موسیقی تاجیک، ترک و قزل‌باش‌های رامیان
آخرین جلسه نشست‌های پژوهشیِ، پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، با معرفی بخش‌هایی از موسیقی تاجیکستان، ترکیه و قزل‌باش‌های منطقه رامیان همراه بود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کارگاه‌ها و نشست‌های پژوهشی پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، امروز جمعه 27 آبان 1401 آخرین روز خود را پشت سرگذاشت. امروز کارگاه باغلاما با حضور احمد جمال کایهان از کشور ترکیه برگزار شد.
به روال دیگر نشست‌های این جشنواره، محمدعلی مرآتی دبیر جشنواره، مدیریت جلسه را برعهده داشت. همچنین جمعی از دانشجویان و علاقه‌مندان به موسیقی نواحی در این جلسه حضور داشتند.
آغاز این نشست با نواختن و خواندنِ جمال کایهان بود. او قطعه‌ای به زبان ترکی اجرا کرد که به ستایش و معرفیِ دوازده امامِ شیعیان اختصاص داشت.
وقتی زمانِ صحبت کردن جمال کایهان رسید، مترجم او هنوز به جلسه نرسیده بود. خبر آمد که اتوموبیل او خراب شده و دیرتر می‌رسد. در نتیجه زمان برگزاریِ جلسه‌ی بعدی با این جلسه عوض شد.
به این ترتیب دولت نظریِف نماینده موسیقی تاجیکی به این جلسه آمد تا نشستی برای معرفی موسیقی تاجیکی داشته باشد. نظریِف به همراه سه نوازنده دیگر در این جلسه حاضر شده بود. نظریِف خودش ساز ضربی می‌نواخت و نوازندگان سازهای دف، سه‌تار و ربابِ تاجیکی او را همراهی کردند.
دبیرخانه دائمی جشنوار موسیقی نواحی از کرمان به گلستان می‌آید / مرآتی دبیر جشنواره باقی ماندچهارضرب در موسیقی تاجیکستان
دولت نظریِف: مردم تاجیکستان با مردم ایران و آربایجان ترکیه، یک مقام دارند. موسیقی آنها همه در یک فضای مشترک است.
پس از توضیحاتی کوتاه، گروه تاجیکستانی بخشی از موسیقی تاجیکستان به نام چهارضرب را اجرا کردند.
چهارضرب با ریتمی آرام آغاز می‌شود. بعد چهارضرب را می‌خوانند و در نهایت هم به ریتمی تند می‌رسند. پدرِ دولت نظریِف تغییری در پایانِ این چهارضرب ایجاد کرده که برای پایان‌بندی از دو بیت آواز استفاده می‌کند.
انارانار و سبزه سبزه از اشعاری است که در چهارضرب خوانده می‌شود و نمونه‌های آن را در منطقه تربت جام داریم.
تاجیکستانی‌ها برای نامیدنِ سازهای موسیقی از اسباب، ساز و آلات موسیقی هم استفاده می‌کنند.
چنگ در موسیقی 6 مقام نام سازی است شبیه به سنتور. در ادبیات کلمه چنگ زیاد استفاده شده است و شبیه به ساز هارپ است. چنگ به معنی غبار هم هست.
تاجیکستان 93 درصد کوه است و فقط 7 درصد جلگه است. بدخشان منطقه‌ای قدیمی است که لعل، عقیق و سنگ‌های بیابانی در آنجا بسیار زیاد است.
سازی در تاجیکستان هست که نامش سه تار است. این ساز در ابتدا 3 تار داشته و بعدها به سه جفت تار تبدیل می‌شود.
احمدجمال کایهان و باغلاما
احمد جمال کایهان که مترجمش به جلسه رسیده بود، قرار شد منظومه‌های آوازی در مناطق مختلف ترکیه را معرفی کند. البته صحبت‌های او به معرفی مختصری از موسیقی ترکیه خلاصه شد.
جمال کایهان: من از جمهوری ترکیه آمده‌ام و از آنجا با هدیه‌ی ساز و موسیقی به ایران آمده‌ام. وقتی کودک بودم، برادرم در خانه ساز داشت. به نواختنِ برادرم همیشه دقت می‌کردم. وقتی برادرم از خانه بیرون می‌رفت، من سراغ ساز می‌رفتم و می‌نواختم.
در ترکیه معروف‌ترین سازها؛ باغلامای دسته بلند و باغلامای دسته کوتاه هست. حسن بیدلی کسی بود که به صورت آکادمیک باغلاما نوازی را بلد بود و به من درس داد. با 10 روز تمرین تمام تکنیک‌هایی که آموزش داد را برایش اجرا کردم.
از حاشیه‌سازی‌ها برای جشنواره موسیقی نواحی تا جزئیات تخصیص بودجهبرای یادگیری نُت‌ها کتاب تهیه کردم و بدون استاد نُت‌خوانی را یاد گرفتم.
من در ترکیه هنرجو دارم. ساز و حتی کاورِ ساز را هم خودم می‌سازم. هفت نفر در ترکیه هستند که در میان موسیقیدانان مرجع هستند. من مدیون این هفت نفر هستم که همه آنها در قید حیات نیستند. ارادت زیادی به پیرسلطان عبدال و فزولی دارم.
آنچه اساس کار ماست عشق است. اینکه از زبان‌های مختلف با فرهنگ‌های مختلف یک جا جمع شده‌ایم؛ این هنر موسیقی و معنویتِ موسیقی است که همه ما را اینجا جمع کرده است.
شما جوان‌ها تا می‌توانید نگاه آکادمیک و دقیقی به موسیقی داشته باشید.
دوتار منطقه رامیان
محمد نعیمی نوازنده دوتار از شهر رامیان استان گلستان هم در این جلسه حضور داشت. محمدعلی مرآتی از او خواست تا خودش و سازِ منطقه رامیان را معرفی کند.
محمد نعیمی: از سال 1371 شروع به حفظ نغمه‌ها و مقام‌های دوتار کردم. چند سال بعد هم ساختن ساز را شروع کردم. برای ساختن و نواختن استادی نداشتم. پدرم اما برای یادگیری مقام‌ها خیلی به من کمک کرد.
سهم هنرمندان از بودجه جشنواره موسیقی نواحی چقدر است؟ / شگفتی کرمانیهارامیان نزدیک به استان خراسان شمالی است. با جاده اصلی و بین‌المللی هم فقط چند کیلومتر فاصله دارد. پژوهشگران موسیقی در این چند دهه گذشته گویی، منطقه ما را فراموش کرده بودند. اولین کسی که سراغ موسیقی ما آمد، استاد جاوید بود.
در رامیان هفت طایقه ترک قزل‌باش زندگی می‌کنند. در یک عصر طلایی و حدود دهه 30 و 40، پنج نوازنده قدرتمند در رامیان بخشی‌گری و نوازندگی می‌کردند.
استفاده از انگشت شصت و دو، نوازندگیِ رامیان را از دیگر مناطق متفاوت می‌کند. یوسف‌علی بای از نوازندگان قدرتمند دوتار رامیان بود. دوتار ایشان از ابریشم بود. وقتی می‌نواخت انگار نه انگار که ساز او، سیم‌هایش از جنس ابریشم است.
ابریشمِ رامیان در ایران منحصر به فرد است. پرده‌های ساز در دوتارِ رامیان از جنس نقره بوده است. برای خرکِ ساز از چرم استفاده می‌کردند.