هامون دل به دریای هیرمند زد

حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رئیس جمهوری در امور افغانستان گفت: با تعامل مستمر دیپلماتیک و بهره گیری از ظرفیت دیپلماسی عمومی و هماهنگی میان دستگاهی در سطح ملی، روز شنبه 15مرداد1401 آب رهاسازی شده از سمت افغانستان وارد چاه نیمه‌های سیستان شد. به گزارش خبرگزاری تسنیم از زابل، طی ماه‌های اخیر سد «کمال‌خان» و بندهای خاکی و بتنی و همچنین انحراف آب از مسیر اصلی رودخانه هیرمند توسط مردم افغانستان، مانع ورود آب به ایران و منطقه سیستان شده اما بارش های اخیر باعث شد تا سرریز همه این موانع، سیلاب را به سمت ایران روانه کند و از صبح روز شنبه 15مرداد سیلابی با جریان حداقلی پس از گذر از موانع متعدد در مسیر رودخانه هیرمند داخل خاک افغانستان، بالاخره به سیستان رسید.

گزارش میدانی خبرگزاری تسنیم از جریان ضعیف آب حکایت دارد که هر لحظه امکان قطع شدن آن وجود دارد. این درحالی است که جاری شدن این آب در منطقه سیستان دقیقا یادآوری شادی چندی پیش هموطنان در منطقه از جاری شدن آب از سمت افغانستان به سمت ایران بود که همان زمان هم کارشناسان تاکید داشتند. این آب در واقع حقابه ایران از هیرمند نیست، بلکه سیلابی است که کشور افغانستان توانایی کنترل آن را نداشته و به سمت ایران رهاسازی کرده است.

کمتر از مقدار توافق‌شده

در همین ارتباط، نماینده مردم زابل در مجلس اظهار کرد: البته آبی که از سوی افغانستان رهاسازی شده، خیلی کمتر از مقداری است که بین ایران و افغانستان توافق شده است. حبیب الله دهمرده، نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری آنا از وارد شدن آب هیرمند به ایران خبر داد و گفت: براساس بازدیدی که امروز (شنبه) از منطقه داشته ام، آب هیرمند از سوی افغانستان رها سازی و وارد ایران شده است.

وی ادامه داد: پیگیری های مسوولان درباره پرداخت حقابه ایران از رودخانه هیرمند توسط افغانستان تاکنون به اینجا رسیده که آب هیرمند امروز وارد خاک ایران شده است. نماینده مردم زابل در مجلس تصریح کرد: از طرف دیگر پیگیری های مسوولان درباره وارد شدن آب هیرمند به داخل کشور قابل تقدیر است. این نماینده مجلس یازدهم با تاکید بر اینکه هر سال رهاسازی آب از سوی کشور افغانستان در فصل زمستان انجام می شد، گفت: هیچ‌گاه در این فصل سال آب هیرمند از سوی افغانستان رهاسازی نمی شد.

قرارداد1351؛ مبنای توافق

بر اساس قرارداد سال1351 میان دولت وقت ایران و افغانستان قرار بود حقابه تالاب هامون به میزان 850میلیون متر مکعب از رود هیرمند تامین شود که متاسفانه در چند سال اخیر به علت کم‌بارشی و سدسازی در بالادست هیرمند آبی به ایران نرسید و هامون خشک شد. تالاب بین المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریای خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین المللی جهان و یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره در ایران است.

معمولا حقابه هامون از هیرمند سالانه از طریق سیلاب‌ها تامین می‌شد؛ اما با احداث سد انحرافی کمال‌خان در 70کیلومتری مرز ایران بر روی بستر اصلی رودخانه هیرمند در ولایت نیمروز این حق هم از هامون گرفته شد و جاری نشدن آن به سمت ایران شدت گرفت، در کنار آن اما یکی دیگر از اقدامات عجیب افغانستان منحرف کردن حجم زیادی آب از هیرمند به سمت شوره‌زاری به نام «گودزره» است که این حجم آب به تلخاب تبدیل شد و هدر رفت که البته مورد اعتراض ایران هم قرار گرفت.

در این مدت دولت ایران تلاش زیادی کرد تا حقابه خود را از هیرمند بگیرد، در روزهای 25 تا 27خرداد ماه امسال در بیست‌وپنجمین اجلاس کمیته مشترک کمیساران آب هیرمند که در تهران برگزار شد وزارت نیرو با جدیت معاهده 1351 را که همان حقابه ایران از هیرمند است، از شرکت‌کنندگان افغانستانی حاضر در نشست پیگیری کرد؛ اما چندی پیش علی سلاجقه، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که مسوولان افغانستان زیر بار اعداد و ارقام ایران درخصوص حقابه هیرمند نمی روند.

با این حال حاصل پیگیری های دولت سیزدهم که با انتصاب حسن کاظمی‌قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور افغانستان شتاب بیشتری گرفت، این بود که از ابتدای سال جاری، هیات حاکمه افغانستان که خود نیز از ابتدا با تامین حقابه ایران موافق و بر آن تاکید می کرد، تاکنون دوبار اقدام به رهاسازی آب پشت سد کمال خان به سمت ایران کند؛ موضوعی که خود می تواند راه تعامل میان دو کشور همسایه را هموار سازد.

در گام اول رهاسازی آب سد کمال خان به سمت ایران که در اوایل سال اتفاق افتاد، حدود 4میلیون مترمکعب از حقابه حدود 820میلیون منر مکعبی ایران تامین شد که خوب فاصله زیادی با حد مطلوب داشت. در آن زمان به واسطه برخی ناهماهنگی و عدم تسلط هیات حاکمه جدید بر مسائل آبی، بخشی از این آب به سمت گودزره رفت و مردم ایران و افغانستان از آن بهره ای نبردند. اطلاعات مقامات محلی در ولایت نیمروز افغانستان نشان می دهد که در این مرحله و تا این لحظه آبی به سمت شوره زار نرفته و با سرعتی نسبتا خوب به سمت ولایت نیمروز افغانستان و سپس خاک ایران در حال حرکت است. آنچه از موضوع آب میان دو کشور ایران و افغانستان و روند پیگیری این موضوع در یک سال گذشته پس از روی کار آمدن طالبان برمی آید، این است که علاوه بر دیپلماسی فعال و مبتنی بر تعامل و همکاری با طرف مقابل باید خطوط قرمز ایران که با مساله سرزمینی و زندگی مردم ساکنان مرز ارتباط تنگاتنگی دارد، نیز روشن و شفاف مطرح و دنبال شود.