نهضت سوادآموزی؛ سازمانی که جانی دوباره به درخت خشکیده علم بخشید
تهران - ایرنا - سازمان نهضت سوادآموزی پس از پیروزی انقلاب اسلامی توانست تغییر و تحولی در وضعیت سوادآموزی کشور ایجاد کند و درخت خشکیده علم و دانش در ایران به تدریج جانی دوباره گرفت و درهای نظام آموزشی برای بی سوادان گشوده شد.
حدود 70 سال پیش ملت‌های جهان با تاکید بر حق برخورداری همگان از آموزش در اعلامیه جهانی حقوق بشر، آموزش را به عنوان حق مسلم آحاد بشر به رسمیت شناختند. از آن زمان تاکنون و به خصوص در دهه‌های اخیر کنفرانس‌های جهانی زیادی برگزار شده و رهبران جهان، آموزش را به عنوان عنصر حیاتی، راهکار تقویت فرآیندهای توسعه پایدار اعلام کرده اند.
مبارزه با بی‌سوادی در کشور ما سابقه‌ای 83 ساله دارد. از سال 1315 شمسی که با تشکیل سازمان تعلیمات اکابر باسواد کردن بزرگسالان به طور رسمی آغاز شد تاکنون همه دولت‌های وقت، مبارزه با بی‌سوادی را یکی از اولویت‌های اساسی خود معرفی کرده‌اند. قبل از انقلاب پنج سازمان تعلیمات اکابر، سازمان آموزش سالمندان، سازمان آموزش بزرگسالان، کمیته ملی پیکار با بی‌سوادی و سازمان جهاد ملی سوادآموزی عهده دار ریشه‌کنی بی سوادی بودند.
اما تا آخرین سال‌های سقوط رژیم شاهنشاهی همچنان خیل عظیمی از کودکان لازم التعلیم از امکان ورود به مدارس محروم بودند و به همین دلیل روز به روز با توجه به روند صعودی رشد جمعیت، بر تعداد بی‌سوادان جامعه افزوده می‌شد. به طوری که طبق سرشماری سال 1355 خورشیدی، از کل جمعیت 27.1 میلیون نفری 6 ساله به بالا، 14.2 میلیون نفر (52. 5) درصد بی‌سواد بوده‌اند.
یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و با توجه به اهمیت و ضرورت سوادآموزی، به فرمان امام خمینی (ره)، در دی ماه 1358 نهضت سوادآموزی تاسیس شد. در اجرای پیام تاریخی امام خمینی اساسنامه سازمان نهضت سوادآموزی در سال 1363 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به موجب آن آموزش بزرگسالان در حد خواندن و نوشتن و آموختن حساب و تربیت و بالا بردن سطح فرهنگ و نشر فرهنگ اسلامی مناسب با سوادآموزی به عنوان وظایف سازمان تعیین شد. هدف از تشکیل این نهاد از بین بردن بی‌سوادی در کشور اعلام شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و صدور فرمان امام (ره) مبنی بر تشکیل نهضت سوادآموزی تا سال 1365 نزدیک به 11 میلیون نفر به باسوادان کشور افزوده شد و نرخ باسوادی کشور از 47.5 درصد به حدود 61.8 درصد رسید. به علت رشد سریع جمعیت و فقدان امکانات آموزشی برای همه خردسالان، قدر مطلق بی‌سوادی نه تنها کاهش نیافته بلکه حدود 600 هزار نفر نیز افزایش داشت.
حضرت امام خمینی (ره) درباره اهتمام به امر سواد آموزی بعد از صدور فرمان تاسیس سازمان نهضت سواد آموزی فرمودند: «ملت شریف ایران، از جمله نیازهای اولیه برای هر ملت که در ردیف بهداشت و مسکن، بلکه مهم تر از آنهاست آموزش بر همگان است... مایه بسی خجلت است در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می کند که طلب علم را واجب دانسته است از نوشتن و خواندن محروم باشد. باید در برنامه دراز مدت، فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم...» امام خمینی (ره) همچنین فرمودند: «تمامی بی سوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران باسواد برای یاد دادن به پا خیزند و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات به پا خیزد. برادران و خواهران ایمانی! برای رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بن برکنید...» با بهره گیری از این فرمان و عزم راسخ مسوولان در باسواد کردن جامعه که آن روزها درصد بسیار کمی از نعمت سواد خواندن و نوشتن بهره مند بودند، این حرکت عظیم به سوی افق های گسترده تعلیم و تربیت آغاز شد و در فاصله زمانی صدور فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران (هفتم دی ماه 1358) تا انتخاب نماینده خود در سازمان (سال 1361)، حرکت سوادآموزی و مبارزه با بی سوادی توسط دستگاه های ذیربط همچون آموزش و پرورش، جهادسازندگی، جامعه روحانیت، جهاد دانشگاهی و نهضت سوادآموزی و به صورت شورایی اداره می شد.
با شکل گیری این رستاخیز بزرگ در ارتقا سطح سواد آحاد جامعه نرخ با سوادی کشور در جمعیت 6 ساله و بالاتر از، 5/47 درصد در سال 1355 به 85 درصد در سال 1380 افزایش یافت و با شروع آموزش های پس از سواد، فصل جدیدی از کتاب زرین انقلاب شکوهمند اسلامی رقم خورد. رییس سازمان نهضت سوادآموزی در تشریح فعالیت های 40 ساله این سازمان در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا، اظهار داشت: نهضت سوادآموزی از همان ابتدا پس از سازماندهی، شروع به فعالیت کرده و در دهه اول با وجود اینکه شرایط کشور در یک شرایط جنگی بود توانست شاخص سواد را بهبود بخشد.
شاپور محمدزاده ادامه داد: در سرشماری سال 1365 نزدیک به 14.3 درصد به نرخ باسوادی کشور افزوده شد و درصد باسوادی کشور از 47.5 درصد سال 1355 به حدود 61.8 درصد رسید. به علل گوناگون و از جمله رشد سریع جمعیت و فقدان امکانات آموزشی برای همه خردسالان، قدر مطلق بی سوادی نه تنها کاهش نیافت بلکه حدود 600 هزار نفر نیز افزایش را نشان داد.
معاون وزیر آموزش و پرورش افزود: در دهه دوم با اجرای طرح های مختلف و کاربردی موجب شد در سر شماری سال 1375 نرخ باسوادی در ایران با افزایش 18 درصدی به 79.5 درصد برسد که این افزایش در سرشماری‌های 1385، 1390 و 1395 به ترتیب به 84.6، 84.8 و 87.6 درصد ادامه پیدا کرد و در برآورد سال 1398 این رقم به 89 درصد افزایش یافت.
وی ادامه داد: به منظور تحقق عدالت آموزشی و کاهش اختلاف سواد بین مناطق شهری و روستایی کشور، با اختصاص حدود 55 درصد از فعالیت های سوادآموزی به مناطق روستایی در 40 سال گذشته، شاخص سواد در مناطق محروم کشور بهبود پیدا کرد، به طوریکه طبق سرشماری‌های انجام شده، بین سال های 1355 تا 1395 میزان باسوادی مناطق شهری از 65.4 درصد در سال 1355 به 90.8 درصد در سال 1395 افزایش یافت که در همین زمان نرخ باسوادی مناطق روستایی از 30.5 درصد به 78.5 درصد رشد را نشان می‌دهد.
وی اظهار داشت: به عبارت دیگر میزان افزایش باسوادی در مناطق روستایی با شتاب بیشتری صورت گرفته است و تفاوت درصد باسوادی در بین مناطق شهری و روستایی از 34.9 درصد سال 1355 به حدود 12.3 درصد در سال 1395 کاهش یافت و این رقم در برآورد سال 1398 به کمتر از 12 درصد رسید و همچنین این عدد در گروه سنی 49-10 ساله طبق برآورد 1398 به حدود 6 درصد کاهش یافت. محمدزاده افزود: طرح بسیج سوادآموزی در سال 1369 همگام با اعلام سال مبارزه جهانی با بی‌سوادی از طریق یونسکو، بسیج ملی سوادآموزی در جمهوری اسلامی ایران به اجرا گذاشته شد. با اجرای این طرح بالغ بر سه میلیون نفر از کودکان لازم التعلیم بازمانده از تحصیل و نوجوانان و جوانان محروم از سواد تحت‌پوشش سوادآموزی قرار گرفتند. همچنین طرح لازم التعلیم از سال 1365 به مدت 14 سال با هدف زیر پوشش قراردادن کودکان و نوجوانان لازم‌التعلیم سنین 17-6 ساله مناطق روستایی و عشایری که هنوز زیر پوشش نظام آموزش همگانی کشور قرار نگرفته بودند با مساعدت نظام آموزشی کشور اجرا و موجب شد براساس اجرای این طرح سوادآموزی بیش از 1.5 میلیون نفر را در پایه های مختلف دوره ابتدایی زیر پوشش قرار دهد و تعداد بازماندگان از تحصیل در دوره ابتدایی به کمتر از 2 درصد کاهش پیدا کرده و باعث ارتقا فرهنگ عمومی جامعه در خصوص ضرورت آموزش کودکان نیز شود. وی ادامه داد: طرح آموزش اولیای بی سواد دانش‌آموزان با هدف به صفر رساندن بی‌سوادی در بین اولیای دانش‌آموزان از طریق تقویت نقش و مسوولیت مدیر مدرسه، استفاده از ظرفیت و امکانات مدرسه و بهره‌گیری مطلوب از نقش دانش‌آموزان در شناسایی و جذب و آموزش اولیاء را از برنامه‌ها و دستاوردهای نهضت سوادآموزی عنوان کرد و گفت: این طرح از آغاز به کار خود در سال 93 توانسته است، قریب به 443 هزار نفر از والدین بی‌سواد را در سراسر کشور شناسایی کرده و آموزش دهد. با توجه به اینکه این طرح در سال های 93 تا 97 به طور جدی پیگیری و دنبال شده است آمار باقی مانده اولیای بی سواد در سال جاری و سال های آتی رو به کاهش است. رییس سازمان نهضت سوادآموزی افزود: مراکز یادگیری محلی مراکزی هستند که علاوه بر آموزش پایه سواد، مهارت های زندگی، اجتماعی، حقوق شهروندی و شغلی و حرفه‌ای را نیز به افراد سوادآموز ارائه می‌دهند. در سال های 1379 تا 1386 تعداد 3 هزار و 512 مرکز یادگیری محلی راه اندازی شد و مجددا بر اساس مصوبه هیات دولت از سال 1394 با شیوه جدید و به شکل دولتی، غیر دولتی و مشارکتی راه‌اندازی شد و تاکنون 448 مرکز در سراسر کشور دایر شده است. وی همچنین به طرح سوادآموزی اتباع خارجی اشاره کرد و ادامه داد: طرح سوادآموزی اتباع خارجی به منظور ارتقای شاخص باسوادی و آموزش سواد به مهاجران مقیم ایران برای تقویت و ترویج فرهنگ اسلامی و توانمندسازی مهاجران خارجی با اولویت اتباع کشور افغانستان در راستای بهبود زندگی فردی و اجتماعی شکل گرفته است. سازمان نهضت سوادآموزی توانسته از سال 63 تاکنون 811 هزار و 989 نفر از اتباع خارجی را در قالب طرح های مختلف با هماهنگی اداره کل اتباع وزارت کشور با انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری، زیر پوشش قراردهد.
محمدزاده در خصوص کتابت قرآن مجید توسط سوادآموزان دوره انتقال گفت: قرآن آموزی یکی از برنامه ها و سیاستهای آموزشی سازمان نهضت سوادآموزی در چهل سال گذشته است به طوری که یکی از کتاب های درسی آموزش قرآن است و یادگیری آن در حد روخوانی ساده جزو شروط تحقق باسوادی منظور شده است.
وی افزود: در راستای تکمیل فرآیند آموزش، انس بیشتر سوادآموزان با آیات قرآن کریم، تقویت انگیزه سوادآموزان برای قرائت مستمر قرآن کریم، تقویت مشارکت سوادآموزان در انجام کار گروهی و تثبیت و تحکیم مهارت های خواندن و نوشتن مقرر شد در دی‌ماه سال 1394 همزمان با سی و ششمین سالروز فرمان تاریخی امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل نهضت سوادآموزی و تقارن آن با ایام پر برکت هفته وحدت، طرح کتابت قرآن کریم توسط 3 هزار نفر از سوادآموزان دوره دوم سوادآموزی که با روخوانی قرآن کریم آشنا بوده و آمادگی و علاقه مندی خود را برای شرکت در این برنامه اعلام کردند، برگزار شود.
رییس سازمان نهضت سوادآموزی ادامه داد: به برکت قرآن، طرح با برنامه ریزی مناسب و در زمان بندی پیش بینی شده به نحو مطلوبی در سراسر کشور به مرحله اجرا درآمد و بازتاب آن در رسانه ها، جراید و مطبوعات استانی به خوبی منعکس شد.
اول تا هفتم دی ماه هر سال با عنوان هفته سوادآموزی نامگذاری شده است./
*س_برچسب‌ها_س*