نقش انرژی در آینده ایران (بخش پایانی)
رضا پدیدار رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران
در جلسات سازمان اوپک، براساس موقعیت تولید و صادرات نفت و گاز هر کدام از اعضا، میزان تولید و صادرات هر کشور در سبد نفتی اوپک هر 3 ماه یک‌بار تعیین می‌شود. در سال 2022 براساس آخرین اظهارات مقامات اوپک، تولید نفت خام اوپک در این سال برابر 33.8 میلیون بشکه در روز تعیین شد که باتوجه به تحولات سیاسی حاکم بر بازارهای اقتصادی، این میزان به‌حدود 31.5 میلیون بشکه در روز کاهش یافت. هرچند در عمل و بانظر به محدودیت‌های خرید نفت خام از نزاع روسیه و اوکراین مجموع تولید نفت اوپک به کمتر از 28.8 میلیون بشکه در روز کاهش یافت. باتوجه به اینکه بررسی میزان تولید و صادرات نفت و گاز ایران به عواملی مانند تحریم، وضعیت پرداختی بازارهای هدف، مشکلات داخلی و.... وابسته است، نمی‌توان دقیقا حدس زد که سهم تولید نفت و گاز ایران در سبد نفتی اوپک چقدر خواهد بود. در آخرین نشست اوپک توافق بر این شد که سهم کشورهای عضو در سبد نفتی اوپک براساس میزان تولید نفت خام هر کشور تعیین شود که با نظر به آخرین مذاکرات اوپک‌پلاس، کاهش 2میلیون بشکه‌ای تولید نفت خام معافیت ایران از تعیین سهمیه، پیش‌بینی می‌شود امسال ایران قادر به حفظ سقف تولید 2.8 میلیون بشکه از ظرفیت 3.8 میلیون بشکه‌ای نفت خود باشد. البته ظرفیت‌های نفت و گاز ایران حاکی از آن است که هنوز فرصت‌های بی‌نظیر توسعه نفتی و گازی در کشور وجود دارد. اگر به‌درستی توسعه میادین گازی را دنبال کنیم، میدان‌های نفتی را توسعه دهیم و گازهای همراه نفت حاصل از این توسعه میادین را به‌دست بیاوریم، روی مسئله بهینه‌سازی مصرف در داخل بیشتر تمرکز داشته باشیم، آینده روشن است، اما غفلت از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها تصویری ناخوشایند از آینده انرژی‌های هیدروکربوری در ایران را به‌نمایش می‌گذارد، ضمن آنکه اکنون انرژی‌های تجدیدپذیر پشت‌درها منتظر ایستاده‌اند تا جای انرژی‌های فسیلی را بگیرند و اندکی تاخیر در عمل و سستی، فرصت ظهور این ظرفیت‌ها را نیز از ایران خواهند گرفت. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باید بر تحقق آن پافشاری کنیم، مسئله افزایش ضریب بازیافت نفت‌خام و همین‌طور فشارافزایی در میدان مشترک پارس‌جنوبی است. درحال‌حاضر متوسط ضریب بازیافت نفت‌خام در همه دنیا حدود 34 درصد است، اما ضریب فعلی بازیافت نفت خام در ایران حدود 10 درصد از این میانگین پایین‌تر است. اگر به ضریب بازیافت نفت خام در کشورهایی مانند عربستان که حدود 50 درصد و 2برابر ضریب بازیافت نفت‌خام ایران است، نیندیشیم، حداقل باید به میانگین جهانی دست یابیم. این ازدیاد برداشت، کمک خواهد کرد که سرمایه ملی، زیرزمین مدفون نشود و خلاف تصور عوامانه و مردود، ثروت ملی از این طریق برای نسل‌های آتی حفظ شود. از طرفی، تصور کارشناسان بر این است که ایران با توسعه و ازدیاد برداشت، می‌تواند 7میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید نفت خام داشته باشد. درباره گاز طبیعی نیز حداقل 500 میلیون مترمکعب در روز توان ظرفیت نهفته در کشور وجود دارد و باید هرچه سریع‌تر آن را از حالت بالقوه به‌حالت بالفعل درآوریم. اکنون کشورهای دارنده منابع هیدروکربوری با سرعت تمام با بالاترین ضریب ممکن در حال توسعه و برداشت نفت و گاز هستند. در همسایگی ما نیز کشور عراق را می‌توان مثال زد که تولید تاریخی آن نصف ایران بوده، اما اکنون روی دستیابی به تولید 5 میلیون بشکه و سپس 7 میلیون بشکه در روز بحث می‌کند و جایگاه ایران را در اوپک در دست گرفته است. این کشور با استفاده از تکنولوژی روز جهان توسعه صنعت نفت خود را تسریع کرده و باید با بهبود روابط بین‌المللی و انتقال سرمایه و تکنولوژی، خودمان را از این ثروت و جایگاه در خور بین‌المللی محروم نکنیم.
در این زمینه برخی می‌گویند نفت و گاز سرمایه بین‌النسلی است و باید آن را برای نسل بعدی حفظ کرد، اما رویکرد جهان از سال 2050 نسبت به انرژی مصرفی تغییر کرده و پیش از آنکه انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن، منابع نفت و گاز ما را از سبد انرژی مصرفی دنیا خارج کنند، باید آنها را توسعه بدهیم و برای این کار سرمایه و تکنولوژی لازم است که در اختیار ما نیست، اما با بهبود روابط بین‌المللی و منطقه‌ای و ایجاد یک شرایط برد برد، می‌توان به سرمایه و تکنولوژی موردنظر رسید. همچنین با عبور از خودتحریمی‌ها و اصلاح سیاست‌های انرژی و بهینه‌سازی مصرف، می‌توان این ثروت را پیش از اتمام عمر نفت، استخراج کرد و درآمد آن را به بخش‌های مولد اقتصاد تزریق کرد تا به‌مرور سهم نفت در این اقتصاد بزرگ و مولد کمتر از سایر بخش‌ها شود. بنابراین آینده انرژی در ایران به اراده و تصمیمی وابسته است که امروز می‌گیریم. می‌توان آینده انرژی در ایران را چنین تصور کرد که توانسته‌ایم به‌خوبی از ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم و زمانی که دنیا به‌سمت انرژی‌های نو حرکت می‌کند نیز، یکی از بازیگران اصلی باشیم یا آنکه با یک ثروت عظیم در زیر خاک خداحافظی کنیم و وابسته به کشورهای دیگر در تامین انرژی باشیم. آنچه امروز جای آن در رسیدن به موقعیت ممتاز در زمینه انرژی خالی است، تصمیم و اراده ملی و هم‌صدایی برای حال و آینده ممتاز در زمینه انرژی است. باید روی توسعه و مدیریت مصرف انرژی با سیاست‌های صحیح مدیریتی بیشتر تمرکز شود و تنها منافع ملی اساس سیاست‌گذاری‌ها باشد. / روزنامه صمت