پیشرفت ایران به سمت خودکفایی در بخش غلات است

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، موسسه تحقیقاتی فیچ می گوید امسال تولید گندم ایران 15.9 درصد، ذرت 16.7 درصد و جو تا حدود 28.6 درصد رشد خواهد کرد و این نویدبخش پیشرفت ایران به سمت خودکفایی در بخش غلات است.

موسسه تحقیقاتی فیچ سولوشنز (Fitch solutions) این پیش بینی را در جدیدترین گزارش خود از وضعیت صنعت کشاورزی ایران و دورنمای آن در چهار سال آینده که در سه ماهه سوم سال 2020 منتشر شده مطرح کرده است.

این گزارش که چشم انداز صنعت کشاورزی ایران طی سال های 2020 تا 2024 را بررسی می کند در چند قسمت منتشر خواهد کرد. قسمت اول گزارش را از اینجا ببینید.

در قسمت دوم این گزارش تحلیل موسسه فیچ از آینده تولید دو گروه محصول مهم غلات و برنج طرح شده است.

در این قسمت آمده است که ایران راه درازی در خودکفایی در تولید برنج دارد و پیش بینی می شود کسری تجاری برنج ایران در سطح نسبتا ثابت 1.2 میلیون تن در سال طی دوره مورد مطالعه باقی بماند.

مشروح قسمت دوم گزارش به شرح زیر است:

به نظر ما بخش تولید غلات ایران رشدی مثبت خواهد داشت، اما عواملی به طور فزاینده تقاضا و مصرف غلات را در ایران تهدید می کنند. به نظر ما رشد تولید و مصرف در زمینه سه غله مهم یعنی گندم، ذرت و جو را شاهد خواهیم بود. رشد تولید ذرت و جو در سال جاری از سر گرفته می شود. به رغم این که رشد تولید این سه محصول، تا سال 1402 بیشتر از رشد تقاضا خواهد بود، به نظر ما ایران همچنان واردکننده خالص ذرت و جو باقی می ماند و فقط گندم است که تولید آن از تقاضا بیشتر خواهد شد.

در میان سه محصولی که ما بررسی کرده ایم، جو بیشترین رشد تولید و ذرت بیشترین رشد مصرف را خواهد داشت. تولیدات کشاورزی ایران همچون سایر بخش ها تحت تاثیر تحریم های آمریکا و تشدید تنش ها بین دو کشور قرار دارد. بنابراین نمی توان در این شرایط انتظار رشد قابل توجه را در تولیدات کشاورزی داشت.

تولید و مصرف غلات در ایران (1403-1397)

1403

1402

1401

1400

1399

1398

1397

شاخص

18363.6

17915.7

17564.4

17136

16800

14500

14000

تولید گندم، هزار تن

2.5

2

2.5

2

15.9

3.6

3.4-

تولید گندم، رشد سالانه

17856.5

17472.1

17096

16728

16400

16100

15900

مصرف گندم، هزار تن

2.2

2.2

2.2

2

1.9

1.3

2.2-

مصرف گندم، رشد سالانه

1653.6

1590

1528.8

1470

1400

1200

1223

تولید ذرت، هزار تن

4

4

4

5

16.7

1.9-

4.4

تولید ذرت، رشد سالانه

13909.5

13196.9

12544.6

11974.2

11400

10300

9800

مصرف ذرت، هزار تن

5.4

5.2

5

4.8

10.7

5.1

5.4

مصرف ذرت، رشد سالانه

3958.2

3865.5

3774.9

3686.4

3600

2800

3100

تولید جو، هزار تن

2.4

2.4

2.4

2.4

28.6

9.7-

16.8-

تولید جو، رشد سالانه

7487.1

7199.1

6922.2

6656

6400

6200

6000

مصرف جو، هزار تن

4

4

4

4

3.2

3.3

15.4

مصرف جو، رشد سالانه

نکات مهم

* پس از رشد منفی بخش غلات ایران در سال گذشته، طی سال جاری تولید غلات ایران رشد خواهد داشت. تولید گندم ایران 15.9 درصد، ذرت 16.7 درصد و جو تا حدود 28.6 درصد رشد می کند. تولید جو و ذرت ایران در سال پیش از آن به دلیل سیل سنگین افت شدیدی کرده بود.

* طی سال های اخیر در نتیجه اجرای سیاست های حمایتی از تولید گندم برای دستیابی به خودکفایی، واردات این محصول به شدت محدود بوده است. موانع و مشکلات ناشی از تحریم های تجاری نیز عامل دیگری در افت واردات گندم بوده است. اگر شرایط آب و هوایی محصول گندم ایران را نابود نکند، بعید است که دولت اجازه واردات انبوه گندم از خارج را صادر کند. با این وجود تولید ذرت و جو ایران همچنان کسری دارد و ذخایر این دو محصول رو به کاهش است.

* بازگشت تحریم ها در نوامبر 2018 و تشدید این تحریم ها در می 2019 تاثیری منفی بر بخش کشاورزی ایران می گذارد. تجارت محصولات کشاورزی مختل می شود و تولید و مصرف این محصولات در آینده با مشکل مواجه می شود.

* با وجود تحریم ها واردات غلات از خارج ادامه خواهد یافت. واردات غلات تحت تحریم قرار ندارد اما برای خرید غله باید دلار پرداخت کرد و هرگونه تبادل پول با ایران از نظر آمریکا ممنوع است. در نتیجه تحریم ها شرکت های بزرگی مثل گارگیل، بونگ و دیگر شرکت های مهم عرضه مواد غذایی به ایران را متوقف کرده اند.

* پیش بینی شده ایران در سال 1399 بالغ بر 400 هزار تن گندم مازاد بر تولید داشته باشد. با این وجود دولت ایران اجازه واردات 3 میلیون تن گندم در این سال را صادر کرده است.

* متوسط رشد سالانه تولید گندم ایران طی دوره مورد مطالعه ما یعنی سال های 1398 تا 1402 بالغ بر 5 درصد پیش بینی شده است. این رقم برای تولید ذرت 6.7 درصد در سال و برای تولید جو 7.6 درصد در سال پیش بینی شده است.

* پیش بینی شده است مصرف گندم تا سال 1402 به طور متوسط هر سال 2.1 درصد رشد کند. رشد مصرف ذرت نیز 5 درصد و جو 3.8 درصد برآورد شده است.

* ایران در دوره مورد پیش بینی ما همچنان واردکننده خالص غلات باقی می ماند. کسری تجاری ذرت و جو بیشتر خواهد شد و تا سال 1402 به 12.3 میلیون تن برای ذرت و 3.5 میلیون تن برای جو خواهد رسید. این در حالی است که کسری تجاری ذرت در سال 1398 بالغ بر 9 میلیون تن و جو 2 میلیون تن محاسبه شده است. اما ایران در مورد گندم با مازاد تولید 507 هزار تنی در سال 1402 مواجه می شود. ایران در سال 1398 کسری 1.9 میلیون تنی در زمینه تولید این محصول داشت.

تاثیر روابط بین المللی بر تولید غلات

از زمان روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، تجارت با ایران مشکل تر شده است. با وجود این که صادرات مواد غذایی به ایران ممنوع نیست، اما تحریم های آمریکا مانع مبادلات پولی شرکت های خارجی با ایران می شود و این مسئله کار واردات مواد غذایی به ایران را سخت می کند. براساس تحریم های آمریکا هرگونه معامله دلاری با ایران ممنوع است، مگر آن که وزارت خزانه داری آمریکا مجوزی برای آن صادر کند. حتی قبل از روی کار آمدن ترامپ نیز محدودیت هایی برای صادرات مواد غذایی به ایران وجود داشت، زیرا تحریم مبادلات دلاری مشکلاتی را در زمینه پرداخت ها پدید آورده بود.

ایران در مواجهه با این تحریم ها مجبور است برای تامین نیازهای غذایی خود به بازارهای درحال توسعه مراجعه کند یعنی کشورهایی مثل روسیه، قزاقستان، هند و پاکستان. پیش از ترامپ، سوئیس و امارات کانون های تامین مواد غذایی مورد نیاز ایران بودند.

تحریم ها بر رشد بخش کشاورزی ایران نیز تاثیر منفی می گذارد. اگرچه پیش بینی شده است این بخش رشد 6.3 درصدی در سال جاری را تجربه کند و ارزش آن به 53.477 میلیارد دلار برسد، اما متوسط رشد این بخش در دوره منتهی به سال 1402 تنها 2.7 درصد در سال خواهد بود و ارزش این بخش در سال 1402 به 57.441 میلیارد دلار خواهد رسید.

تحریم ها از دو جنبه به تولیدات کشاورزی ایران ضربه می زند، از یک سو به دلیل تحریم ها، سرمایه خارجی کمتری وارد این بخش می شود و ایران نمی تواند با دستیابی به جدیدترین تکنولوژی ها بهره وری در این بخش را افزایش دهد. از سوی دیگر، به دلیل بدتر شدن شرایط عمومی اقتصاد کشور، قدرت خرید مردم کاهش می یابد و میزان تقاضای داخلی برای مواد غذایی رشد چندانی نخواهد کرد.

برنج

ما نگاه مثبتی به بازار برنج ایران داریم، با وجود اینکه طی سه ماهه گذشته با روند نزولی تقاضا مواجه شده است. برنج پس از گندم و جو سومین محصول تولیدی ایران است و از اهمیت بسیار زیادی برای بخش کشاورزی ایران برخوردار است. مقامات ایرانی تلاش بسیاری می کنند تا در تولید این محصول خودکفا شوند. ما انتظار نداریم ایران حداقل در دوره مورد پیش بینی ما یعنی تا سال 1402 در زمینه تولید برنج به خودکفایی دست پیدا کند. هنوز سطح زیر کشت برنج در ایران محدود است و میزان برداشت در هکتار بسیار پایین است. انتظار داریم کسری تجاری برنج ایران به 1.2 میلیون تن در سال 1402 برسد. در دوره مورد پیش انتظار داریم رشد تولید برنج ایران از رشد مصرف بیشتر باشد و بدین ترتیب وابستگی به واردات کاهش پیدا کند.

تولید و مصرف برنج در ایران (1403-1397)

1403

1402

1401

1400

1399

1398

1397

شاخص

2208.5

2154.6

2098

2046.8

1993

1993

2013

تولید برنج، هزار تن

2.5

2.7

2.5

2.7

0

1-

4.4

تولید برنج، رشد سالانه

3408.8

3368.4

3328.5

3289

3250

3200

3150

مصرف برنج، هزار تن

1.2

1.2

1.2

1.2

1.6

1.6

3.3

مصرف برنج، رشد سالانه

نکات مهم

* تولید برنج در ایران رقم قابل توجهی نیست و به دلیل وابستگی به نزولات جوی، هر سال تولید برنج ایران نسبت به سال قبل تغییر قابل توجهی می کند. پیش بینی می کنیم تولید برنج ایران در سال جاری با جبران افت 1 درصدی در سال قبل به 2 میلیون تن برسد. تا سال 1402 تولید برنج ایران رشد متوسطی خواهد داشت و با رشد سالانه 2.1 درصدی به 2.1 میلیون تن در سال 1402 می رسد.

* پیش بینی می کنیم مصرف برنج در ایران با رشد 1.6 درصدی در سال جاری به 3.25 میلیون تن برسد. میزان رشد مصرف برنج در ایران تا سال 1402 به طور متوسط 1.3 درصد در سال خواهد بود و به 3.3 میلیون تن در این سال خواهد رسید.

* بازگشت تحریم های آمریکا علیه ایران تاثیری منفی بر بخش برنج خواهد داشت. واردات سخت تر خواهد شد و رشد تولید و مصرف در آینده تحت فشار قرار خواهد گرفت.

* ایران راه درازی در خودکفایی در تولید برنج دارد. پیش بینی می شود کسری تجاری برنج ایران در سطح نسبتا ثابت 1.2 میلیون تن در سال طی دوره مورد مطالعه ما باقی بماند.

* طی 20 سال گذشته سطح زیر کشت برنج در ایران هیچ تغییر محسوسی نکرده و در حدود 580 هزار هکتار باقی مانده است. میزان برنج محصول نیز 4.2 تن در هکتار بوده است. سیاست های حمایتی دولت از برنج وارداتی علاقه ای در کشاورزان برای سرمایه گذاری های لازم در این بخش و افزایش تولید خود باقی نگذاشته است.

* طی دوره مورد پیش بینی یعنی سال های 1398 تا 1402 متوسط رشد تولید برنج در ایران 2.1 درصد در سال و متوسط رشد مصرف 1.3 درصد پیش بینی شده است.

* شرایط آب و هوایی یکی از مخاطراتی است که همیشه بخش تولید برنج ایران را تهدید می کند چرا که این بخش وابستگی بسیاری به نزولات جوی دارد. تشدید تنش ها با آمریکا و مختل شدن فعالیت های اقتصادی و کاهش درآمدها به دلیل شیوع کرونا نیز می تواند بر این بخش تاثیر منفی بگذارد.

تاثیر کرونا بر بازار جهانی برنج

به دلیل شیوع کرونا و بروز خشکسالی در جنوب شرق آسیا، عرضه برنج در بازار جهانی محدود شده است. درحالی که دولت ها اقداماتی را برای ممانعت از گسترش کرونا در پیش می گیرند زنجیره های عرضه مواد غذایی در جهان دچار اختلال می شود و این مسئله می تواند باعث کمبود مقطعی این مواد از جمله برنج و افزایش قیمت ها شود. کرونا تاثیری بر میزان تولید نمی تواند داشته باشد اما تقاضا افزایش یافته است. این خطر وجود دارد که تولیدکنندگان بزرگ برنج برای تضمین نیاز بازار داخلی، صادرات را محدود کنند.

تولید جهانی برنج در سال گذشته برای نخستین بار طی 5 سال گذشته 1 درصد کاهش یافت و انتظار می رود طی سال جاری تولید این محصول تغییری نسبت به سال قبل نداشته باشد. این در حالی است که سال گذشته مصرف جهانی برنج 1.6 درصد رشد داشته و امسال نیز به همین میزان، مصرف برنج در جهان افزایش خواهد یافت.

منبع: رادار اقتصادی