پیوند موسیقی و شعر برای دفاع از وطن
هنرمندان رشته‌های شعر و موسیقی از نخستین روزهای آغاز دفاع مقدس، با همکاری هم توانستند تعدادی از آثار ماندگار و مؤثر در تهییج و تشویق جوانان به حضور در خطوط مقدم جنگ تحمیلی را با کمترین امکانات تولید کنند.
به‌گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، شهریور 1359 ایران به صورت ناخواسته و ناگهانی درگیر یک نبرد نظامی‌گسترده با همسایه غربی خود عراق شد. آغاز جنگ تحمیلی در وضعیتی که کشور در تب و تاب بحران‌های جدی سیاسی بود و آشفتگی‌های ناشی از تغییر نظام سیاسی کشور هنوز کاملاً رفع نشده بود، آزمونی بسیار سخت در برابر مردم و حکومت جدید بود.
ارتش ایران به شکلی آشکار تضعیف شده بود و سپاه نیز هنوز در مراحل نخست شکل گیری خود بود و این درحالی بود که نیروهای مسلح در برخی مناطق مرزی کشور مشغول مبارزه با نیروهای جدایی طلبی بودند که با استفاده از وضعیت آشفته کشور به دنبال جداسازی بخش‌هایی از ایران بودند و البته حمایت پنهان و آشکار نیروهای خارجی را نیز با خود داشتند.
در چنین وضعیتی بود که جنگ به مسأله و مشکل اصلی ایران تبدیل شد و وظیفه دفاع از سرزمین مادری بر دوش تک تک مردم کشور افتاد. ایرانیان در آغاز پاییز1359 در هر نقطه ای از این جهان که بودند، احساس کردند خانه شان مورد تجاوز قرار گرفته است و باید هرکسی هرکاری می‌تواند برای ایستادن در برابر دشمن انجام دهد.
صدا و سیما قرارگاه هنر مقاومت
در این وضعیت، نخستین چیزی که به چشم می‌آمد این بود که نیروهای مسلح کشور به اندازه لازم نیرو برای ایستادن در برابر دشمن ندارند. جوانان ایرانی گروه گروه در قالب نیروهای خودجوش مردمی‌به جبهه‌ها رفتند اما نیاز به تهییج و دعوت گروه بیشتری از جوانان به جبهه احساس می‌شد. به همین دلیل هنرمندان وارد صحنه شدند و نقش مهم و تاریخی خود را در ایجاد انگیزه و تشویق جوانان به حضور در جبهه‌ها و مقابله با دشمن را برعهده گرفتند.
صدا و سیما در آن زمان تنها رسانه‌ای بود که می‌توانست در ابعاد میلیونی مخاطب داشته باشد و هنرمندان نیز از همین رسانه برای رساندن پیام خود به مخاطبان در قالب آثار ادبی و هنری استفاده کردند. این سازمان تبدیل به قرارگاهی برای تولید آثار فرهنگی و هنری برای تقویت جبهه مقاومت ملی در برابر دشمن متجاوز شد. هنرمندان رشته‌های مختلف به میدان آمدند و در این میان هنرمندان رشته موسیقی با کمک گرفتن از شاعران نقش قابل توجهی برای ایجاد یک شاخه قدرتمند از محتواهای ملی و میهنی برای تشویق و تهییج مخاطبان داشتند. البته باید گفت این نقش تنها به هنرمندانی که در صدا وسیما کار می‌کردند، محدود نماند. برای مثال گروه چاووش که بعد از انقلاب از همکاری گروهی از موسیقیدانان مشهور کشور تشکیل شده بود، در این حوزه وارد شد و یکی از قطعات مشهور و پیشرو از نظر زمانی را درباره دفاع مقدس منتشر کرد.
این قطعه «کاروان شهید» نام داشت که براساس تصنیفی از محمد ذکایی از ترانه سرایان قدیمی ایران توسط محمدرضا لطفی ساخته شد. این تصنیف که شهرام ناظری آن را در سال 1359 در قالب آلبوم چاووش 8 خوانده بود، از آثار ماندگار موسیقی آن دوران است. شهرا م ناظری همچنین قطعه ماندگاری را بر روی غزلی از مولانا با نام «کجایید ای شهیدان خدایی» ساخته هوشنگ کامکار خواند که البته نسخه اولیه این اثر با صدای بیژن کامکار منتشر شده بود. این قطعه موسیقی را کامکار در دستگاه ماهور در سال 1358 در زیرزمین وزارت ارشاد و با کمترین امکانات ساخت و ارکستر سمفونیک تهران به رهبری حشمت سنجری آن را اجرا کرد.
میزگرد گفتمان موسیقی دفاع مقدس | چرا روایت فتح از تلویزیون پخش نمی‌شود؟/ کوتاهی نهادهای فرهنگی در زمینه موسیقی دفاع مقدسحرفهایها دور هم جمع شدند
همچنان که گفتیم موسیقی دفاع مقدس با همکاری میان شاعران و موسیقیدانان قدیمی‌و کارآزموده در دوران نخست جنگ به طور عمده در صدا و سیما متمرکز بود و بیشتر این آثار تولیدی را خوانندگانی چون سیدمحمدعلی گلپایگانی (گلریز) و اسفندیار قره باغی می‌خواندند. در اینجا لازم است تکرار کنیم که این آثار که هرکدام بخشی از میراث فرهنگی وتاریخی مردم ایران هستند، در حال از بین رفتن و فراموشی هستند و صدا و سیما باید برای حفظ آنان با یک برنامه ریزی جدی و گسترده ضمن گردآوری و تدوین و ضبط روایت چگونگی تولید این آثار با استفاده از سیستم دیجیتالی آنها را بازسازی و نگهداری کند.
آثار دفاع مقدس که در صدا و سیما تولید می‌شدند، نتیجه همکاری مشترک یک تیم حرفه ای از شاعران و موسیقدانانی بودند که بدون ادا و ادعا، در کار خود سرآمد و بسیار کاربلد بودند به همین دلیل آثاری که آنها چندین دهه قبل تولید کرده اند، با وجود اینکه برای مصرف در یک زمینه تاریخی خاص تولید شده است، همچنان دارای ارزش‌های هنری است.
برای مثال محمد گلریز در گفت و گویی به این موضوع اشاره کرده است که سفارش تولید سرود «خجسته باد» یک ماه قبل از آزادی خرمشهر به صدا و سیما داده شده است چرا که مقامات احتمال می‌داده اند به زودی نیروهای نظامی ایران به پیروزی‌های بزرگی در جنگ دست پیدا می‌کنند. یک تیم شروع به ساخت اثری برای یک پیروزی بزرگ می‌کنند. شعر این اثر را حمید سبزواری سروده است. سبزواری با وجود اینکه در شعر یک قصیده سرای کاملاً سنتی بود، در موسیقی زبانی روشن، امروزی اما با صلابت و استوار را به کار می‌گرفت.
از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما
جاودانه شد از فروغ سحر پگاه ما
صبح آرزو دمیده از کرانه‌ها
شاخه‌های زندگی زده جوانه‌ها
این پیروزی خجسته باد، این پیروزی
چنان که می‌بینید با وجود اینکه شعر کاملاً برای مخاطب قابل فهم است، زبان استوار است و به ورطه ابتذال کشیده نشده است. روی این شعر، احمدعلی راغب در یکی از گوشه‌های آواز بیات ترک به نام روح الارواح موسیقی آن را ساخت و مجتبی میرزاده ساخت ملودی و تنظیم این قطعه را برعهده داشت. محمد گلریز آن را خواند و فریدون شهبازیان ناظر ضبط این اثر بود. همکاری این گروه از افراد حرفه ای و کاربلد در رشته‌های شعر و موسیقی بود که باعث شد برخی از آثار ماندگار از جمله این اثر و نیز قطعه «پرواز کن» با صدای زنده یاد جمشید نجفی در حافظه تاریخی مردم ایران ثبت شوند.