موافقان و مخالفان آبگیری "سد چمشیر" چه می‌گویند؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، سد چمشیر در استان کهگیلویه و بویراحمد قرار دارد. این سد یکی از سدهای بزرگ کشور است که وزارت نیرو آن را با هدف بهبود اراضی زیرکشت در پایاب استان‌های خوزستان و بوشهر و نیز تولید الکتریسیته، روی رودخانه زهره احداث کرده است. سد چمشیر تاکنون حدود 95 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

این سد با 95 درصد پیشرفت، با ارتفاع 151 متر از تراز پی بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی ایران بوده که دارای مخزن 2.3 میلیارد مکعب، دریاچه‌ای به طول 48 کیلومتر و مساحت دریاچه 51 کیلومتر مربع در تراز نرمال است.

سد چمشیر که با اعلام وزارت نیرو آماده آبگیری شده است، مخالفان و موافقان زیادی دارد و آبگیری آن با واکنش‌های فراوانی از جانب اساتید دانشگاه؛ نمایندگان مجلس، وزارت نیرو و سازمان محیط زیست همراه شده است که این واکنش‌ها شامل مخالفت و یا موافقت با تکمیل این سد بوده است.

درحال حاضر با وجود اینکه وزارت نیرو اعلام کرده بود که چمشیر آماده آبگیری است و هیچ‌گونه مشکل زیست محیطی ندارد، سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است که "با توجه به ابهاماتی که درباره احتمال وجود گنبدهای نمکی نهفته در "سد چمشیر" وجود دارد، از وزارت نیرو خواسته‌ایم که مجدداً نمونه‌برداری کند و مجوز آبگیری سد را تا زمان نمونه‌برداری مجدد صادر نمی‌کنیم." لذا فعلاً آبگیری سد چمشیر متوقف شده است.

مسئله اصلی درخصوص سد چمشیر احتمال قرار گرفتن آن بر روی سازندهای نمکی و احتمال تکرار تجربه سد گتوند و افزایش شوری (EC) آب رودخانه زهره و به تبع، زمین‌های پایین دست آن در صورت حل شدن سازندهای نمکی در آب پشت سد چمشیر است.

برای درک بهتر دلایل مخالفت موافقان و مخالفان این سد، در ادامه تعدادی از اظهارنظرهای کارشناسانه در این خصوص را مرور می‌کنیم:

الف. موافقان آبگیری سد چمشیر

1. محمد محضرنیا؛ مجری طرح سد و نیروگاه چمشیر:

در سد چمشیر با اکتشافات سطحی و زیرسطحی انجام شده شواهدی مبنی بر وجود نمک در سطح وجود ندارد و در بدترین حالت فاصله لایه‌های نمک از سطح زمین 300 متر در عمق است؛ لذا قیاس این سد با گتوند که در سطح زمین لایه‌های نمکی دیده شده بود، از اساس ایراد دارد. در خصوص وجود گنبد نمکی، به‌طور کل این گنبدها در محدوده شرقی گسل قطر کازرون دیده می‌شود؛ این در حالی است که سد چمشیر در غرب این گسل قرار دارد. با این حال پیمایش سطحی و استفاده از تصاویر هوایی عدم وجود گنبد نمکی را تأیید می‌کند.

2. علی‌اکبر محرابیان؛ وزیر نیرو

این طرح در سال‌های گذشته مصوب و عملیات اجرایی آن شروع و انجام شده است؛ بر اساس گزارش‌هایی که ارائه شد و ما دوباره بررسی کردیم، عملیات این پروژه با مطالعات بسیار دقیق در بخش محیط زیست شروع شده و سازمان حفاظت از محیط زیست نظارت‌های سختگیرانه‌ای بر اجرای طرح داشته است.

3. رحمت‌الله شرافت؛ کارشناس ژئوفیزیک

36 درصد از مخزن سد روی سازند گچساران قرار گرفته اما ممبر نمکی این سازند در محل سد نه‌تنها هیچ رخنمونی ندارد، بلکه تا عمق بالای 300 متری نیز خبری از نمک نبوده و شور شدن آب مخزن مسئله‌ای منتفی است.

4. سید فرزاد هزارخانی؛ کارشناس زمین‌شناسی

اطلاعات 69 گمانه در مخزن سد تأیید می‌کند که ممبرهای دارای نمک در مخزن سد چمشیر بیشتر از 300 متر از سطح فاصله دارد و با توجه به ماهیت نفوذناپذیر سازند، مخزن، می‌توان از بدون مشکل بودن این بخش اطمینان حاصل کرد. در مخزن اصلی سد چمشیر هیچ رخنمون نمکی مشاهده نمی‌شود و مقایسه سد چمشیر با سد گتوند از اساس خطا است.

5. مهدی شعبانی، استاد ژئوفیزیک اکتشافی دانشگاه

نمک هدایت شده به پایین دست رودخانه شور زهره توسط این رود در سال 2.5 میلیون تن است که با احداث سد چمشیر و تعدیل کیفی آب، بر اساس مطالعات شرکت مدیریت منابع آب، این عدد به 500 هزار تن کاهش می‌یابد، یعنی با احداث سد چمشیر شوری آب رودخانه زهره 80 درصد کاهش پیدا می‌کند.

ب. مخالفان آبگیری سد چمشیر

1. حیدر زارعی؛ استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران

کیفیت آب رودخانه زهره با توجه به شرایطی که به لحاظ زمین‌شناسی و جریانی آبی که در مسیر خودش از این سازند عبور می‌کند، مخصوصاً در بخشی که مخزن شکل می‌گیرد به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد و یک بخشی هم بعد از محل سد است و در کل کیفیت آب مناسبی ندارد و برای بحث آب شرب اهداف را نمی‌تواند محقق کند. برای بحث کشاورزی هم با توجه به مدل‌سازی‌هایی که برای افزایش کیفیت آب پس از آبگیری به وجود می‌آید ابهاماتی وجود دارد که ممکن است کیفیت آب نسبت به زمانی که در حالت طبیعی جریان دارد کمتر شود و اگر کیفیت کمتر شود، نمی‌توانیم از منبع آب استفاده کنیم و عملاً سد گتوند 2 تکرار می‌شود.

2. حسین آخانی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

قطع جریان سیلاب‌های رودخانه زهره که باعث زهکشی طبیعی می‌شود، افزایش شوری زمین‌های کشاورزی را در پی خواهد داشت و سبب گسترده‌تر شدن کانون ریزگردِ بین ماهشهر و هندیجان خواهد شد؛ چنین اتفاقی قبلاً با ساخت سد مارون هم رخ داده که باعث کم آب شدن و حتی خشکیدگی بخش‌هایی از تالاب شادگان، تولید ریزگرد و نفوذ آب شور به نخلستان‌های منطقه شد.

3. سید کریم حسینی؛ نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی

آبگیری سد چمشیر تکرار تراژدی تلخ سد گتوند در خوزستان است؛ این سد اصلاً نباید آبگیری شود. نمایندگان خوزستان مخالفت خود را با آبگیری سد چمشیر به وزارت نیرو و همچنین افرادی که در دولت پیگیر این مسئله هستند اعلام کرده‌اند و این سد اصلاً نباید آبگیری شود. براساس بررسی‌ها و نظارت کارشناسان، در بستر دریاچه این سد و مسیر رودخانه، لایه‌های نمکی وجود دارد و اگر سد آبگیری شود کیفیت آب رودخانه به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و شور خواهد شد. همچنین با آبگیری سد چمشیر فاجعه‌ای که در خصوص تجربه تلخ سد گتوند رخ داد دوباره تکرار می‌شود.

4. علی سلاجقه؛ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست

وزارت نیرو برای آبگیری سد تا پایان آذرماه تاریخ اعلام کرده بود ولی ما گفتیم تا وقتی که راستی‌آزمایی نشود و داده‌ها توسط مجموعه دو طرف تأیید نشود، اجازه آبگیری به سد را از سوی سازمان حفاظت محیط زیست نخواهیم داد. سرمایه ملی کشور در قالب ایجاد سد در چمشیر خوابیده و تبدیل به دیوار سد شده که این دیوار، سیستم هیدرولوژیکی را در منطقه به هم زده است. از طرفی بحث سازندهای زمین‌شناسی هم مطرح بوده و باید این را هم در نظر داشت در پایین دست سد و در فاصله 3 کیلومتری از آن، چشمه‌هایی با آب شور با کیفیت نامناسب است.

5. ایرج حشمتی؛ معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست

با توجه به ابهاماتی که درباره احتمال وجود گنبدهای نمکی نهفته در "سد چمشیر" وجود دارد، از وزارت نیرو خواسته‌ایم که مجدداً نمونه‌برداری کند و مجوز آبگیری سد را تا زمان نمونه‌برداری مجدد صادر نمی‌کنیم.

نکته قابل ذکر درخصوص مخالفت رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و معاونت انسانی سازمان این است که این مخالفت‌ها به معنای عدم موافقت با کلیت پروژه سد چمشیر نیست، بلکه سازمان حفاظت محیط زیست مخالف آبگیری سد در تاریخ اعلام شده از سوی وزارت نیرو و بدون انجام بررسی‌های مجدد است.