پاشنه آشیل کشورهای غربی در تحریم انرژی روسیه
به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، تا همین چند روز پیش و قبل از آغاز عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین، با توجه به آنکه تقریبا مشخص بود که روسیه در صورت عدم دریافت تضمین‌های کافی برای نپیوستن اوکراین به ناتو، درگیری نظامی با کیف را آغاز خواهد کرد، خیلی از کارشناسان فکر می‌کردند اولین اقدام آمریکا و اروپا در این قبال اعمال سریع تحریم‌های نفتی و گازی علیه روسیه باشد.
در اصل همین دید انتظاری بود که موجب شد قیمت نفت به سرعت از 100 دلار عبور کرده و قیمت گاز هم در بازار اروپا به یک‌باره چند ده درصد رشد کند.
کمتر کسی فکر می‌کرد با گذشت چند روز از آغاز عملیات نظامی روسیه علیه اوکراین همچنان شاهد ادامه صادرات گاز روسیه به اروپا از خط لوله عبوری از همین اوکراین باشیم. حداقل انتظار می‌رفت که اروپا و آمریکا به‌سرعت دست به کار شده و شرکت‌های بزرگ نفتی و گازی روسیه نظیر گازپروم مورد تحریم‌های سنگین قرار دهند اما شاهد آن هستیم که این اتفاق هنوز رخ نداده و می‌توان با اطمینان این ادعا را مطرح کرد که این مسئله به خاطر جا خوردن اروپا از اقدام نظامی روسیه و غیر منتظره بودن آن نبوده است چرا که بسیاری از مقامات اروپایی مدت ها بود که مدعی بودند که می‌دانستند که روسیه بنای عملیات نظامی علیه اوکراین را دارد.
*چرا دست اروپا در تحریم روسیه خالی است؟
به گزارش تایم، از روز پنجشنبه، آمریکا، اروپا و متحدان آنها به‌خاطر آغاز عملیات نظامی علیه اوکراین اعلام کردند در حال تدوین پیش‌نویس تحریم‌ها برای ضربه زدن به اقتصاد روسیه و نظام مالی این کشور هستند تا کاری کنند دولت روسیه از ادامه پیشروی خودداری کند، اما باوجود آنکه 36 درصد بودجه کشور روسیه شامل درآمدهای از محل صادرات نفت و گاز بوده، شاهد آن هستیم که هیچ تحریمی علیه این بخش از اقتصاد روسیه برای اعمال آماده نشده است.
برخی اوکراینی‌ها از این مسأله ناراحت هستند. به عنوان مثال اولکسی گونچارنکو، نماینده مجلس اوکراین با انتشار یک ویدئو در توئیتر اعلام کرد ما به تحریم‌های واقعی نیاز داریم نه تحریم‌هایی که برای پوتین و دوستانش کمی مشکل ایجاد می‌کند. ما به تحریم نفت و گاز روسیه نیاز داریم.
اوروسلا ووندر یلن، دبیر کمیسیون اتحادیه اروپا می‌گوید که این اتحادیه می‌خواهد با اعمال ممنوعیت صادرات به بخش انرژی روسیه آسیب بزند و ارسال فناوری از سوی شرکت‌های اروپایی به پالایشگاه‌های روسیه که برای به‌روزرسانی به آن نیاز دارند را ممنوع خواهد کرد.
وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز می‌گوید که محدودیت جدی را در جذب سرمایه از بازار آمریکا توسط شرکت گازپروم که بزرگ‌ترین شرکت فعال در حوزه انرژی روسیه به شمار می‌رود، را اعمال کرده است. با این حال اما با وجود درخواست ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین برای تحریم نفت و گاز روسیه، اتخاذ چنین رویکردی از سوی غرب بسیار غیرمحتمل و دور از دسترس به نظر می‌رسد.
فهم دلیل این مسأله هم خیلی سخت نیست؛ اگرچه اعمال تحریم علیه صنعت گاز و نفت روسیه برای دولت این کشور مشکل‌آفرین خواهد بود اما آنها تا سال‌ها تبعات آن را احساس نخواهند کرد. در کوتاه مدت هم اروپا و برخی دیگر از کشورهای جهان بیشتر ضرر می‌کنند.
به طور متوسط اروپا برای تامین 35 درصد از گاز مورد نیاز خود به روسیه وابسته است و برخی دیگر از کشورها وابستگی بیشتری به گاز روسیه دارند. بحران اوکراین همین حالا هم بحران بالا بودن قیمت سوخت در اروپا را که از سال گذشته و به خاطر کمبود عرضه ایجاد شده را شدت بخشیده است. باید گفت که همین الان قیمت گاز طبیعی در اروپا نسبت به سال گذشته همین موقع 10 برابر شده است.
هرگونه اعمال تحریم علیه روس‌ها می‌تواند به افزایش قیمت گاز در بازار جهانی منجر شود. همین حالا نگرانی‌ها نسبت به این مسأله باعث شده تا بازار تحت تأثیر قرار گیرد. به عنوان مثال در معاملات روز پنجشنبه قیمت گاز در اروپا 51 درصد بالا رفت و قیمت نفت که روسیه دومین صادرکننده بزرگ آن در جهان به شمار می‌رود از 105 دلار عبور کرد. البته بازار زمانی که وقتی تحریم‌های نفتی و گازی در دستور کار اروپا و آمریکا قرار ندارند، قیمت‌ها را کاهش داد و البته یکی دیگر از دلایل این مسأله بالا رفتن صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خط لوله عبوری از اوکراین بوده است.
البته کارشناسان احتمال اتخاذ رویکرد خصمانه‌تر از سوی آمریکا و اروپا علیه نفت و گاز روسیه را در ادامه درگیری‌ها با اوکراین رد نمی‌کند.
مایکل ای او هانلون، دبیر تحقیقات سیاست خارجی اندیشکده بروکینگز، می‌گوید: در شرایط کنونی هنوز کسی عمق شرایط را درک نکرده و بسیاری هنوز تلاش می‌کنند تا بحران را به صورت سیاسی حل کنند.
وی می‌گوید: احتمالا این روند طی روزها و هفته‌های آینده تغییر خواهد کرد.
حداقل در میان‌مدت عملیات نظامی علیه اوکراین می‌تواند به نقطه عطفی در صادرات نفت و گاز روسیه تبدیل شود. مقامات اتحادیه اروپا می‌گویند که قصد دارند در روز 2 ماه مارس سال جاری از طرح خود برای کاهش وابستگی به گاز روسیه رونمایی کنند که این طرح شامل کاهش 40 درصدی مصرف سوخت‌های فسیلی در اتحادیه اروپا تا سال 2030 است.
اوهان لون، در این باره می‌گوید: تبعات سیاسی و امنیت ملی پیش‌آمده، ادامه تعامل تجاری با شرایط قبل را سخت می‌کند. از سوی دیگر چند سؤال مطرح می‌شود؛
1- آیا اعمال تحریم علیه نفت و گاز روسیه باعث عقب‌نشینی مسکو از ادامه عملیات نظامی علیه اوکراین می‌شود؟
احتمالا خیر؛ چراکه مدت‌ها طول خواهد کشید تا شاهد تبعات چنین تحریم‌هایی بر اقتصاد روسیه باشیم. اروپا به نفت و گاز روسیه وابسته است و بیش از 70 درصد نفت و گاز روسیه توسط اروپا خریداری می‌شود.
ماریا پاستوخووا، کارشناس حوزه ژئوپلتیک انرژی در موسسه E3G برلین می‌گوید: اگرچه ممکن است تحریم‌های اروپا تبعات جدی برای شرکت‌های روسی طی چند سال آینده داشته باشد، اما ممنوع کردن ورود نفت و گاز روسیه به اروپا به این زودی‌ها نمی‌تواند برای کرملین ایجاد بحران کند؛ چراکه روسیه توانسته حجم زیادی ذخایر طلا و ارز خارجی برای خود جمع کند و حالا میزان آنها به 630 میلیارد دلار رسیده است.
حجم بالای ذخایر ارز خارجی و طلای روسیه در کنار درآمدهای نفتی و پایین بودن بودجه دولت این کشور باعث خواهد شد تا بخش قابل توجهی از تبعات هر گونه تحریم اقتصادی علیه روسیه حداقل برای چندین ماه خنثی شود.
* آیا اروپا می‌تواند چشم خود را روی واردات گاز روسیه ببندد؟
ماسیمو دیودو آردو، معاون موسسه وود مکنزی، در پاسخ به این سؤال می‌گوید: برای مدتی بله، از زمانی که همین چند ماه پیش شاهد بالا گرفتن تنش در مرز روسیه و اوکراین بودیم، مقامات اروپایی تلاش کردند تا واردات LNG خود را از کشورهایی نظیر آمریکا و قطر افزایش دهند. از خوش‌شانسی آنها آسیا هم زمستان نسبتا گرمی را پشت سر گذاشته و همین امر باعث شده تا تقاضا برای گاز در این کشورها پایین بیاید و LNG بیشتری راهی اروپا شود. با توجه به آنکه فقط چند روز تا فصل بهار باقی مانده، احتمالا کشورهای اروپایی بتوانند در صورت قطع واردات گاز روسیه تا فصل پاییز بدون مشکل ادامه دهند.
وی معتقد است؛ هر گونه اختلال مقطعی در حوزه صادرات گاز بین اروپا و روسیه از سوی هر طرفی که باشد به یک تنش جدی بین روسیه و اروپا منجر خواهد شد. اگرچه این مسأله میلیارد‌ها دلار از درآمدهای گازی روسیه را پایین می‌آورد، اما افزایش قیمت گاز ناشی از تحریم‌های اعمال‌شده در اروپا بسیار گران تمام خواهد شد.
هر چقدر اروپا بیشتر از گاز روسیه فاصله بگیرد، احتمال اینکه آنها با کمبود گاز در زمستان آینده روبرو شوند بیشتر شده و این مسأله ممکن است به سهمیه‌بندی گاز در کشورهای اروپایی منجر شود.
می‌توان ادعا کرد که گزینه‌های اروپا برای کاهش وابستگی به گاز روسیه در کوتاه‌مدت بسیار محدود است، اگرچه ممکن است محموله‌های LNG در شرایط کنونی به اروپا کمک کند، اما زمانی که فصل سرما دوباره از راه برسد و تقاضای گاز در آسیا بالا برود، بعید به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها بتوانند واردات LNG خود را به همین میزان بالا نگه دارند. باید گفت که پروژه‌های در دست احداث در اروپا برای تولید نیرو از منابع تجدیدپذیر به این زودی‌ها به بهره‌برداری نخواهد رسید.
به گزارش بلومبرگ، آموس هوچستین، مشاور ارشد وزارت انرژی آمریکا طی مصاحبه تلویزیونی گفته که قرار نیصست تحریم‌های علیه روسیه جریان صادرات نفت این کشور را هدف قرار دهد.
به گزارش الجزیره، مقامات آمریکایی در حال حاضر روی تحریم مقامات روس نظیر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور، یا سرگی لاوروف،وزیر امور خارجه، متمرکز هستند و همانطور که می‌بینیم در حال حاضر صحبتی از تحریم نفت و گاز روسیه در میان نیست.
به گزارش فارس، داستان ناتوانی غرب در تحریم نفت و گاز روسیه به اینجا ختم نمی‌شود چرا که هرگونه اقدام علیه نفت روسیه در واقع تیری است که آمریکا و اروپا به پای خود شلیک می‌کنند. همین حالا هم که به دلایل مختلف قیمت نفت در بازار جهانی به مرز 100 دلار رسیده دولت آمریکا با یک شبه بحران جدی در افزایش قیمت بنزین مواجه شده است.
بالا رفتن قیمت بنزین در واقع می‌تواند برای دولت بایدن و حزب دموکرات در انتخابات پیش روی کنگره به یک تراژدی تبدیل شود. از سال گذشته تاکنون قیمت بنزین در آمریکا حدود 2 برابر افزایش یافته و همین امر باعث شده تا بخش قابل توجهی از درآمدهای خانوارهای آمریکایی صرف هزینه سوخت شود.
هر گونه اقدام علیه صادرات نفت روسیه و اختلال در عرضه آن به بازار جهانی می‌تواند به افزایش بیشتر قیمت نفت در بازار جهانی منجر شده و قیمت بنزین را بیش از این در آمریکا بالا ببرد.
همان زمان که قیمت نفت به بالای 80 دلار در هر بشکه رسیده بود دولت بایدن تقلای زیادی کرد تا آن را کاهش دهد. از درخواست برای افزایش عرضه از سوی اوپک پلاس گرفته تا موج سواری روی ظهور سویه‌های جدید ویروس کرونا و استفاده از ذخایر استراتژیک نفتی از جمله حربه‌هایی بودند که دولت آمریکا تلاش کرد تا با استفاده از آنها قیمت نفت را پایین بیارود.
البته در مقطعی با موج دادن به شیوع اُمیکرون در جهان آمریکا موفق شد برای چند روز قیمت نفت را تا نزدیک 70 دلار پایین بیارود اما با توجه به فشارهای قوی برای افزایش قمت نفت در بازار ناشی از تقاضای قوی خیلی زود قیمت نفت دوباره رشد کرد و حالا در مرز 100 دلار در حال معامله است.
بنابراین آمریکا به خاطر قیمت بنزین هم که شده بعید است دست به تحریم نفتی روسیه بزند و احتمالا روس ها هم به خوبی نسبت به این مسئله آگاه بود و به همین خاطر است که با خیال راحت در پیشبرد سیاست خود علیه ناتو در نزدیکی‌های مرز خود هستند.
به گزارش بلومبرگ، دولت آمریکا اعلام کرده که قصد ندارد نفت روسیه را تحریم کند چرا که این اقدام بیش از آنکه به کرملین آسیب بزند به ضرر مردم آمریکا خواهد بود.
نه تنها آمریکا بلکه دیگر کشورهای جهان هم امروز ظرفیت مقابله با تبعات تحریم نفت و گاز روسیه را ندارند و این مسئله می تواند برای خیلی از کشورهای واردکننده به بحرانی جدی تبدیل شود.
*سجاد زمانی علیشاه