چالش آینده محتوا در زیست‌بوم فضای مجازی، وحدت یا تعارض ملی؟
کارشناسان حاضر در برنامه این هفته «گفت‌وگوی فرهنگی» رادیو گفت‌وگو در خصوص ضرورت و چالش‌های تنظیم‌گری در فضای مجازی صحبت کردند و به این سؤال که چالش آینده حوزه محتوا در فضای مجازی چیست، پاسخ دادند.
به گزارش الف گفت‌وگوی فرهنگی این هفته رادیو گفت‌وگو، با حضور مهدی شکیبایی؛ رئیس فرهنگسرای رسانه، سعید مشهدی؛ مدیرعامل اتحادیه تولید و نشر محتوا در فضای مجازی و دکتر حسن نجفی سولاری؛ مدرس دانشگاه‌های تهران، با موضوع «چالش آینده محتوا در زیست‌بوم فضای مجازی، وحدت یا تعارض» از موج اف‌ام، ردیف 103/5 پخش شد.
در ابتدای این برنامه دکتر حسن نجفی سولاری در مورد ضرورت تنظیم‌گری گفت: اساساً تنظیم‌گری یکی از کارکردهای حکمرانی در هر کشوری است و الزاماً فقط مربوط به فضای مجازی نبوده و نیست و این پدیده امری جدید نیست و همواره در طول تاریخ بوده است و شاید اولین‌بار از مفاهیمی اقتصادی به دیگر حوزه‌ها از جمله فرهنگ و رسانه تسری پیدا کرده است.
وی افزود: ضرب سکه، توزیع پول توسط دولت‌ها، ایجاد سازمان تجارت جهانی و بانک جهانی، از اولین حوزه‌های کارکردی تنظیم‌گری در اقتصاد بوده است؛ بنابراین کارکرد اصلی تنظیم‌گری، یک نظام حکمرانی است برای تسهیلگری، سیاست‌گذاری و اقدامی که ملت‌ها انجام می‌دهند تا معارض حقوق یکدیگر نشوند.
در ادامه مهدی شکیبایی به تاریخچه تنظیم‌گری در ایران پرداخت و بیان کرد: همان‌طور که اشاره شد، حوزه تنظیم‌گری موضوع تازه‌ای در دنیا نیست و حکومت‌ها همواره از تنظیم‌گری برای کنترل پدیده‌های نوپدید استفاده کرده‌اند. ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و در کشور، تنظیم‌گری حوزه‌های مختلف به‌ویژه تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی به جهت تأثیری که بر زندگی تمام مردم دارد مورد تأکید است.
وی ادامه داد: پیش‌ازاین در نسل اول وب به تنظیم‌گری پایگاه‌های اینترنتی و غیره ورود شده بود و وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات مسئولیت‌هایی را بر عهده داشتند؛ اما باتوجه‌به سرعت پیشرفت فناوری‌ها و فراگیر شدن محتوای صوت و تصویر، ضرورت تنظیم‌گری در فضای مجازی بیشتر از قبل احساس می‌شد و لازم بود نهادی که در حوزه تنظیم‌گری صوت و تصویر فراگیر مسئولیت قانونی و تخصص لازم را داشت به این حوزه ورود کند که بر همین اساس چند سال است که سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) تشکیل شده است.
در ادامه سعید مشهدی در تکمیل سخنان رئیس فرهنگسرای رسانه گفت: تنظیم‌گری ضرورت فعلی حاکمیت و حکمرانی است. فلسفه وجودی بانک مرکزی و بسیاری از نهادهای دیگر، تنظیم‌گری در حوزه‌های مختلف است. اما اینکه تنظیم‌گری در فضای مجازی با حساسیت‌هایی روبرو است، به این دلیل است که اقشار بزرگی از جامعه از لایه‌های مختلف حکمرانی گرفته تا پلتفرم‌ها و مردم با فضای مجازی به دلایل مختلف درگیر هستند.
وی اضافه کرد: اگرچه تنظیم‌گری در حوزه بانک‌داری فقط حوزه‌های پولی و مالی را در بر می‌گیرد، اما تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی بسیاری از مباحث متعدد و متنوع را شامل می‌شود. اما یکی از دلایلی که ما امروزه باید به بحث تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی ورود کنیم، به موقعیت خاص کشور در حوزه‌های مختلف بر می‌گردد. چون ظرفیت فرهنگی ایران، ویژه است، بنابراین تنظیم‌گری ویژه‌ای نیز در این حوزه نیاز است.
مشهدی تأکید کرد: در کشورهای اروپایی تنظیم‌گری در فضای مجازی همواره به شکل ویژه دنبال می‌شود و حتی در ایالات متحده آمریکا هم شاهد تنظیم‌گری در فضای مجازی به شیوه‌های مختلف هستیم که ممکن است در آن کشورها ابعاد اقتصادی و سیاسی بیشتر موردتوجه باشد و کمتر به ابعاد فرهنگی توجه شود.
وی افزود: در حال حاضر در ایران تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی از یک ضرورت بالقوه به ضروری بالفعل تبدیل شده است و تنظیم‌گری موضوع صوت و تصویر فراگیر چند سال است که توسط سازمان صداوسیما انجام می‌شود و چون ورود به این حوزه عمر چندانی ندارد طبیعی است که هنوز چالش‌هایی وجود داشته باشد.
در ادامه شکیبایی در پاسخ به این سؤال که حاکمیت و نهاد تنظیم‌گر برای اینکه بتواند مردم را با خود همراه کند و از کاربر بازخورد منفی دریافت نکند، چه اقداماتی باید انجام دهد، گفت: واقعیت آن است که هر موضوع جدیدی در وهله اول نیازمند فرهنگ‌سازی است و بنابراین اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی دراین‌خصوص باید در اولویت قرار گیرد. اگر کنشگران فضای مجازی به این موضوع توجه کنند که در صورت عدم وجود تنظیم‌گری، فضای مجازی به عرصه‌ای برای بروز و ظهور تخلفات مالی و لطمه زدن به امنیت فرهنگی و اجتماعی مردم تبدیل می‌شود، آیا هیچ کاربری نسبت به انجام تنظیم‌گری اعتراض می‌کند؟ اساساً هر پدیده جدیدی که در جوامع بروز و ظهور پیدا می‌کند، همواره در ابتدای امر، عده‌ای در برابر آن مقاومت می‌کنند، اما وقتی در ابتدا فرهنگ‌سازی لازم انجام شود، حتماً به‌جای بروز تعارض‌ها، شاهد شکل‌گیری وحدت ملی خواهیم بود.
در پایان گفت‌وگو سعید مشهدی نیز در پاسخ به همین سؤال و در قالب بیان جمع‌بندی گفت: اینکه عده‌ای امروز مخالف تنظیم‌گری هستند، به این دلیل است که هرچند فضای مجازی جزو تکنولوژی‌های نرم است که به‌صورت پنهان و آشکار، فرهنگ‌ساز است؛ اما عده‌ای هنوز به تأثیر تکنولوژی‌های نوین در فرهنگ و آینده جامعه توجه ندارند. درک کامل ابعاد مختلف فضای مجازی برای اقشار مختلف، زمان‌بر است، در واقع زمان خواهد برد تا مردم درک کنند که اگر تنظیم‌گری فضای مجازی باقدرت انجام نشود، چه آسیب‌هایی از فضای مجازی خواهند دید.
وی اضافه کرد: امانوئل مکرون که خودش رئیس‌جمهور فرانسه است و قرابتی بافرهنگ ما ندارد، بیان می‌کند که «فرانسه امروز مورد تهاجم فرهنگی آمریکا قرار گرفته است». برای برخی از اشخاص این صحبت ابتدا قابل‌درک نبود؛ اما معنای حرف او این است که حتی کشورهای اروپایی اگر به پیچیدگی‌های تنظیم‌گری محتوایی در فضای مجازی توجه نکنند در فرهنگ آمریکایی ذوب می‌شوند و فرهنگ بومی آنها نابود می‌شود. اگر نخواهیم و یا نگذاریم که نهاد تخصصی حوزه صوت و تصویر فراگیر به اعمال تنظیم‌گری در فضای مجازی، ورود کند، زمان و زمین‌بازی را از دست می‌دهیم و به‌نوعی شریک کسی می‌شویم که به کشور ما و فرهنگ ما و حتی خود من نوعی ضربه می‌زند. مسیر تنظیم‌گری در فضای مجازی برای اینکه به وحدت ملی ختم شود و باعث بروز تعارض‌ها نشود، مسیری است که باید از طریق فرهنگ‌سازی، آموزش و اقناع افکار عمومی طی شود تا خود مردم در امر تنظیم‌گری مشارکت کنند.