چالش صادرات گاز / جاه طلبی خاورمیانه ادامه دار شد

درآمد دلاری ایران از صادرات، قابل توجه بوده است اما همچنان چالش هایی در این مسیر وجود دارد که باید برطرف شود.

باوجود دریافت 4.5 میلیارد دلار از صادرات گاز توسط دولت ایران در سال مالی گذشته، ایران مجبور به مصرف 18 میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره در داخل کشور به ارزش بیش از 9 میلیارد دلار شد.

پیش‌بینی می‌شود که تولید گاز طبیعی خاورمیانه تا سال 2050 شاهد رونق بزرگی باشد و در این میان کشورهای مانند قطر، ایران و عربستان سعودی نقش اصلی دارند. براساس برآوردها، تولید گاز خاورمیانه در سال 2022 با 2.2 افزایش نسبت به سال 2021 به 685 میلیارد متر مکعب رسید و بیشترین افزایش تولید در طول سال 2022 از سوی عربستان و ایران صورت گرفت. در مجموع، کشورهای منطقه 17 درصد از کل تولید جهانی گاز را به خود اختصاص دادند.

پیش‌بینی تولید گاز در خاورمیانه

بر اساس گزارش منتشر شده توسط مجمع کشورهای صادرکننده گاز، انتظار می‌رود تولید گاز طبیعی در خاورمیانه تا سال 2050 افزایش یابد و به 1.165 تریلیون متر مکعب برسد. این بدان معناست که منطقه شاهد افزایش تولید گاز طبیعی به میزان 480 میلیارد متر مکعب خواهد بود که سهم کشورهای خاورمیانه در تولید گاز جهانی را به 21 درصد ارتقاء می‌دهد. تولید گاز طبیعی در خاورمیانه در بازه زمانی 2010 تا 2022 با نرخ قابل توجه 50 درصد رشد داشته و از 460 به 685 میلیارد متر مکعب رسیده است.

این گزارش بر این باور است که افزایش مورد انتظار عمدتاً ناشی از پروژه‌های گازی غیرمتعارف، به‌ویژه در عربستان سعودی، قطر و ایران، همچنین نقش مهم «گاز همراه» در عراق خواهد بود. تخمین زده می‌شود که تولید گاز معمولی 94 درصد از رشد کل تولید گاز طبیعی در خاورمیانه تا سال 2050 را تشکیل دهد. همچنین، برآورد می‌شود که پروژه‌های گاز متعارف در منطقه تا سال 2050 حدود 385 میلیارد متر مکعب اضافه کنند و پروژه توسعه «گنبد شمالی» در قطر عامل اصلی برای رشد تولید گاز طبیعی در خاورمیانه است، زیرا احتمالا تا سال 2050 حدود 110 میلیارد متر مکعب سهم خواهد داشت.

سهم گاز غیرمتعارف

براساس گزارش‌ها؛ عمان، عربستان سعودی و امارات پیشگام افزایش تولید گاز غیرمتعارف خواهند بود تا این نوع گاز به تدریج به رشد تولید گاز طبیعی در خاورمیانه کمک کند. در سال 2022، سهم مخازن گاز غیرمتعارف در کل تولید گاز طبیعی خاورمیانه تنها به 1.8 درصد رسید و 13 میلیارد متر مکعب را ثبت کرد. با این حال، احتمالا تولید گاز غیرمتعارف خاورمیانه تا سال 2050 به 37 میلیارد متر مکعب افزایش یابد و 3.2 درصد از کل عرضه منطقه را تامین کند. در میان برجسته‌ترین پروژه‌های گازی غیرمتعارف در خاورمیانه، میدان جفوره عربستان دارای ذخایری بوده که اخیراً به 229 تریلیون فوت مکعب (6.48 تریلیون متر مکعب) و 75 میلیارد بشکه میعانات رسیده است.

انتظار می‌رود عربستان سعودی در سال 2025 تولید خود را از میدان جفوره آغاز کند و تا آغاز سال 2040 به حداکثر تولید 12 میلیارد متر مکعب برسد. همچنین، میدان گازی «خزان» در عمان با ذخایر حدود 20 تریلیون فوت مکعب (0.6 تریلیون متر مکعب) نقش مهمی در این راستا دارد. امارات نیز در حال اجرای پروژه گاز غیرمتعارف «رویس» است که هدف آن تولید 10 میلیارد متر مکعب گاز تا سال 2030 است.

نقش مهم خلیج فارس

انتظار می‌رود که قطر تا سال 2050 تولید گاز خود را با توسعه میدان گنبد شمالی تا 70 درصد افزایش دهد. همچنین، تولید گاز در عربستان سعودی تا سال 2050 به 145 میلیارد متر مکعب افزایش می‌یابد که به انگیزه برنامه‌های آرامکو برای توسعه میادین گازی متعارف و غیر متعارف مرتبط است. شایان ذکر است که تولید گاز طبیعی عربستان در سال 2022 به 120.4 میلیارد متر مکعب در مقایسه با 114.5 میلیارد متر مکعب در سال 2021 افزایش یافت.

براساس برآوردها، تولید گاز عمان نیز به رشد خود ادامه داده و تا سال 2035 به 46 میلیارد متر مکعب می‌رسد. امارات نیز به دنبال توسعه میادین گازی متعارف و غیر متعارف با هدف افزایش تولید گاز طبیعی خود به 80 میلیارد متر مکعب تا سال 2050 است. انتظار می‌رود تولید گاز غیرمرتبط در امارات تا سال 2050 به میزان 51 درصد رشد کند و تخمین زده می‌شود که میادین گازی کنونی تا سال 2050 حدود 20 میلیارد متر مکعب به کل تولید این کشور کمک کنند. بطوریکه میادین گازی (باب، جبل علی، الحیل، غشا و ام الشیف)، علاوه بر پروژه گاز غیرمتعارف رویس، تا سال 2050 به تولید 26 میلیارد متر مکعب می‌انجامد.

همچنین، تولید گاز طبیعی عراق تا سال 2050 احتمالا به 55 میلیارد متر مکعب افزایش می‌یابد که بیشتر این افزایش از گاز همراه با استخراج نفت حاصل می‌شود که 60 درصد از تولید این کشور تا سال 2050 را تشکیل می‌دهد.

آخرین وضعیت گاز ایران

تولید گاز ایران طی 10 سال سه برابر شده است که این امر آن را در خط مقدم تولیدکنندگان گاز در خاورمیانه قرار می‌دهد. بر اساس اظهارات جواد اوجی، وزیر نفت، تهران قصد دارد ظرف مدت 5 سال ظرفیت تولید روزانه را حدود 30 درصد افزایش دهد که با سرمایه گذاری 80 میلیارد دلاری در میادین گازی محقق می‌شود. با این حال، گسترش تولید گاز مایع قطر در بزرگترین میدان گاز جهان (پارس جنوبی / گنبد شمالی) که دو کشور در آن سهیم هستند، احتمالاً بلندپروازی‌های تولید گاز ایران را تضعیف خواهد کرد.

میدان پارس جنوبی که در سواحل بین ایران و قطر واقع شده، نزدیک به نیمی از ذخایر گاز ایران را در خود جای داده است. ایران پس از تاخیرهای طولانی، فاز 11 توسعه میدان را در سال گذشته (2023) را به پایان رساند. انتظار می‌رود این میدان پس از تکمیل، دو میلیارد فوت مکعب تولید کند. توسعه این پروژه نزدیک به 20 سال به تعویق افتاد، زیرا تحریم‌های غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران باعث کاهش سرمایه گذاری خارجی، اجتناب شرکت‌های بین المللی و عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته شد.

میدان پارس جنوبی حدود 75 درصد از کل تولید گاز ایران را تشکیل می‌دهد، اما به باور برخی از کارشناسان پس از سال 2025 این میدان شاهد افت شدید فشار خواهد بود که معادل 8 درصد از تولید آن است. البته، اواخر سال گذشته قراردادهای اجرایی طرح فشارافزایی میدان مشترک گازی پارس جنوبی به‌عنوان مهم‌ترین و راهبردی‌ترین طرح وزارت نفت با سرمایه‌گذاری 20 میلیارد دلار با هدف درآمد 900 میلیارد دلاری برای کشور امضا شد.