پاسخ امام رضا (ع) به علت واجب بودن روزه

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، آیات 183 تا 187 سوره بقره مربوط به معارف و احکام ماه رمضان است و جالب است که کلمه «رمضان» فقط یک بار در قرآن آمده که در همین سیاق آیات سوره بقره است. در آیه 183 می‌خوانیم «یَا أَیُهَا الَذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَکُم تَتَقُونَ»؛ یعنی ای اهل ایمان، روزه بر شما مقرر و لازم شده، همان گونه که بر پیشینیان شما مقرر و لازم شد؛ امید که تقوا پیشه کنید. در این آیه، از لفظ «کُتِبَ» یا «نوشته شده»، وجوب ماه رمضان استنباط شده است. در انتهای آیه خداوند می‌فرماید «شاید یا امید که تقوا پیشه کنید». در این عبارت، یکی از حکمت‌های ماه رمضان نهفته است و دو وجه معنایی می‌تواند داشته باشد: 1. روزه سبب می‌شود انسان به سمت مسائل تقوایی گرایش یابد 2. انسان مؤمن نسبت به مسائل و احکام ماه رمضان مراقبت داشته باشد.

به نظر می‌رسد هر دو وجه معنایی صحیح باشد، همچنان که خداوند بلافاصله در آیه بعد درباره احکام ماه رمضان سخن می‌گوید؛ ضمن آنکه ماهیت رعایت احکام سبب ازدیاد تقوا می‌شود.

نکته دوم درباره علت وجوب روزه است. علت وجوب روزه، در وهله اول وجه تعبدی آن است؛ یعنی از آنجا که خداوند امر کرده، روزه بر مسلمانانِ مؤمن واجب می‌شود. در وهله دوم، حکمت وجوب آن است که اهل بیت وحی علیهم‌السلام در احادیث به آن اشاره کرده‌اند؛ از جمله آنکه فضل بن شاذان از امام رضا علیه‌السلام درباره علت وجوب روزه نقل می‌کند:

پاسخ آن است که [تا] درد گرسنگی و تشنگی را بدانند و از این طریق، به فقر و کم‌توشه‌گی آخرت پی ببرند و نیز برای اینکه روزه‌دار بر اثر ناراحت‌ای که از گرسنگی و تشنگی برایش پیش آمده، فروتنی و کوچکی کرده و نیازمندی نشان دهد تا اجر ببرد و ثواب کار خویش را به خدا بسپارد و [سختی درد گرسنگی و تشنگی را] بشناسد و بر آن پایداری و مقاومت کند و از این جهات، مستحق اجر و ثواب گردد. [این‌ها به همراه] فوائد دیگری است از قبیل: جلوگیری از طغیان شهوات، کنترل هواها و اینکه [روزه] در این دنیا موجب عبرت و موعظه‌ای برای ایشان باشد و نیز آنان را به انجام تکالیف الهی خود، ترغیب و تشویق کند و ایشان را به [شدتِ امر و مشقت] عالم دیگر راهنمایی کند و نیز بدانند که به فقرا از گرسنگی و بینوایی در این دنیا چه می‌گذرد و آنچه را که خداوند در اموالشان برای مساکین و تهیدستان واجب کرده، ادا کنند. 1

------------------------ پاورقی: الفَضلِ‌بنِ‌شَاذَانَ عَنِ الرِضَا علیه السلام فَاِن قَالَ: فَلِمَ أُمِرُوا بِالصَومِ؟ قِیلَ: لِکَی یَعرِفُوا أَلَمَ الجُوعِ وَ العَطَشِ فَیَستَدِلُوا عَلَی فَقرِ الآخِرَهًِ وَ لِیَکُونَ الصَائِمُ خَاشِعاً ذَلِیلًا مُستَکِیناً مَأجُوراً مُحتَسِباً عَارِفاً صَابِراً لِمَا أَصَابَهُ مِنَ الجُوعِ وَ العَطَشِ فَیَستَوجِبَ الثَوَابَ مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الِانکِسَارِ عَنِ الشَهَوَاتِ وَ لِیَکُونَ ذَلِکَ وَاعِظاً لَهُم فِی العَاجِلِ وَ رَائِضاً لَهُم عَلَی أَدَاءِ مَا کَلَفَهُم وَ دَلِیلًا فِی الآجِلِ وَ لِیَعرِفُوا شِدَهًَ مَبلَغِ ذَلِکَ عَلَی أَهلِ الفَقرِ وَ المَسکَنَهًِ فِی الدُنیَا فَیُؤَدُوا اِلَیهِم مَا افتَرَضَ اللَهُ تَعَالَی لَهُم فِی أَموَالِهِم. (وسائل الشیعه، ج 4، ص 4)