نامنظم‌ترین منطقه جهان منتظر نیم نگاهی از سوی ایران

منطقه ایندو پاسیفک نامنظم‌ترین منطقه روی زمین است که از 36 کشور همراه با مجمع الجزایر آن‌ها تشکیل شده که بیشترِ گستره اقیانوس‌های آرام و هند و نیز دریا‌های داخلی آسیا را پوشش می‌دهد.

این منطقه با بیش از 3 میلیارد نفر جمعیت، بیش از نیمی از جمعیت جهان را در خود جای می‌دهد از جمله دو تا از پرجمعیت‌ترین کشور‌های جهان یعنی هند و چین.

این منطقه برمبنای ویژگی‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی آن، محل تلاقی سیاست قدرت‌های بزرگی همچون چین و امریکا است. بیش از 40 درصد خروجی اقتصاد جهانی شامل اقتصاد‌های پیشرو چین، ژاپن و کره جنوبی مربوط به این منطقه است.

همچنین برخی از قدرت‌های برتر نظامی جهان شامل چین، کره شمالی، کره جنوبی، هند و ژاپن و نیز دو قدرت هسته‌ای یعنی آمریکا و چین به این منطقه تعلق دارد.

نگاه تازه آمریکا به ایندو پاسیفیک در دوران ترامپ

تا یک دهه پیش، دنیا به این منطقه صرفا به دید یک محدوده جغرافیایی به نام آسیا پاسیفیک و حاصل پیوند دو اقیانوس آرام و هند نگاه می‌کرد.

اما در سال 2007 شینزو آبه نخست‌وزیر وقت ژاپن به آن رنگ و بوی سیاسی بخشید و طرح گفت‌وگو‌های چهارجانبه ژاپن، آمریکا، استرالیا و هند را مطرح کرد. این طرح با کناررفتن آبه از قدرت این مفهوم برای مدتی به فراموشی سپرده شد.

اما با روی کار آمدن مجدد آبه در سال 2012 و پیروزی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال 2016 ایندوپاسیفیک، جایگاه جهانی خود را پیدا کرد و میان متحدین آمریکا به نام ایندو پسیفیک معروف شد.

ایندو پاسیفیک و کشور‌های متحد آمریکا در این منطقه آنقدر در سیاست‌های بین المللی این کشور جایگاه یافتند که حتی در سند امنیت ملی آمریکا در به آن‌ها اشاره شده است.

در این سند آمده است که آمریکا از طریق همکاری‌های نظامی و اقتصادی با استرالیا و نیوزیلند، دولت‌های کوچک شریک در منطقه ایندو پاسیفیک آن‌ها را تقویت خواهد کرد تا آسیب‌پذیریشان را در برابر نوسانات اقتصادی و بلایای طبیعی کاهش دهد.

نگرانی از رشد علوم و تکنولوژی به‌ویژه در چین و هندوستان، حضور تعدادی از اقتصاد‌های غول‌پیکر جهان، اهمیت حمل‌ونقل دریایی و وجود تنگه‌های مهم جهان مانند مالاکا، لومبوک و سوندا در این منطقه که حجم زیادی از حمل‌ونقل جهان از طریق آن‌ها صورت می پذیرد، از دیگر دلایل اهمیت این منطقه برای آمریکاست.

از سوی دیگر آمریکا با فروش اسلحه به متحدین خود در در ایندوپاسیفیک به ویژه شرق آسیا تلاش دارد تا ضمن تقویت قدرت نظامی مشترک و ایجاد امنیت برای این کشور‌ها از پیشبرد اهداف خود در منطقه تحت عنوان پشتیبانی از متحدین خود مطمئن شود.

ژاپن، کره جنوبی و تایوان بزرگ‌ترین واردکنندگان وسایل دفاعی امریکا در این منطقه هستند. اما آمریکا با هدف مهار قدرت چین در منطقه با فروش اسلحه به این کشورها در تلاش است تا این امر را میسر کند.

علاوه بر دلایل فوق، یکی از علت‌های توجه آمریکا به ایندوپاسیفیک آن است که نیمی از تولیدات و نزدیک به نیمی از تجارت جهانی، در آسیا انجام می شود. این قاره که بیش از نصف جمعیت جهان را در خود جای داده است، بزرگ‌ترین واردکننده از امریکا و دومین صادرکننده به آن است.

طبق پیشبینی‌ها اگر درآمد سرانه آسیا سرعت رشد خود را حفظ کند، تا سال 2050 رشد 6 برابری بر اساس قدرت خرید خواهد داشت.

«چابهار»، حلقه وصل ایندوپسیفیک به اروپا

اما این منطقه و کشورهای حاضر در آن، به ویژه چین و هند برای ایران نیز از اهمیت بسزایی برخوردارند.

ایندوپسیفیک که تا منتهی الیه سواحل کشورمان در دریای مکران کشیده شده است، با تنها بندر اقیانوسی ایران یعنی بندر چابهار مماس شده تا بتواند به نقطه اتصال طرح‌های اقتصادی و تجاری کشورهای دربرگیرنده خود با ایران تبدیل شود.

بندر چابهار، کشورهای ایندوپاسیفیک را علاوه بر مسیر دسترسی به افغانستان، به بازار کشورهای آسیای میانه و نهایتا کشورهای اروپایی متصل می‌کند. دی 95 بود که نارندرا مودی نخست وزیر هند در جریان سفر به ایران، یک توافقنامه سه جانبه برای تاسیس کریدور حمل و نقل بین‌المللی (توافق چابهار) را به همراه ایران و افغانستان به امضا رساند.

سرمایه گذار اصلی این توافقنامه کشور هند است. این کشور در توسعه فاز اول پایانه شهید بهشتی در بندر چابهار با همکاری ایران به میزان 85 میلیون دلار و کمک تسهیلاتی 150 میلیون دلاری برای توسعه پایانه شهید بهشتی سرمایه کنار گذاشته است.

اما این مسیر استراتژیک که به ایران منتهی شده همواره و به دلایل مختلف از جمله رقابت با چین مورد طمع آمریکا نیز بوده است.

آبان 97 بود که در پی اجرایی شدن مرحله دوم تحریم‌های ایالات متحده، مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد این کشور تصمیم گرفته است که برای کمک به توسعه افغانستان و حفظ مسیر ارتباطی جهت ارسال اقلام بشردوستانه به ایران، بندر چابهار واقع در جنوب شرق ایران و طرح توسعه آن را از شمول تحریم‌ها معاف کند.

نوذر شفیعی کارشناس در این باره می گوید «به نظر می‌رسد که شکل‌گیری رقابت میان آمریکا و چین، این امکان را برای هند ایجاد کرده که اهداف راهبردی خود را با بهره‌گیری از این رقابت پیش ببرد. علاوه بر این، هند نیز چین را به‌عنوان یک رقیب راهبردی قلمداد می‌کند و ازاین‌رو در راهبرد موازنه‌سازی در برابر چین با امریکا همسویی دارد.

بتابراین اهمیت حیاتی این بندر برای هند که از جمله پروژه‌های همکاری اقتصادی با ایران به‌شمار می‌آید تا جایی است که از این بندر به عنوان برگ برنده ایران در ایندوپاسیفیک یاد شده است.

از سویی دیگر جایگاه هند در راهبرد ایندوپاسیفیک امریکا در برابر چین از یکسو و اهمیت ایران و بندر چابهار برای هند از سوی دیگر، موجب شد تا واشنگتن در زمینه اجرای تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، دهلی نو را تحت فشار قرار ندهد.»

ایران در برخورد با ایندوپاسیفیک چه کند؟

ایران نیز در مدت اخیر، با درک صحیح از تغییر موازنه قدرت از غرب به شرق و اینکه منافع کشورهای غربی خواسته یا ناخواسته به قدرت های نوظهور شرق گره خورده‌است، تصمیم به اتخاذ سیاست همسایه گرایی برای پیشبرد منافع ملی خود،، توجه ویژه‌ای را به برقراری رابط تنگاتنگ با شرق به ویژه با همسایگان خود کرده است.

به گفته شفیعی «لازم است ایران در جهت توسعه روابط تجاری و ایجاد بازار برای محصولات ایرانی با یک دیپلماسی فعال به دنبال گسترش روابط با کشورهای حاضر در حوزه ایندوپاسیفیک باشد تا در شرایط تحریم‌های تحمیلی بتواند گامی برای بی‌اثر کردن آنها بردارد.»