برای آن از سوی ارگانی داده نشده و باید دید آیا در سال 1401 نیز شاهد این سناریوی تکراری خواهیم بود یا خیر. چهره‌هایی که در سال 1400 خداحافظی کردند یکی از ابعاد غمناک سال 1400 از دنیا رفتن هنرمندانی بود که در عرصه‌های مختلفی از نقاشی تا عکاسی و گرافیک فعالیت داشتند. ایران درودی، عطاالله امیدوار، مهرداد ذوالنور، کامبیز درمبخش، اصغر کفشچیان مقدم، علی گلستانه، جمشید سماواتیان و... هنرمندانی بودند که در سالی که سپری شد، جامعه هنری را سیاه پوش کردند. اغلب این افراد در نوع خود از سرآمدان عرصه هنرهای تجسمی بودند و باید دید مسئولان در سال آینده برای زنده نگاه داشتن این اسامی چه برنامه‌هایی را اجرایی خواهند کرد.
بازدید رییس جمهور از نمایشگاه «آینه در آینه» در اواخر سال 1400 سید ابراهیم رییسی به صورت سرزده به دیدن نمایشگاه «آینه در آینه» که بخشی از چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر بود، رفت و با تعدادی از هنرمندان نیز دیدار و گفت‌وگو کرد. این اقدام رییس جمهور در فضای تجسمی بازخوردهای مثبتی به دنبال داشت. یک گالری‌دار در این مورد چنین اظهار کرده بود: «در حالی که سال‌های گذشته دیدار هنرمندان با روسای جمهور به یک ضیافت افطاری سمبلیک تنزل یافته بود که اتفاقا در اغلب آنها چند عکس یادگاری با استارها و سلبریتی‌ها حد مطلوب بود، ناگهان ریاست محترم جمهوری با حضور در موزه هنرهای معاصر تهران، دیدار از آثار تجسمی و گفتگو با هنرمندانی که از ژورنالیسم روز دورند، گفتمانی تازه را پیش روی جامعه هنری قرار داد.» سیدعباس میرهاشمی، دبیر چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر نیز این بازدید را یک اتفاق مبارک خوانده و گفته بود: «آیت الله رئیسی با دیدار از نمایشگاه آینه در آینه، و گفتگو با هنرمندان هنرهای تجسمی و همچنین با بیان مطالبی درباره اهمیت و جایگاه هنر در دیپلماسی هنری در عرصه منطقه و بین الملل، نشان داد که دولت عزم جدی برای بسامان کردن وضعیت هنرهای تجسمی دارد و ما اهالی هنرهای تجسمی این را به فال نیک می‌گیریم.»
انتهای پیام
