چالش رئیس جمهور آینده برای سروسامان دادن به یارانه 45500 تومانی

روزهای رقابت بر سر کرسی ریاست جمهوری یک بار دیگر فرا رسیده است و کاندیداهای بسیاری برای تصاحب این کرسی مدارک خود را تحویل داده اند تا در صورت عبور از فیلتر شورای نگهبان رقابت خود را آغاز کنند.

به گزارش تابناک اقتصادی، قطعا یکی از شعارهای کاندیداهای ریاست جمهوری موضوع یارانه ها است. یارانه هایی که دولت تدبیر و امید از آن به عنوان قصه پر غصه جمهوری اسلامی یاد کرد اما در همه این هشت سال هیچ اقدامی در راستای کاستن از غم این غصه انجام نداد!

به هر حال در این مطلب می خواهیم به این مسئله بپردازیم که در این سال ها چقدر از ارزش یارانه های نقدی پرداختی کاسته شد و آیا کاندیداهای ریاست جمهوری برنامه ای برای افزایش آن نخواهند داشت؟

در سال 1387 مطابق با بررسی های صورت گرفته مشخص شد که تقریبا 70 درصد از جمعیت کشور تنها می توانند حدود 30 درصد از یارانه های پرداختی در کالاهای مختلف را مصرف کنند و 30 درصد باقیمانده جمعیت هم 70 درصد از این یارانه ها را مصرف می کنند. با این وضعیت دولت نهم تصمیم گرفت که سر و سامانی به این اوضاع بدهد و به همین منظور در دی ماه سال 1387 محمود احمدی نژاد رئیس دولت نهم لایحه هدفمندی یارانه ها را به مجلس برد. پس از ماه ها چالش بر سر این لایحه، سرانجام یک سال بعد یعنی در دی ماه 1388 مجلس آن را به تصویب رساند و در اردیبهشت 1389 طرح هدفمندی یارانه ها در سه استان ایلام، گیلان و خراسان شمالی به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. درست 7 ماه بعد از اجرای آزمایشی، در آذر ماه 1389 این طرح به صورت جامع در کل کشور اجرا شد.

مطابق با قانون هدفمندی یارانه ها، باید یارانه 16 قلم کالا شامل بنزین، گازوئیل، گاز مایع، گاز طبیعی، نفت کوره، نفت سفید، برنج، روغن، قند و شکر، شیر، گندم، آب، برق، خدمات پستی، خدمات هوایی و خدمات زمینی طی 5 سال (با آغاز از سال 1389) به تدریج حذف و به قیمت های جهانی عرضه می شد. مقرر شد که 50 درصد از درآمدهای حاصل از هدفمندی یارانه ها به صورت نقدی (45500 تومان هر نفر) و غیرنقدی (سبد کالا) به مردم، 20 درصد به دولت و 30 درصد به تولید پرداخت شود.

در سال 1394 مهلت اجرای پنجساله طرح هدفمندی یارانه ها به پایان می رسید اما هیچگاه دولت نتوانست این طرح را به پایان برساند.

در این سال ها بارها سعی شد تا به نوعی از تعداد افراد در صف یارانه بگیران کاسته شود اما آن گونه که باید این تلاش ها موفق نبود و همچنان بخش عظیمی از مردم یارانه دریافت می کنند.

در ابتدا و در بهار 1393 دولت یازدهم از مردم خواست تا به صورت داوطلبانه از گرفتن یارانه ها انصراف دهند که در آن زمان از حدود 75.5 میلیون نفر یارانه بگیر حدود 73 میلیون نفر مجددا خواستار پرداخت یارانه ها شدند.

سپس در سال 1393 مجلس تصویب نمود که میزان پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی در سال 1394 حدود 39 هزار میلیارد تومان باشد و این تصمیم یعنی این که باید در سال 94 حدود 6 میلیون نفر از گردونه دریافت یارانه خارج می شدند. همچنین در بند ح تبصره 20 قانون بودجه سال 94 نیز مجلس دولت را موظف نمود که یارانه خانوارهای پردرآمد را حذف کند. از این رو ملاک هایی توسط دولت و مجلس برای شناسایی اقشار پردرآمد در نظر گرفته شد.

ملاک هایی که دولت در نظر گرفته بود عبارت بودند از: شاغل بودن، داشتن خودرو، انجام معاملات و دارایی تمامی اعضای خانوار. ملاک های مجلس برای شناسایی اقشار پردرآمد نیز عبارت بودند از: شرایط اقلیمی، بعد خانوار، محل سکونت و میزان درآمد. این ملاک ها باعث شد تا دولت تنها بتواند یارانه 200 هزار نفر را قطع کند. مسئولین در سال 94 که قرار بود یارانه 6 میلیون نفر را قطع کنند عملا در رسیدن به این هدف ناموفق بودند.

در سال 1395 و باز هم با توجه به کاهش میزان منابع یارانه ها تصمیم گرفته شد که تعداد نفرات بیشتری حذف شوند. افرادی که قرار بود یارانه آن ها حذف شود عبارت بودند از: کلیه تجار و صاحبان مشاغل آزاد که درآمد سالانه آنها حداقل سیصد و پنجاه میلیون ریال بود، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قضات و اعضای هیأت علمی دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی دولتی و غیردولتی، پزشکان و دندانپزشکان، کلیه کارکنان دولت و قوای سه گانه و شهرداری ها و کلیه مؤسسات عمومی و مؤسسات عمومی غیردولتی و کلیه کارکنان نیروهای مسلح و بازنشستگان کشوری و لشکری و کلیه حقوق بگیران و مستمری بگیران مشمول تأمین اجتماعی و همه دریافت کنندگان حقوق و مستمری بخش دولتی و غیردولتی که دریافتی سالانه آنها بیش از سیصد و پنجاه میلیون ریال بود، کلیه مدیران و اعضای هیأت مدیره و بازرسان شرکت های دولتی و غیردولتی و وابسته به دولت و نهادهای عمومی غیردولتی و کلیه مدیران و اعضای هیأت مدیره و رؤسا و معاونان مناطق و شعب بانک ها و بیمه ها و مؤسسات مالی و اعتباری و کلیه کارکنان اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی که دریافتی سالانه آنها بیش از سیصد و پنجاه میلیون ریال بود، کلیه ایرانیان مقیم خارج از کشور و کلیه اشخاصی که در سه دهک بالای درآمدی کشور بودند و در موارد فوق، ذکر نشده بودند. به هر صورت با این وضعیت نیز دولت تنها توانست یارانه 4 میلیون نفر را قطع کند.

در قانون بودجه سال 1396 نیز منابع پرداخت یارانه به 33.5 هزار میلیارد تومان کاهش یافت و این یعنی دولت مجبور بود تا در سال 96 یارانه 14 میلیون نفر را قطع کند.

در سال 97 نیز عملا اتفاق خاصی در زمینه حذف یارانه افراد رخ نداد و محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه طی توئیتی در شبکه اجتماعی توئیتر گفت: همانطور که در زمان بررسی لایحه بودجه 97 در مجلس نیز اعلام کردیم حذف یارانه سه دهک قابلیت اجرایی ندارد و حتی با وجود مضایق اقتصادی نیز پرداخت یارانه ها در سال 97 به همان صورت قبلی ادامه خواهد یافت؛ برای مردم نگرانی ایجاد نکنید!

در بودجه سال 1398 نیز منابع در نظر گرفته شده برای پرداخت یارانه نقدی و غیر نقدی خانوار 41.1 هزار میلیارد تومان بود. اختصاص 41.1 هزار میلیارد تومان برای پرداخت یارانه نقدی بدین معنا بود که در سال 1398 به طور میانگین، هر ماه امکان واریز یارانه نقدی برای 75 میلیون و 274 هزار نفر وجود داشت. دولت در لایحه بودجه سال 98 پیشنهاد کرده بود که استانداران بنا بر اطلاعات موجود در استان‌ها، حذف سه دهک بالای درآمدی را کلید بزنند که مجلس اعلام کرد که با این پیشنهاد دولت مخالف است و نمی‌تواند موضوع حذف اقشار پردرآمد را به استانداران بسپارد و دولت باید خود اقدام به حذف سه دهک بالای درآمدی جامعه کند و فرمانداری‌ها و استانداری‌ها مسئولیت رسیدگی به شکایات افرادی که از گردونه دریافت یارانه حذف شده‌اند را بر عهده بگیرند.

در سال 1399 نیز در راستای حذف یارانه ثروتمندان اتفاق خاصی رخ نداد و شاید در مجموع در این سال ها دولت فقط توانست یارانه کمتر از 5 میلیون نفر را قطع کند. در برهه ای از زمان حتی ادعا شد که برخی ایرانیان مقیم خارج نیز همچنان یارانه دریافت می کنند.

جدول زیر نشان می دهد که در دی ماه 1389 (ماهی که طرح هدفمندی آغاز شد) قیمت برخی کالاهای منتخب چقدر بوده است و با 45500 تومان یارانه ماهانه چقدر کالا می توانستیم بخریم. همچنین این جدول، قیمت همین کالاها را در فروردین ماه سال 1400 نشان می دهد و میزان کاهش قدرت خرید یارانه پرداختی ماهانه در طی 11 سال در این جدول زیر ذکر شده است.

همان گونه که ملاحظه می گردد 45500 تومان در این یازده سال ارزش خود را به شدت از دست داده است و با افزایش نرخ تورم و قیمت ها، قدرت خرید یارانه نقدی به شدت کاهش یافته است.

به هر حال دولت بعدی به نظر باید فکری به حال کاهش ارزش یارانه ها کند. با توجه به اینکه منابع درآمدی دولت به شدت در این سال ها کاهش یافته است شاید دو راهکار بتواند تا حدودی مشکل کاهش ارزش یارانه ها را حل کند. اولین راهکار این است که به هر حال دولت بعدی باید تلاش کند تا به نحوی جلوی افزایش قیمت کالاها و تورم را بگیرد. دومین راهکار هم این است که دولت باید این جرات را به خرج دهد و یارانه ثروتمندان را قطع کند و به یارانه دهک های پایین تر جامعه بیفزاید تا بخشی از کاهش قدرت خرید جبران شود.

اگر این دو راهکار توسط دولت بعدی اجرا شود می توان امیدوار بود که یارانه دهک های پایین جامعه در سال جاری نیز تغییراتی در راستای افزایش داشته باشد.