میراث یزد در خطر فروپاشی
نزدیک به یک سال از سیل در بافت تاریخی یزد می‌گذرد. تصاویر منتشر شده از بخش هایی از این بافت نشان از تخریب های ترمیم نشده دراین منطقه دارد، این در حالی است که بافت تاریخی یزد در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. چه چالش هایی باعث شده پس از گذشت نزدیک به یک سال همچنان بازسازی کل بافت انجام نشود؟ آیا این تهدیدها شناسایی و برنامه ریزی برای برطرف کردن آنها انجام شده است؟ اگر این چالش ها به...
رضا ملاحسینی اردکانی فعال میراث فرهنگی معتقد است مساله بافت تاریخی یزد فراتر از سیل است و ما باید نگاه کلان تری نسبت به آن داشته باشیم، زیرا بافت های تاریخی نه تنها در یزد و اردکان و میبد بلکه در تمام ایران با مجموعه مسائلی درگیرند که وجه مشترک آنهاست. او در گفت وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اینکه بخشی از این مشکلات کالبدی هستند و بخش دیگر زیرساختی ، اضافه می‌کند: در گزارش های مطبوعاتی عموما به بخش کالبدی توجه می‌شود، به این معنا که خبرهای مرتبط با تخریب یک بنا یا مجموعه بنا مورد توجه قرار می گیرند. با این حال زمانی که از بافت تاریخی صحبت می کنیم منظورمان یک مجموعه بناست. به عنوان مثال در بافت تاریخی یزد حداقل 1500 بنا داریم که هر کدام مسائل خاص خودشان را دارند.
این فعال میراث فرهنگی با اشاره به اینکه میان بافت تاریخی و بنای تاریخی تفاوت های جدی وجود دارد ، ادامه می‌دهد: در بنای تاریخی زندگی جریان ندارد در حالی که در بافت تاریخی مردم زندگی می‌کنند و مستقیما با روزمره و زندگی آنها ارتباط دارد ، همین موضوع سبب پیچیدگی هایی در بافت تاریخی می‌شود. او با برشمردن انواع تخریب در بافت تاریخی می گوید: بخشی از تخریب به شکل شخصی توسط ساکنان اتفاق می افتد. در این وضعیت مالک خانه ای که در این بافت قرار گرفته، عنوان می‌کند، ملک اوست و اختیارش را دارد و می‌تواند تغییراتی در آن دهد. در شکل دوم تخریب به واسطه عدم‌توجه و رسیدگی اتفاق می افتد و شکل دیگر تخریب به شکل سازمان یافته است که مشابه آن را در بحث هایی که درباره بافت تاریخی شیراز وجود دارد می‌بینیم.
چرا بازسازی در بافت تاریخی گاهی دچار مشکل می‌شود؟ ملاحسینی در این باره توضیح می‌دهد: یکی از عوامل که باعث می‌شود پس از تخریب بازسازی دشوار باشد به نداشتن مالک یا مجهول المالک بودن برمی گردد ، ضمن اینکه در مقابل آن در مواردی ما چند مالک داریم. چالش های حقوقی مرتبط با این دو موضوع بلای جان بافت شده است. به عنوان مثال زمانی که مالک فوت می‌کند به یکباره 10 وارث و حتی در مواردی 50 وارث پیدا می‌کند ، بنابراین اگر حتی یکی از مالکان بخواهد سرمایه‌گذاری و بازسازی کند با چالش حقوقی مواجه می‌شود ، همین موضوع باعث می‌شود در این بناها سرمایه‌گذاری نداشته باشیم، همچنان که در سیل سال گذشته برخی بناها دچار آسیب شدند و امکان بازسازی آنها به واسطه همین مشکل از بین رفته است. او با بیان اینکه زمانی که از بافت تاریخی یزد صحبت می کنیم ، منظورمان یک بافت با مساحت چند هکتاری است ، اضافه می‌کند: همه بافت تاریخی یزد مسیر گردشگری نیست، اغلب گردشگران در دو یا سه مسیر تردد می‌کنند و در سایر محلات ساکنان زندگی می‌کنند که گردشگری هم در آنها جریان ندارد و عدم‌توجه به این بخش در مواردی به تخریب می انجامد.
این فعال حوزه میراث فرهنگی ادامه می‌دهد: سبک زندگی مردم دچار تغییراتی شده که اثر آن را در معماری خانه ها می بینیم. بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند که ماشین شان را جلوی خانه پارک کنند ، اما کسی که ساکن کوچه پس‌کوچه های بافت است از چنین امکانی برخوردار نیست. علاوه بر آن خدمات شهری مانند آتش نشانی یا حتی جمع آوری زباله در این منطقه به دشواری انجام می‌شود، در واقع بی توجهی به نیاز کسانی که ساکن این مناطق هستند باعث می‌شود آنها موافق تخریب بخشی از بافت برای اختصاص فضایی برای پارکینگ و... باشند. به گفته ملاحسینی در بافت های تاریخی گاهی بنا از بیرون دست نخورده است در حالی که در داخل آن مداخله های جدی بر اساس سبک جدید زندگی برای رفع نیاز ساکنان صورت گرفته است. او می گوید: این بخش از تخریب ها معمولا در گزارش های خبری نمی آید هر چند در بلندمدت بافت را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد. این فعال میراث فرهنگی یزد با اشاره به اینکه در بخش هایی از بافت تاریخی که به مکان های گردشگری بدل شده اند تخریب کمتر است، اضافه می‌کند: با این حال در این مناطق شاهد تغییر کاربری هستیم که روح بافت را از بین می برد. ما معتقدیم بافت تاریخی کالبد دارد و زنده است ولی زمانی که بنا تبدیل به رستوران ، کافه یا گالری می‌شود عملا زندگی در آن شکل مصنوعی پیدا می‌کند. این موضوع یکی از چالش هایی است که اگر به شکل بی رویه و بدون برنامه صورت گیرد به بافت صدمه می زند هر چند کمتر به آن توجه می‌شود.
تخریب سازمان‌یافته بافت تاریخی برای خدمات‌رسانی به سایر بخش ها از دیگر مواردی است که ملاحسینی از آن نام می برد و می‌گوید: تخریب‌هایی که به بهانه توسعه صورت می‌گیرد نیز باعث می‌شود این مناطق با چالش مواجه شده و دامنه تخریب در آنها بالا باشد. زمانی که مالک خانه ای در بافت فوت می‌کند یا ساکنان یک خانه برای دریافت خدمات به محله های دیگر نقل مکان می‌کنند ، خانه های درون بافت یا متروکه می شوند یا در اختیار مستاجرانی قرار می گیرند که اغلب بومی آن منطقه نیستند. ملاحسینی درباره تبعات این پدیده توضیح می‌دهد: ساکنان جدید یا بومی آن محله نیستند یا از شهر و کشور دیگری مهاجرت کرده اند که همین موضوع برای بافت های سنتی یک چالش جدی است. اتباع کشورهای دیگر یا مهاجران صنعتی که از شهرهای دیگر ساکن بافت شده اند اغلب با فرهنگ آن جغرافیا آشنا نیستند و با آن کالبد، روحیه شان سازگار نیست که همین موضوع چالش اجتماعی در این مناطق ایجاد می‌کند. در گذشته در بافت افرادی ساکن بودند که همدیگر را می شناختند و مراوداتی با هم داشتند، در حالی که امروز شاهد گسست اجتماعی در این مناطق هستیم و همسایه ها با هم آشنا نیستند و همین موضوع به بروز ناامنی منجر شده و مسائل متعددی را برای ساکنان ایجاد کرده است.
به گفته این فعال میراث فرهنگی بحث دیگری که به کالبد بافت تاریخی برمی گردد این است که معمولا برای این مناطق برنامه ریزی وجود ندارد که همین موضوع باعث شده در بافت تاریخی یزد شاهد صدمات بالا به واسطه سیل باشیم. او اضافه می‌کند: علاوه بر این ما با چالش فاضلاب مواجه هستیم. در یزد مسیر قنات زارچ را پاکسازی و فاضلاب را مسدود کردند، ولی این اتفاق برای بقیه قنات ها نیفتاده است. با این حال برخی مقنی ها با توجه به حجم فاضلاب و گازهای مرتبط با آن درباره انفجار هشدار می‌دهند. علاوه بر آن خشک شدن قنات ها باعث فروریزش در بافت می‌شود در حالی که اگر فاضلاب وارد قنات شود ، ضوابط بافت تاریخی رعایت نشده است. او با بیان اینکه در تمام مناطق یزد شبکه فاضلاب وجود دارد و بافت تاریخی از آن مستثناست ، می افزاید: علاوه بر آن در دو سوی یک خیابان که یک طرف بافت تاریخی است شما جز با خشت نمی‌توانید خانه بسازید، در حالی که در خارج از بافت و سوی دیگر خیابان طبق آیین نامه های شهرداری و نظام مهندسی حق استفاده از خشت را برای ایمنی ندارید. همین موضوع سبب می‌شود ساکنان بافت احساس تبعیض کرده و در نهایت به سمت بازسازی بروند.
ملاحسینی معتقد است وضعیت بافت تاریخی یزد نسبت به سایر بافت های تاریخی که ثبت جهانی نشده اند بهتر است. او می گوید: به واسطه ثبت جهانی رسیدگی بیشتری به این بافت می‌شود که سایر شهرها که دارای بافت تاریخی هستند از آن بی بهره اند. با این حال حفاظت از این بافت ها نیازمند بودجه و برنامه است تا بتوان هم موضوع ایمن سازی را در آنها پیگیری و هم با رفع نیازهای اهالی و ساکنان ، آنها را به حفاظت از خانه هایشان تشویق کرد.
--> اخبار مرتبط