پدیده بیکاران صاحب درآمد در تهران
بررسی‌های آماری نشان می‌دهد تمرکز اقتصاد استان تهران از صنعت به خدمات تغییر کرده است.
طبق آمارهای رسمی در میان جمعیت بزرگسال تهران سه میلیون و 874 هزار نفر، عمدتا زنان، به شغل خانه‌داری اشتغال دارند و یک‌میلیون و 39هزار نفر هم مشغول تحصیل هستند؛ یعنی 35.2 درصد از جمیعت بالای 15سال تهران را عمدتا زنان خانه‌دار و 9.5درصد را محصلان تشکیل می‌دهند.
تغییر چهره اقتصاد تهران
استان تهران که پیش از این به عنوان صنعتی‌ترین استان ایران شناخته می‌شد، حالا از نظر اقتصادی تغییر ماهیت داده و فعالیت‌هایش مانند اغلب شهرهای بزرگ جهان به سمت تولید خدمات تغییر جهت داده است. مطابق آمارهای موجود 80 درصد از بار ارائه خدمات در حوزه اطلاعات و ارتباطات و 65 درصد خدمات مالی و بیمه در کل کشور بر عهده استان تهران است.
استان تهران در طول دهه‌های گذشته رکن اقتصاد ایران بوده و هنوز هم با 14 میلیون نفر جمعیت، مهم‌ترین استان اقتصادی ایران محسوب می‌شود که سهم زیادی در تولید و اشتغال بر عهده دارد. با این حال آمارهای جدید نشان می‌دهد اقتصاد تهران در حال پوست‌اندازی است و بر خلاف چند دهه گذشته که عمدتا به عنوان یک استان صنعتی شناخته می‌شد مانند بسیاری از شهرهای بزرگ جهان ازجمله کشورهای توسعه‌یافته، به سمت فعالیت‌های خدماتی پیش رفته است.
طبق آمارهای موجود، تولید ناخالص داخلی استان تهران در دهه 90 با رشد قابل ملاحظه‌ای همراه بوده و تقریبا هشت برابر شده و به 176 هزار میلیارد تومان رسیده است. هم‌اکنون سهم استان تهران از تولید ناخالص داخلی ایران 22.4درصد است. این آمارها نشان می‌دهد استان تهران نقش تعیین‌کننده‌ای در اقتصاد ایران دارد. با این حال بررسی‌های آماری نشان می‌دهد فضای اقتصادی تهران در حال تغییر است و این احتمال وجود دارد که اثر این تغییرات در سال‌های آینده به سایر استان‌ها هم سرایت کند. آن چه به تغییر ماهیت اقتصاد استان تهران منجر شده گذر به اقتصاد خدماتی است که در دنیای مدرن تأکید زیادی بر آن می‌شود.
تهران؛ یک شهر خدماتی
آن طور که گزارش اتاق بازرگانی تهران، برگرفته از اطلاعات مرکز آمار نشان می‌دهد، 72درصد از تولیدات استان تهران ناشی از انجام فعالیت‌های خدماتی است و سهم بخش‌های صنعت، معدن و کشاورزی نسبت به سال‌های گذشته به طور محسوسی کاهش یافته است. علت تغییر جهت اقتصاد استان تهران به سمت ارائه خدمات این است که تعداد ساختمان‌های مناطق شهری استان نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است و به تبع آن سهم ارائه خدمات مربوط به املاک و مستغلات هم نسبت به سایر شهرها بالاتر است. همچنین سهم ارائه خدمات در حوزه خرده‌فروشی و عمده‌فروشی با توجه به حضور اصناف گوناگون در این استان نسبت به سایر استان‌ها بیشتر است.
علت دیگر این است که تهران پایتخت ایران است و در نتیجه تمرکز ارائه خدمات بخش عمومی در این استان نسبت به سایر مناطق بالاتر است. این مجموعه عوامل موجب شده گروه خدمات، با اختلاف قابل توجهی نسبت به سایر فعالیت‌ها بیشترین ارزش افزوده را در استان تهران ایجاد کند. در واقع بخش عمده اشتغال در تهران شامل ارائه خدمات در بخش‌های مختلف است. اما این خدمات شامل چه مواردی است و تهرانی‌ها مشغول ارائه چه خدماتی به کشور هستند.
تهرانی‌ها مشغول چه کاری هستند
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بخش عمده خدماتی که تهرانی‌ها به جامعه ایران ارائه می‌کنند، در حوزه اطلاعات و ارتباطات، فعالیت‌های مالی و بیمه، املاک و مستغلات و فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی متمرکز است.
طبق آمارهای رسمی، 79 درصد از کل ارزش افزوده در حوزه اطلاعات و ارتباطات و 65 درصد از ارزش افزوده فعالیت‌های مالی و بیمه در استان تهران تولید می‌شود. بعد از آن 44 درصد فعالیت‌های حرفه‌ای، علمی و فنی را تهرانی‌ها انجام می‌دهند. استان تهران همچنین به دلیل گسترده‌تربودن فضای شهری و تعداد زیان ساختمان‌هایش سهم 44 درصدی از ارائه خدمات در بخش املاک و مستغلات کشور دارد.
کمترین سهم استان تهران مربوط به استخراج معدن با سهم 0.7 درصد و بخش کشاورزی با سهم 4.4 درصدی از کل ارزش افزوده بخش‌های مرتبط در کشور است. با این حال پارسال نقش فعالیت‌های مربوط به تامین برق و گاز استان تهران برجسته‌تر شده و سهم آن از کل ارزش افزوده کشور 9.4 واحد درصد در مقایسه با ابتدای دهه 1390 افزایش یافته است.
روند تولید در استان تهران
در هشت سال نخست دهه 90 روند عمومی تولید ناخالص داخلی واقعی استان تهران با روند کل کشور مشابه و از روند عمومی افزایشی برخوردار بود اما با تشدید تحریم‌ها در سال 1397 و همراه‌شدن آن با همه‌گیری کرونا در دو سال اخیر، روند تولید در کشور مختل شد و بر فعالیت‌های اقتصادی استان تهران نیز تأثیر گذاشت و موجب شد روند تولید در استان تهران در سال گذشته با نزول مواجه شود؛ به طوری که تولید ناخالص داخلی واقعی استان تهران در سال قبل به 176 هزار میلیارد تومان رسید که تقریبا معادل مقدار تولید در سال 1396 است. روند عمومی رشد واقعی تولید ناخالص داخلی استان تهران در طول دهه 1390، مثبت بوده و میانگین رشد سالانه این استان در این دهه 2.3 درصد است. این رقم از متوسط رشد سالانه تولید ناخالص داخلی کل کشور بالاتر است. ضمن این که ماندگاری دوره رکود در استان در مقایسه با کل کشور، کوتاه‌تر است. ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی استان تهران از سال 1396 تا 1398، با سرعت بیشتری نسبت به متوسط ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی کل کشور رشد کرده اما در سال 1399 رشد اقتصادی استان تهران منفی 0.03 درصد بوده؛ در حالی که رشد اقتصادی کل کشور یک درصد بوده است. مطابق آمارها انتظار می‌رود رشد اقتصادی استان تهران در سال آینده به 7.6درصد برسد.»
