ناشنیده‌هایی از «کاخ مرمر» / «تالار خاتم این کاخ در جهان، بی‌نظیر است»

• کاخ مرمر روزگاری باغ عبدالحسین میرزا فرمان‌فرما بود که از جنوب به شمال خیابان امام خمینی، از شرق به خیابان ولیعصر، از غرب به خیابان کارگر و محدوده شمالی‌اش به خیابان جمهوری می‌رسید.

• «عبدالحسین میرزا» نامی آشنا در تاریخ ایران است. او آنقدر باغ و زمین داشت که در هر گوشه ای از تهران باغی به نامش سند خورده بود تا جایی که پهلوی اول به املاک او طمع کرد.

• «نصرالله حدادی» تاریخ‌پژوه درباره‌اش بیشتر توضیح می‌دهد: «عبدالحسین میرزا پسر دوم نصرت الدوله و نوه عباس میرزا نایب السلطنه صاحب زن و فرزندان بسیاری بود. بعدها که انتخاب نام خانوادگی اجباری شد نام «فرمانفرما» را برای خود انتخاب کرد. عبدالحسین میرزا سال 1231 (1270 هجری قمری) در تبریز به دنیا آمد. او دایی محمد مصدق و داماد و برادر زن مظفرالدین‌شاه قاجار بود. نکته جالب توجه این است که بعد از سال1304 که سلسله قاجار منقرض می‌شود، عبدالحسین میرزا فرمان فرما برای خوشامدگویی و با این هدف که رضاشاه کاری با فرمان‌فرما نداشته باشد ماشین رولز رویس سدان خودش را به رضاشاه می‌دهد. اما پهلوی اول به املاک او طمع کرد و درصدد غضب اموالش درآمد، باغی که هم قنات داشت و هم از موقعیت جغرافیایی خوبی در وسط شهر تهران بهره‌مند بود را برای ساخت کاخ مناسب می‌بیند. عبدالحسین میرزا مایل به ساخت کاخ در اینجا نبود اما رضاشاه گفت خودت را کنار بکش و او هم ناچار شد چنین امری را بپذیرد. هنگامی که دستور ساخت این عمارت را صادر کرد، ساخت آن از سال1304 هجری شمسی شروع شد و تا سال1316 هجری شمسی ادامه داشت.»

• محوطه خانه باغ فرمانفرما بیش از 3و نیم هکتار بود و کاخ مرمر در آنجا ساخته شد. حدادی ادامه می‌دهد: «نمای عظیم و زیبا با زیربنای 2هزار و 870متر تا پیش از تدوین قانون خزانه ملی، جواهرات کاخ گلستان را در زیرزمین این کاخ حفظ و نگهداری می‌کردند. رضاشاه قصد داشت کاخی را از جنس مرمر در محل این کاخ فعلی بسازد و سرپوشی از جنس طلا را که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان شباهت داشت و مردم اصفهان آن را به وی تقدیم کرده بودند، روی بنا قرار دهد تا شباهت زیادی به مسجد شیخ لطف‌الله داشته باشد. گنبد این بنا برگرفته از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان است که به دستان حسین لرزاده کاشی‌کاری شده است و در ساختن آن استادان معماری و هنرهای تزئینی سنتی مانند محمدحسین صنیع خاتم و حسین طاهرزاده بهزاد همکاری داشتند.»

• این کاخ در سال 1355 و با هدف آشنایی بیشتر مردم از زندگی رضاشاه پهلوی، به موزه تغییر کاربری داد و عنوان «موزه پهلوی» برای آن انتخاب شد و تا سال 1357 و سقوط نظام شاهنشاهی به‌کار خود ادامه داد. بعد از پیروزی انقلاب در اختیار نهادهای حکومتی از جمله کمیته‌های انقلاب، قوه قضاییه و نهایتاً مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار گرفت و در سال 1397 توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به بنیاد مستضعفان تحویل داده شد و در سال 1398 با کاربری موزه به عنوان موزه هنر ایران در اختیار عموم قرار گرفت.

• حدادی درباره معماری این کاخ می‌گوید: «کاخ مرمر تهران در 2 طبقه ساخته شده و تالارهای مختلفی در آن وجود دارد که تاریخ هنر ایران در دوره‌های مختلف را به نمایش می‌گذارد. در طبقه همکف این عمارت 3 تالار وجود دارد که آثاری از هنرمندان ایرانی قبل از تاریخ را نظیر ابزار زندگی، ظروف و سفالینه‌های منقوش به نمایش گذاشته است. تالار دیگری که در طبقه همکف قرار دارد آثار بسیار زیبا و تماشایی ایرانی و اسلامی را برای نمایش عموم قرار داده است. در این بخش یک سرسرای بسیار با شکوه و زیبا وجود دارد که می‌توانید توسط آن به تالارهای دیگری که در طبقه بالای عمارت وجود دارند راه یابید. تزئیناتی که در این سرسرا وجود دارند، بسیار زیبا بوده و تعجب شما را بر می انگیزند. در طبقه فوقانی این مجموعه تاریخی 9 تالار وجود دارد که آثار ارزنده نقاشی و نگارگری ایرانی، خوشنویسی، کتاب آرایی و هنر بافته را در خود جای داده و می توانید از آن ها دیدن کنید. در طبقه اول مجموعه بخش‌هایی همچون سالن انتظار، تالار هنر کهن، تالار باستان یک، تالار باستان دو، تالار کنفرانس، تالار هنر ایرانی - اسلامی و نمازخانه وجود دارند. طبقه دوم کاخ زیبای مرمر نیز شامل بخش‌های تالار رنگ، تالار نقش، تالار ترنج، تالار آینه، تالار نور، تالار خاتم، تالار نگارین، تالار صناعن و تالار کتابت می‌شود.»

• حدادی به طور ویژه از تالار خاتم موزه مرمر یاد می‌کند و می‌گوید: «تالار خاتم این مجموعه بدون شک در کره زمین بی‌نظیر است. نزدیک به 12سال بیش از 82 خاتم‌کار از شیراز و اصفهان به تهران آمدند و در این اتاق کار کردند. مجموعه‌ای از آنچه در این تالار به کار گرفته شده از عاج فیل، استخوان پای شتر، چوب درخت توت و... است و اساتید خاتم‌کاری آنها را میلیمتر به میلیمتر تراشیده و در کنار هم قرار داده‌اند. این تالار شاهکار هنر خاتم‌کاری در ایران را نشان می‌دهد که باید به شکل بسیار خوب حفظ شود.»

بیشتر بخوانید:

• ساختمان کاخ مرمر از ابتدای انقلاب تاکنون مقر چه نهادهایی بود؟

• جزییات تخریب "کاخ مرمر"؛ از آسانسورسازی در کاخ تا ساخت جکوزی در طبقه دوم

• پاسخ مجمع تشخیص به اظهارات فتاح درباره کاخ مرمر

• «ترور» در کاخ مرمر / «دومین ضارب» محمدرضا شاه کیست؟ + عکس‌ها

• واپسین «سلام نوروزی» ناصرالدین شاه در کاخ مرمر + عکس

21220