نگرش ایرانیان نسبت به قراردادهای خارجی
دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: پیشینه تاریخی قراردادهای بین‌المللی و استقلال‌خواهی ایرانیان این احساس را شکل داده که اگر ما قراردادی ببندیم این قرارداد ننگین خواهد بود، حتی ممکن است به محتوای آن هم نگاه نکنیم اما معمولا افکار عمومی چنین دیدگاهی دارد.
دکتر مهدی نجف‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص پیشینه تاریخی قراردادهای بین‌المللی ایران اظهار کرد: در این مورد یک نکته بسیار مهم این است که ایرانی‌ها همیشه با شک و تردید به این قراردادها نگاه کرده‌اند.
وی ادامه داد: قراردادهایی که در اوایل دوره قاجاریه با روسیه بسته شد و از آنها به عنوان قراردادهای ننگین گلستان و ترکمانچای یاد می‌شود، یک نگرشی را در ایرانیان شکل داده که دولت ایران به واسطه ضعف خود نمی‌تواند مصالح ملی را رعایت کند.
این دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: از طرف دیگر نسبت به وضعیت دنیا ناآگاهی تاریخ وجود دارد، به عنوان مثال در مورد برخی از قراردادها در دوره قاجار مانند قرارداد رژی چون ناآگاه بودیم فکر می‌کردیم که اروپایی‌ها می‌خواهند بیایند و منابع ما را ببرند بنابراین از لحاظ پیشینه تاریخی این احساس در ایرانیان شکل گرفته که تمام این قراردادها ننگین هستند در حالی که اگر واقعیت تاریخی را نگاه کنیم این گونه نیست، به عنوان مثال به پیشینه قرارداد دارسی که نگاه می‌کنیم می‌بینیم که در آن دوره تاریخی سال‌ها طول کشید که این قرارداد به بار بنشیند که آن هم به واسطه یک شانس بود که چاه‌های نفت فوران کرد و قرارداد دارسی که به نظر من در آن دوره تاریخی قرداد مهمی نبود به یکی از مهم‌ترین قراردادهای تاریخ ایران تبدیل می‌شود.
ایرانی‌ها به قراردادهای بین‌المللی بدبین هستند
نجف‌زاده بیان کرد: باید در مورد قراردادهای بین‌المللی دو مساله را در نظر گرفت یکی اینکه ایرانی‌ها بدبین هستند چرا که وقتی این قراردادها بسته می‌شد، بعد نتایجی که از این قراردادها به بار می‌آمد به ضرر مصالح ملی بود. دوم اینکه ایرانی‌ها با توجه به نگرش‌های تاریخی که نسبت به جهان پیرامونی خود دارند برای آنها مساله استقلال‌خواهی پیشینه تاریخی دارد و علت آن هم این است که در دوره قاجار دو کشور روسیه و انگلستان به شدت ایران را تحت منگنه تاریخی قرار داده بودند و این استقلال‌خواهی از همین‌جا آمد که ایرانیان می‌خواستند قدرت‌ها در کشور مداخله نکنند.
وی افزود: در مجموع پیشینه تاریخی این قراردادها و استقلال‌خواهی ایرانیان این احساس را شکل داده که اگر ما قراردادی ببندیم این قرارداد ننگین خواهد بود و حتی ممکن است به محتوای آن هم نگاه نکنیم اما افکار عمومی چنین دیدگاهی دارد.
این دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص قراردادهای بین‌المللی این است که برای اینکه قراردادها توسط ملت‌ها به رسمیت شناخته شوند باید رابطه دولت - ملت قوی باشد، این به منزله این است که دولت‌ها نماینده‌های راستین ملت‌ها باشند که در امور بین‌الملل از جانب ملت چانه‌زنی می‌کنند و قرارداد می‌بندند. متاسفانه در دوره‌های مختلف تاریخی در ایران چنین نگرشی مبتنی بر تضاد دولت و ملت وجود دارد که هرگاه این تضادها بیشتر می‌شود، مخالفت با قراردادها افزایش پیدا می‌کند.
نجف‌زاده اضافه کرد: در رابطه با قراردادها مساله اصلی این بوده که ملت برداشت مشترکی با دولت نداشته است، در مجموع هرگاه رابطه دولت - ملت قوی بوده است این منازعات کم‌تر شده و هرگاه رابطه دولت - ملت کاهش پیدا کرده است، اعتماد ملت نسبت به اینکه مصالح آنها در این قراردادها تامین می‌شود، مورد خدشه قرار می‌گیرد و بنابراین مساله بحران‌ساز می‌شود.
دولت‌های ایران جرات نداشته‌اند بر سر مصالح ملی معامله کنند
وی خاطرنشان کرد: اگر به دوره‌های اخیر چه قاجار و چه دیگر دوره‌ها در ایران نگاه کنیم همه در یک چیز مشترک هستند و آن هم این است که دولت‌ها جرات نداشتند به آسانی بر سر مصالح ملی با کشورهای دیگر معامله کنند و چیزهایی را واگذار کنند، بنابراین حتی در دوره ضعیف قاجاریه می‌بینیم که مصالح ملی رعایت می‌شود و پادشاهان قاجار با وجود اینکه تصور بر این است که هیچ نگرش تاریخی ندارند، اتفاقا تا حد زیادی آگاهانه کار می‌کنند، اما باید به یاد داشته باشیم که دست آنها خالی است و توانایی ندارند.
این دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در مورد قراردادهای گلستان و ترکمانچای اضافه کرد: عباس میرزا با این قراردادها توانست خطه شمال و تبریز را حفظ کند یعنی مصالح ملی را رعایت کردند، قدرت‌شان دیگر بیش از این نمی‌رسید که سرزمین‌هایی را که در دوردست بود، حفظ کنند ولی می‌بینیم که بعد از رسیدن دوره ناصرالدین شاه مرزهای ایران تثبیت می‌شود و این اثراتی است که از قرارداد ترکمانچای داریم.
ایرانی‌ها در قراردادهای بین‌المللی به رعایت مصالح ملی دقت کرده‌اند
وی عنوان کرد: ایرانی‌ها در قراردادهای بین‌المللی خود خیلی دقت کرده‌اند که مصالح ملی را رعایت کنند و این قراردادها برای حاکمیت ملی خطری نداشته باشد، این خیلی نکته مهمی است که در طول این دوران‌ها خیلی از کشورها مستعمره شدند و واگذار شدند و در بین قدرت‌های بزرگ اروپایی دست به دست شدند، ایران استقلال خود را حفظ کرده است، بنابراین اگر از این زاویه نگاه کنیم، دولت‌ها تا جایی که قدرت‌شان اجازه می‌داده است، مجبور بوده‌اند که مصالح ملی را درک کنند و آن را در قراردادها لحاظ کنند.
این دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: قاعده روابط بین‌الملل بر پایه قدرت است و همه چیزی که در روابط بین‌الملل می‌بینیم چانه‌زنی بر سر قدرت و کسب منافع است، بنابراین دولت‌ها باید خود را قدرتمند کنند و قدرت‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ قدرت‌های نرم و سخت. قدرت‌های سخت مانند قدرت نظامی که باید در حوزه دریایی، هوایی و زمینی خود را قدرتمند کنند و این‌ها همگی تابعی از قدرت اقتصادی است و قدرت دیگر در رابطه دولت و ملت است که باید قوی باشد که این مورد از قدرت‌های نرم به حساب می‌آید.
ناسیونالیسم در ایران از حالت نرمال خود خارج شده است
نجف‌زاده درمورد قراردادهای اقتصادی تصریح کرد: قراردادهای اقتصادی در جهان خیلی مرسوم است و این به معنای آن نیست که آنها کشور خود را می‌فروشند، کشورهای اتحادیه اروپا یکی شده‌اند و مرزهای خود را برداشته‌اند و اتفاقات دیگری نیز افتاده است اگر چنین چیزی برای ایران بود بلافاصله عده‌ای می‌گفتند که استقلال چه می‌شود اما برای کشورهای اروپایی چنین نیست، من فکر می‌کنم ناسیونالیسم در ایران از حالت نرمال و معنای فرانسوی خود خارج شده و به یک نگرش منفی در بعضی از جنبه‌های ناسیونالیسم تبدیل شده است که ما قادر به درک این نیستیم که به عنوان یک کشور مستقل قادر هستیم در عرصه بین‌الملل حاضر شویم.
وی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم یک مثال تاریخی مطرح کنیم می‌توان به این مساله اشاره کرد که زمانی که محمدرضا پهلوی به آمریکا رفت و درخواست کرد که صنایع نظامی پیشرفته را در اختیار بگیرد کنگره بحث کرد که ایران چنین احتیاجی ندارد و برای چه می‌خواهد و در مجموع دعوایی شکل گرفت، در این شرایط ایران هم گفت که به سمت شوروی می‌رود و این باعث شد که دعواهای کنگره و دولت امریکا برچیده شود و با درخواست ایران موافقت شود. در مجموع هر زمانی که ایران می‌خواست امتیازی از امریکایی‌ها بگیرد با تهدید روس‌ها این کار را انجام می‌داد و در همین حال نیز که در دایره غرب به حساب می‌آمد قراردادهایی را با روس‌ها بست از جمله اینکه صنایع آهن، فولاد و لوله‌ساز و از این دست صنایع و صنایع خرد دیگر از روسیه می‌آمد. ایران نباید به وجه‌المصالحه یک منازعه تبدیل شود
وی در ادامه سخنان خود به قرارداد 25 ساله ایران و چین اشاره و تصریح کرد: اگر ایران به سمت چین کشیده شود، این طوری نخواهد بود که غربی‌ها رها کنند که ایران در کنار چین و روسیه قرار بگیرد و در دراز مدت باید مراقبت شود که ایران وارد یک منازعه تاریخی و وجه‌المصالحه نشود که در دوره قاجار نیز مشابه آن را داشتیم، چنان که در دوره قاجار ما وجه‌المصالحه دو کشور روسیه و انگلستان شدیم و این ضربه بسیار زیادی به ما زد.
دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: از لحاظ اقتصادی چین قدرتمند شده اما همواره باید این نکته را به یاد داشت که چین هنوز ابداع‌کننده نیست، اقتصاد چین به این صورت است که از دستاوردهای صنعت دنیا با توجه به شرایط مطلوبی که خود دارد، استفاده می‌کند و آنها را ارزان‌سازی می‌کند و در اختیار دنیا قرار می‌دهد و از این راه گسترش می‌یابد.
نجف‌زاده در جمع‌بندی دیدگاه خود درباره قرارداد 25 ساله ایران و چین گفت: در مجموع اگر این قرارداد یک مفری باشد که در واقع بتوانیم دایره تنگ تحریم‌ها را بشکافیم و فراتر برویم، عاقلانه است. البته اگر نگاه راهبردی و استراتژیک به آن داشته باشیم، قابل بحث است اما اگر یک نگاه تجویزی و تاکتیکی باشد، اشکالی ندارد و در شرایط اضطراری که وجود دارد ایران باید بتواند با خطراتی که آن را تهدید می‌کند مقابله کند که یکی از راه‌های آن این است که روابط خود را با کشورهایی پیوند بزند که در دایره تحریم‌ها قرار نمی‌گیرند.
این دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه در مورد دلیل آنچه چین‌هراسی در جهان میخواند گفت: این مساله به این دلیل است که هنوز مشخص نیست که قدرت رو به رشد چین از چه نظمی برخوردار است، دنیا تقریبا پس از جنگ جهانی دوم مبتنی بر یک نظم اقتصاد جهانی است که این نظم مشخص است اما در مورد رفتار چین یک نقاط مبهمی وجود دارد که ما در حقیقت نمی‌دانیم که این کشور وقتی بیاید و وارد شود چه رفتاری را در پیش خواهد گرفت و چگونه رفتار خواهد کرد، خصوصا که برای ایرانی‌ها استقلال‌خواهی بسیار اهمیت دارد.
نجف‌زاده در ادامه درباره محتوای قرارداد مورد بحث بین ایران و چین عنوان کرد: آن‌طور که از پیش‌نویسی که از قرارداد منتشر شده است، برمی‌آید خطری برای مصالح ملی ندارد. این قرارداد باید بیشتر به صورت یک قرارداد اقتصادی میان ایران و چین باشد که ما از امکانات و توانایی‌های چین استفاده کنیم تا شرایط خود را بهبود ببخشیم.
انتهای پیام