پیامدهای منفی کرونا کرونا بر اقتصاد کشور در بلندمدت تعدیل می شود
زنجان - ایرنا - عضو هیأت علمی دانشگاه زنجان گفت: پیامدهای اقتصادی کرونا در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت یکسان نیست، نداشتن تجربه قبلی از چنین پدیده‌ای موجب شد رفتارها ابتدا بر بستر هیجانات فردی و اجتماعی هدایت شود. در گذر زمان، با ایجاد فهم مشترک از جنبه هیجانی این رفتارها کاسته شده و در بلندمدت تا حد زیادی تعدیل می‌شود.
شیوع کرونا ابعاد مختلف از زندگی مردم در جوامع مختلف را تحت تاثیر قرار داده است. این تاثیر همچنان با ادامه استمرار کرونا با شدت و ضعف های متفاوت، ادامه دارد. با دکتر حیدر قلی زاده، عضو هیأت علمی دانشگاه زنجان، در خصوص پیامدهای کرونا در حوزه اقتصادی در سطج استانی و ملی به گفت و گو نشستیم که تفصیل آن در ادامه آمده است:
ایرنا: همه گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در استان زنجان ایجاد کرده است؟
دکتر قلی زاده: باید توجه داشت وقتی صحبت از اثرات کرونا بر اقتصاد می‌شود با یک سؤال بسیار کلی مواجه هستیم. سؤالی که مشخص نمی‌کند منظورش کدام بخش از اقتصاد است. واضح است که اثرات این پدیده بر بخش‌ها و فعالیت‌های مختلف همچون کشاورزی، صنعت، خدمات، حمل‌ونقل، آموزش، مسکن نه تنها یکسان نبوده بلکه چه بسا اثرات متضادی را در آنها به دنبال داشته است. مثلا در حالی که کرونا باعث بیکاری شدید در بخش حمل‌ونقل عمومی و ارتباطات فیزیکی شد، رونق بی‌سابقه ارتباط در فضای مجازی را به همراه داشت و حتی بسیاری از خانواده‌هایی که این فضا را تجربه نکرده بودند به دلایلی همچون، آموزش‌های مجازی وارد آن شدند.
اثرات این پدیده را می‌توان در 2 بعد مصرف خانوارها و تولید بنگاه‌ها به صورت مجزا بررسی کرد. واکنش عمومی مردم در مقابله با این پدیده ابتدا بر بخش خدمات و مشاغل روزمزدبگیر تأثیر گذاشت و بیکاری گسترده و افت شدید درآمد آنان را به دنبال داشت. این آسیب در مناطق شهری بیش از مناطق روستایی بود. چرا که بسیاری از خانوارهای روستایی به زندگی با درآمدهای موقت و فصلی، و نبود درآمد در ایامی از سال عادت دارند. همچنین، اجرای محدودیت‌ها و کاهش چشمگیر تقاضای مردم به‌ویژه برای اقلام مناسبتی به ویژه در ایام عید نوروز و ماه رمضان موجب شد بسیاری از خرده‌فروشان که چشم به بازار این ایام داشتند به شدت تحت فشار قرار بگیرند و بسیاری از آنها با بدهی‌های سررسیدشده مواجه شوند. در این میان، نباید از رونق فعالیت معدود افرادی که در تولید و عرضه اقلام بهداشتی و درمانی داشتند غفلت کرد.
ایرنا: همه گیری کرونا چه تغییرات اقتصادی در سطح ملی ایجاد کرده است؟
دکتر قلی زاده: شاید پیامدهای کرونا بر مردم در سطح استانی و ملی تفاوت چندانی نداشته باشد. اما، کاهش یا توقف صادرات کالاهای صادراتی باعث رکود و افت قیمت در بازارهای داخلی شد. در مقابل، محدودیت واردات موجب جهش قیمت کالاهایی همچون گوشی موبایل و قطعات رایانه‌ای شد که با افزایش تقاضا از سوی خانوارها مواجه بودند.
در هر صورت، این پدیده در کوتاه‌مدت و میان‌مدت بر بسیاری از شاخص‌های کلان اقتصادی همچون، سطح فعالیت‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی، بیکاری و بودجه دولت اثر منفی و نامطلوبی به همراه داشته و خواهد داشت. حتی پیامدهای محتمل همچون بهبود تراز پرداخت و کاهش شدت تورم نیز مقطعی بوده و همان‌طور که به عینه مشاهده می‌شود در میان‌مدت با واکنش‌های شدیدتر همراه است.
ایرنا: شما کدام تغییرات حاصل از کرونا را پایدار می دانید؟
دکتر قلی زاده: تحلیل اثرات کرونا در کوتاه، میان و بلندمدت می‌تواند متفاوت باشد. در واقع، اثرات کرونا ناشی از درک مردم از شرایط کرونایی و واکنش آنها به این شرایط است. بنابراین، عکس‌العمل مردم نسبت به حضور این بیماری تعیین‌کننده‌ی اثرات آن است. به نظر بنده هرچه زمان بگذرد واکنش‌های مردم به این پدیده متعادل‌تر خواهد شد. یعنی حتی اگر شدت بیماری در طول زمان تغییر نکند باز هم حساسیت مردم کمتر خواهد شد و دیگر آن التهابات اولیه را کمتر شاهد خواهیم بود. چرا که بشر ذاتا با تکرار مواجهه با هر پدیده‌ای به ان عادت پیدا می‌کند. با این حال، رفتارهای احتیاطی در جامعه تا مدت‌ها (حتی پس از برچیده‌شدن این بیماری) به‌صورت پررنگ مشاهده خواهد شد.
ایرنا: برخی سیاست مداران کرونا را بزرگ ترین بحران جامعه خود در دهه های اخیر دانسته اند، آیا کرونا در حوزه اقتصاد پدیده ای بحران زا تلقی می شود که دردسرهای فراوان و عظیمی ایجاد کرده باشد؟
دکتر قلی زاده: نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که کرونا یک پدیده خاص به لحاظ نداشتن پدیده مشابه در حافظه عمومی است. عملکرد کشورهای مختلف در مقابله با این بیماری نیز گویای همین موضوع است. می‌دانید بیش از نیم قرن است که کروناویروس‌های انسانی، شناخته شده‌اند و حتی آزمایشگاه‌هایی برای مطالعه در خصوص آن وجود دارد. شما در کشوری مثل چین که در سال‌های گذشته انواع مشابهی از این ویروس و شیوع آن، همچون «سارس» را تجربه کرده است عکس‌العمل نسبتا شدیدتری را مشاهده می‌کنید که به مدیریت سریعتر آن منجر می‌شود. اما، در بسیاری از کشورهایی که حتی از امکانات و زیرساخت‌های بهتر و قوی‌تری برخوردار هستند می‌بینید که با بحران‌های سهمگین‌تری روبرو شدند.
این که برخی کشورها به اتهام‌زنی به چین رو آورده‌اند ناشی از همین موضوع است که تجربه مشابهی از نظر نوع و شدت همه‌گیری در حافظه عمومی آنها وجود نداشته است. حتی خود چینی‌ها به دلیل عدم آگاهی کافی از شدت تهاجمی‌بودن این ویروس تاحدودی غافلگیر شدند.
بی‌تردید، این بیماری و گسترش آن در دهه‌های اخیر (که حافظه عمومی آن را درک کرده باشد) دارای مشابه نبوده و پیامدهای بی‌سابقه‌ای نیز به‌همراه داشته است. به نظر می‌رسد رشد اقتصاد جهانی، دستکم پس از جنگ جهانی دوم تا به امروز، هیچگاه تا این حد منفی نشده باشد.
ایرنا: با فرض طولانی شدن کرونا، شما چه پیشنهاداتی در حوزه اقتصاد برای زیست در شرایط کرونا دارید؟
دکتر قلی زاده: این بیماری نشان داده که با هیچ کس سر سازش ندارد و حتی اگر روند آن تضعیف شده باشد از آنجا که هنوز ابزارهای کنترل و مهار این بیماری تحقق پیدا نکرده است، باید نسبت به تداوم این شرایط حساس‌تر و آگاهانه‌تر عمل کرد. بدیهی است که اقدامات کنترلی به‌ویژه در کارهایی که امکان برگشت و شیوع مجدد آن وجود دارد باید تداوم داشته باشد. اما، این را هم باید در نظر داشت که چنین اقداماتی با ایجاد هزینه برای برخی از گروه‌های جامعه همراه است. این هزینه در یک جا، برای افرادی که مثلا از مسافرت مردم منتفع می‌شدند به شکل بیکاری و کاهش یا از بین رفتن درآمد بروز پیدا می‌کند که می‌بایست اقدامات حمایتی لازم مثل بیمه بیکاری از آنها به عمل آید.
همچنین، در جای دیگر، نظیر آموزش (از ابتدایی تا دانشگاهی) هزینه‌های جدیدی مثل هزینه‌های تهیه امکانات و نیز خرید اینترنت به خانوارها تحمیل می‌شود. به نظرم اپراتورها که اتفاقا در این ایام با رشد درآمدها مواجه شدند باید موظف شوند بستر آموزش مجازی رایگان را برای عموم محصلین فراهم سازند. دقت شود که من صحبت از اینترنت رایگان نمی‌کنم بلکه صرفا آنچه برای آموزش فرزندان این مرزوبوم در فضای مجازی عرضه می‌شود باید از کانال‌های کم‌هزینه و رایگان در اختیار آنها قرار گیرد. بنده فقط دو مثال زدم و لازم است همه چنین مواردی احصا شده و جوانب مختلف آنها مورد توجه قرار گیرد. به‌عنوان مثال، در مورد همین مسأله آموزش، ما روستاها و مناطقی را داریم که حتی خط‌دهی تلفن همراه و اصلا امکان آموزش مجازی در آنها وجود ندارد. حاکمیت نمی‌تواند و نباید در مقابل این مسائل بی‌تفاوت باشد.
ایرنا: آیا ایران پس از کرونا از نظر اقتصادی متتفاوت تر از ایران پیش از کرونا خواهد بود؟
دکتر قلی زاده: بشر در طول قرن‌ها، بحران‌های زیادی دیده است ولی، نمی‌توان گفت که پیش و پس از هر بحران همه چیز تغییر کرده است. حتی در موارد مشابه همچون شیوع بیماری‌هایی که حتی در دهه‌های اخیر نیز مسبوق به سابقه است نمی‌توان گفت که اقتصاد پیش و پس از آن متفاوت بوده است. معتقدم در بلندمدت رفتارها و پیامدها تا حد زیادی تعدیل خواهد شد. برای مثال، کمبود شدیدی که در خصوص اقلام بهداشتی به‌وجود آمد با واکنش گسترده مردم و عرضه بیشتر آنها به سرعت به تعادل نسبی منجر شد. البته باید توجه داشت که این تعادل در کشور ما ناشی از همدلی و هم‌افزایی بود که ایجاد شد.
ذکر این نکته لازم است که بحران‌ها نباید به از هم‌گسیختگی جامعه منجر شود که در این صورت بازگشت به تعادل به سهولت اتفاق نمی‌افتد و هزینه‌های بیش از حدی را مطالبه خواهد کرد. شاید یکی از دلایل اصلی که این بحران برای ما خیلی اثرگذار نبود همین داشتن تجربه مواجهه با انواع بحران‌ها همچون جنگ و تحریم است. فکر می‌کنم کشورهایی که با بحران‌های اینچنینی کمتر دست‌وپنجه نرم کرده‌اند آسیب‌های بیشتری نیز متحمل خواهند شد.
آنچه قطعا متفاوت خواهد بود تجربه عمومی جدیدی است که در حال شکل‌گیری است. این تجربه بر بسیاری از ارکان زندگی بشر می‌تواند اثرگذار باشد. معتقدم بشر محتاط‌تر خواهد شد و استانداردهای جدیدتری برای خود تدارک خواهد دید و برای مواجهه با شرایط مشابه، آماده‌تر خواهد بود. اما، همان‌طور که گفته شد نمی‌توان انتظار داشت که اقتصاد و مؤلفه‌های آن با گذر از این بیماری دستخوش دگرگونی جدی شود.
روابط بین‌الملل و مناسبات آن نیز به اندازه‌ای که از این پدیده تجربه کسب خواهد کرد تعدیل خواهد شد. می‌توان انتظار داشت که نگاه‌ها و حرکات جدیدی شکل بگیرد. می‌توان انتظار داشت که تردیدها درباره جهانی‌سازی افزایش یابد. اما، نمی‌توان انتظار داشت که در کوتاه‌مدت و میان مدت الگوهای موجود کاملا متحول شود. ولی تغییر و تعدیل مداوم، همانند گذشته اجتناب‌ناپذیر است.
ایرنا: شما چه تمهیداتی برای زیست بهتر در ایران پس از کرونا پیشنهاد می کنید؟
دکتر قلی زاده: همان‌طور که گفتم تجربه جدیدی در حال شکل گرفتن است. برای این که آماده‌تر باشیم و قوی‌تر از گذشته به راه خود ادامه دهیم باید از این تجربه درس بگیریم. باید این درس‌گرفتن، علاوه بر حافظه عمومی در ارکان تصمیم‌گیری نیز دیده شود. باید آنچه اتفاق افتاد و می‌افتد را بازبینی کنیم. نقاط ضعف خود را بهتر بشناسیم. ببینیم کجاها دچار التهاب شدیم؟ کجاها با افراط و تفریط مواجه شدیم؟ کجاها سرعت عمل ما تحت‌الشعاع این التهابات قرار گرفت؟ چرا برخی موارد اعتماد لازم شکل نمی‌گیرد یا دیر شکل می‌گیرد؟ نهایتا این تجربه باید منجر به این شود که جامعه اعم از ملت و دولت بتواند در موارد مشابه، واکنش‌های سریع، دقیق و مؤثرتری را از خود نشان دهد. تاریخ به ما می‌گوید که این بحران نه اولین بحران است و نه آخرین! سیل و زلزله و حتی تحولات اقتصادی مثل بازارهای ارز و مسکن موارد مشابهی است که در همین اواخر دیده‌ایم.
*س_برچسب‌ها_س*