نُت‌نویسی و اجرای اذان ماندگار رحیم موذن‌زاده اردبیلی با سنتور
تهران - ایرنا - اذان رحیم موذن‌زاده اردبیلی به عنوان اثر ملی و ماندگار توسط محسن حسینی نوازنده سنتور و پژوهشگر موسیقی نُت‌نویسی و اجرا شد.
به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی اذان‌گو و نوحه‌خوان مشهور، متولد یکم مهر 1304 در اردبیل، در کودکی به مکتب‌خانه رفت و تحت نظر میرزا عزیز، قرآن و دستگاه‌های موسیقی ایرانی را فراگرفت. او پس از فراگیری اصول آواز و اذان‌گویی همراه با پدرش، در مسجد اردبیل و گاهی در شهرهای اطراف محل سکونت به خصوص تالش، به اذان‌گویی و نوحه‌خوانی مشغول شد.
پس از سکونت پدرش در تهران، رحیم موذن‌زاده برای تحصیل حوزوی، به شهر قم رفت و به فراگیری دروس خارج فقه مشغول شد و ظهرها در حرم حضرت فاطمه معصومه (س) اذان می‌گفت.
پدرش، کریم مؤذن‌زاده که نخستین بار در سال 1322 در رادیو اذان گفته بود، سال 1329 درگذشت و او از 25 سالگی به تهران رفت تا جای خالی پدرش را پُر کند. خودش ماجرا را اینگونه تعریف می‌کند: «مرحوم پدرم 1322 خورشیدی برای نخستین بار اذان را در رادیو گفت و همین روند تا 1326 خورشیدی که برنامه سحری را به صورت زنده اجرا می‌کرد، ادامه داشت. او در 1329 خورشیدی سکته کرد و من قبول کردم، جای او اذان بگویم تا الان که با این سن و سال هنوز مشغولم و افتخار دارم که با گفتن آن یک اذان، برای اسلام و مملکتم کاری کرده‌ام. ما که نه ثروت داریم، نه مکنت و همین یک اذان برایمان بهترین خیر است.»
اذان رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی، اذان مشهور وی است که سال 1334 در رادیو ضبط شد. وی در گفت‌وگویی این ماجرا را اینگونه تعریف می‌کند: «یک روزی تصمیم گرفتم تا یک اذان یادگاری بگویم. در استودیوی 6 صدا و سیما، هر گوشه‌ای انداختم، نشد تا اینکه آن را در روح‌الارواح آواز بیات ترک به این شکل که بیش از 50 سال پخش می‌شود، گفتم. ما ایرانی هستیم و اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. الان اذان‌خوان‌هایی هستند که از عربستان تقلید می‌کنند و این پسندیده نیست و خود ما باید ابتکار به خرج دهیم. الان 50 سال است که کسی نتوانسته روی این اذان من اذان بگوید؛ حتی برادرم سلیم که آن صدای گیرا و زیبا را دارد و این خواست خداست؛ همان خدایی که می‌گوید اگر با من یکصدایی کنید، محبت شما را به قلوب همه می‌اندازم.»
زنده‌یاد محمدرضا شجریان در مورد اذان رحیم مؤذن‌زاده گفته است: «این اذان دو ویژگی قابل توجه دارد. زنده یاد موذن‌زاده آن را در بیات ترک خوانده، چون بیات ترک همواره پیام‌دهنده، نویددهنده و آگاهی‌بخش است و این انتخاب به درستی از سوی ایشان انجام شده و هر زمانی را به مردم نوید می‌دهد. از سوی دیگر خلوص، در این اذان موج می‌زند و من که سال‌هاست در عرصه موسیقی کار می‌کنم، 60 سال است که این اذان را می‌شنوم و با آن زندگی می‌کنم.»
اذان رحیم موذن‌زاده اردبیلی خرداد سال 1386 به عنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسید. رحیم مؤذن‌زاده، بهار سال 1384 به دلیل ابتلا به بیماری سرطان مثانه در بیمارستان مدائن تهران بستری شد و خرداد همان سال درگذشت، پیکر وی در آرامگاه ابن بابویه به خاک سپرده شده است.
محسن حسینی نوازنده سنتور و پژوهشگر موسیقی، اذان رحیم موذن‌زاده اردبیلی را همزمان با ماه مبارک رمضان با هدف یک فعالیت هنری پژوهشی، آوانگاری و نُت‌نویسی کرده و هر گونه بهره‌مندی از آن با ذکر منبع بلامانع است.
وی در توضیح نتاسیون و اجرا با ساز سنتور اذان موذن شهیر رحیم مؤذن‌زاده اردبیلی بیان کرده است: این نسخه از اذان سال 1334 در رادیو تهران ضبط و سال 1386 به عنوان میراث فرهنگی کشور ثبت ملی شده است.
به گفته حسینی؛ گرچه این اذان از لحاظ تلفظ حروف و قواعد زبان عربی دارای نکاتی قابل بحث است اما به دلایلی از جمله اجرای دلنشین و در عین حال تخصصی موذن و انتخاب استادانه گوشه روح‌الارواح در مایه بیات ترک از ردیف موسیقی ایرانی برای اجرای این اذان که ذاتاً نشاط‌انگیز است بر گوش و دل مسلمانان ایرانی خوش نشسته و در واقع مشهورترین و شنیده شده‌ترین اذان در ایران است.
این پژوهشگر موسیقی افزود: همچنین بهره‌مندی از عناصر آواز ایرانی همچون تحریر که در بین مؤذنین مرسوم نیست و حس و حال معنوی و خاص مؤذن حین ضبط آن از دیگر دلایل تاثیرگذاری این اذان است.
حسینی اظهارداشت: اذان مرحوم موذن‌زاده اردبیلی از دو بخش کلی؛ مناجات قبل از اذان و اذان تشکیل شده است؛ بخش مناجات در محدوده صداهای بم و خود اذان در محدوده صداهای اوج خوانده شده است.
وی گفت: کوک شاهد بخش مناجات حدود 30 سنت موسیقایی کمتر از نت لا بمل اکتاو سوم دیاپازون و کوک شاهد بخش اذان حدود 30 سنت موسیقایی بالاتر از نت فا اکتاو چهارم دیاپازون است که در طول اجرا تغییر هم می‌کنند، هر دو قسمت در مایه بیات ترک هستند اما با دو شاهد مختلف که ارتباط منطقی موسیقایی باهم ندارند.
این نوازنده سنتور افزود: به منظور قابل اجرا شدن این نُت‌نویسی با ساز و آواز کوک شاهد هر دو بخش یکسان‌سازی شده و نُت سی بمل به عنوان شاهد در نظر گرفته شده است.
حسینی بیان کرد: به جهت مراعات شأن موضوع سعی کرده‌ام اجرایی ساده و موقر و در عین حال گویا بر طبق نُت با ساز سنتور داشته باشم و زینت‌ها و تکنیک‌ها را به جا و در حد لزوم استفاده کنم البته بر اهالی موسیقی پوشیده نیست که اجرای قطعات آوازی با کلام و تداعی شعر با سازهای مضرابی مانند سنتور پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های خود را دارد.
حسینی سال گذشته مناجات ربنا با صدای مرحوم محمدرضا شجریان را نُت‌نویسی کرد که با استقبال بسیار خوب پژوهشگران و برخی از نوازندگان مواجه شد.
محسن حسینی آهنگساز، خواننده و نوازنده سنتور، متولد 1353 در تهران، در دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیر نظر استادانی همچون داریوش طلایی، مجید کیانی، داریوش پیرنیاکان، فرهاد فخرالدینی، شاهین فرهت، آذین موحد، محمدتقی مسعودیه، نقی بینش و خسرو مولانا به آموختن موسیقی پرداخت.
حسینی در کارنامه خود ساخت، تنظیم و نظارت ضبط بیش از دویست اثر دستگاهی و ارکسترال و آکاپلا، در قالب تک آهنگ و آلبوم‌های مختلف همچون جام مصفا به خوانندگی علیرضا افتخاری، بادبان کاغذی به خوانندگی سالار عقیلی، سایه دوست به خوانندگی عبدالحسین مختاباد و آلبوم‌های دیگری همچون تاخدا، پابوس، نغمه‌ها و همکاری در زمینه آهنگسازی با خوانندگان دیگری همچون علیرضا قربانی، محمد معتمدی، علیرضا وکیلی‌منش، سینا سرلک، حسام‌الدین سراج، وحید تاج و... را دارد.
حسینی عنوان نوازنده برتر چند دوره از جشنواره موسیقی جوان و 6 دوره جشنواره تولیدات صدا و سیما را نیز کسب کرده است. وی یک کتاب برای آموزش سنتور با عنوان از مشق تا نقش، شیوه‌ای نو در آموزش نوازندگی را با همکاری انتشارات موسیقی عارف منتشر کرده، کتاب دریاچه قو - آثار بزرگان موسیقی جهان برای سنتور از دیگر آثار حسینی است.
همچنین حسینی سرپرست و موسس گروه‌های موسیقی نوبانگ مهر، رودکی، چکاوک و غزل است و اجراهای متعدد در داخل و خارج از کشور مانند ژاپن، مالزی، کویت، الجزایر، آذربایجان و... داشته است.