موقعیت ایران در مناطق مشترک نفت و گاز
رضا پدیدار - رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران
ایران در جایگاه جغرافیایی با منابع غنی هیدروکربوری در حوزه خلیج‌فارس قرار دارد و در میان کشورهای همسایه خود در غرب کشور نیز از موقعیت خاص و ویژ‌ه‌ای برخوردار است. این کشور با ذخایر بزرگ نفت و گاز کشورهای همسایه از جمله عراق، امارات، قطر و عمان مرز مشترک دارد که این امر می‌تواند بهره‌مندی و انتفاع ارزشمندی را برای اقتصاد کشور فراهم سازد. به‌خوبی می‌دانیم که امروزه تامین انرژی موردنیاز یکی از مهم‌ترین مولفه‌های امنیت ملی هر کشوری محسوب می‌شود. ایران با در اختیار داشتن حداقل 28 میدان مشترک شامل 18 میدان نفتی، 4 میدان گازی و نیز 6 میدان نفت و گاز با کشورهای همسایه، یکی از معدود کشورهای جهان با این تعداد ساختار مشترک است. از این 28 میدان، ایران با عراق 12 حوزه مشترک، با امارات 7 مخزن مشترک، با قطر و عمان هر کدام 2 مخزن مشترک و با کویت و ترکمنستان هر کدام یک مخزن مشترک دارد. در سال‌های اخیر، به‌دلیل وجود مشکلاتی، ایران نسبت به سایر رقبای خود در بهره‌برداری از میادین مشترک عقب افتاده است.
در این زمینه می‌توان گفت عواملی مانند عدم سرمایه‌گذاری کافی، سرعت کند توسعه، بالا بودن هزینه‌های توسعه، ضعف کیفیت پروژه‌ها، مشکلات نگهداشت تولید و افت شدید تولید میادین مشترک، عملا توسعه میدان‌های مشترک در ایران را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است. این مشکلات منجر به عقب ماندن ایران از رقبا در بهره‌برداری از ذخایر مشترک شده است. باتوجه به شاخص‌های کلیدی میدان گازی پارس جنوبی، میادین گازی فرزاد A و فرزاد B در اولویت توسعه قرار دارند. مخزن گازی پارس جنوبی که با کشور قطر مشترک است، از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مخازن اشتراکی ایران و جهان به‌شمار می‌رود. این میدان گاز مشترک در بخش قطری، 11 سال زودتر از بخش ایرانی به بهره‌برداری رسید.
همچنین در حال حاضر، امارات متحده عربی از میدان مشترک سلمان و عربستان از میدان مشترک فروزان، بیش از 2 برابر ایران برداشت می‌کنند. به این ترتیب در صورت نبود برنامه‌ریزی مناسب برای توسعه منابع انرژی، نه‌تنها روند صادرات متوقف خواهد شد، بلکه باتوجه به رشد روزافزون مصرف انرژی در داخل کشور، در تامین نیازهای داخلی نیز با مشکل جدی مواجه خواهیم شد؛ بنابراین ضروری است با شناخت عوامل موثر بر این عقب‌افتادگی، راه‌حل‌هایی برای بهره‌برداری بیشتر از این منابع مشترک ارائه شود. در مطالعات تطبیقی انجام‌شده ازسوی بهروز شیرمحمدی در جامعه اندیشکده انرژی اولویت بهره‌برداری از میادین مشترک نفت و گاز چنین آمده که توسعه میادین مشترک ایران در سال‌های اخیر همواره با مشکلاتی روبه‌رو بوده است. این مشکلات شامل مواردی مانند عدم سرمایه‌گذاری کافی، سرعت کند توسعه، بالا بودن هزینه‌های توسعه، ضعف کیفیت پروژه‌ها، مشکلات نگهداشت تولید و افت شدید تولید میادین مشترک، نیازهای تکنولوژیک و نیز ضعف مدیریت پروژه‌ها می‌شود. براساس بررسی‌های صورت‌گرفته در این اندیشکده و باتوجه به چند شاخص کلیدی مانند اصل محدودیت سرمایه در اقتصاد، شرایط برداشت طرف مقابل، ظرفیت مهاجرت سیال در میادین مختلف و میزان حجم هر یک از میادین مشترک، اولویت‌های توسعه میادین مشترک به‌شرح زیر پیشنهاد شده است:
1- توسعه و تکمیل فازهای مرزی میدان گازی پارس جنوبی به‌ویژه فاز 11
2- میادین گازی فرزاد A و فرزاد B که قبلا اقداماتی در آنها انجام شده است.
3- تمرکز بر میدان نفتی فروزان به‌عنوان یک میدان بالقوه، با قابلیت بالا.
4- توجه به لایه نفتی پارس جنوبی با اولویت ناحیه A1 که قبلا اقداماتی در آن انجام شده است.
5- تمرکز بر میدان آزادگان در بخش‌های شمالی و جنوبی که اهمیت آن در خور توجه است.
6- فعالیت میدان یادآوران که همواره در اولویت بهره‌برداری بوده است.
7- توجه به میدان یاران به‌ویژه در بخش‌های شمالی و جنوبی آن.
8- توجه به میدان نفتی و گازی آرش که تداوم سرمایه‌گذاری در آن الزامی است.
9- تمرکز بر میدان نفتی و گازی هنگام در فرآیند توسعه‌ای آن که مصوب شده است.
10- توجه به میادین آذر و چنگوله باتوجه به فعالیت‌های صورت گرفته در آنها.
در تحقق الزامات فعالیت‌های توسعه و بهره‌برداری از میادین مشترک باید گفت فعالیت‌های توسعه و بهره‌برداری از میدان مشترک، شامل سه ضلع فرآیندی زیر است:
1- اقدامات ملی
2- مدل تعاملی با کشورهای همسایه
3- الزامات بین‌المللی
در ادامه این نوشتار با تاکید بر رعایت مثلث فرآیندی توسعه در مناطق مشترک نفت و گاز، به بررسی الزامات تحقق این مسیر می‌پردازیم.