چرا به ماهواره‌های نظامی در فضا نیاز داریم؟
عباس خاراباف*
گرچه فضا و فناوری فضایی کاربرد‌های بسیار مفیدی در ارتقای کیفیت زندگی مردم از طریق فعالیت‌های صلح‌آمیز داشته است، اما همچنان حفظ و افزایش امنیت مهمترین کاربرد است.
در حال حاضر فضا نقش فزاینده‌ای در فعالیت‌های نظامی و امنیتی جهان بازی می‌کند. در حالی که بیش از 2000 ماهواره دور زمین در حال گردش هستند، درصد قابل توجهی از آن‌ها (15 درصد) دارای کاربرد مستقیم نظامی است و بقیه هم کاربرد چندمنظوره با توانایی استفاده نظامی دارند. کاربرد‌هایی از جنس شناسایی، نظارت و سنجش از دور نظامی گرفته تا استفاده از ماهواره‌ها برای ناوبری و هدایت تسلیحات، لشگر‌ها و موشک‌ها.
فضا مرکز اصلی فعالیت‌های نظامی
از پرتاب نخستین ماهواره ساخته بشر در دهه 1950 میلادی تا کنون که جهان شاهد هزاران پرتاب موفق و ناموفق فضایی بوده، ماهواره‌ها مرکز اصلی توجه فعالیت‌های نظامی در فضا به حساب می‌آمده‌اند. از آن‌ها به طور گسترده برای پشتیبانی نظامی و فعالیت‌های امنیتی مثل هماهنگی اهداف با فرماندهان نظامی حاضر در میدان جنگ یا شناسایی و نظارت بر تحرکات نظانی طرف مقابل استفاده می‌شوند.
استفاده گسترده از ماهواره‌ها در عملیات نظامی به طور مستقیم در جنگ‌های منطقه نیز بسیار شایع است. به عنوان مثال در جنگ سال 2004 آمریکا علیه عراق، 68 درصد مهمات و لوازم جنگی دارای هدایت کننده ماهواره‌ای بودند. (این مقدار در سال 1991 در جنگ عراق بیش از 10 درصد بوده است)
عقب نمانیم: این مهمترین مساله است
در نخستین سال‌های عصر فضا، آمریکا و روسیه (شوروی سابق) دو میدان‌دار و رقیب اصلی در فعالیت‌های فضایی در دنیا بودند، اما در حال حاضر چین، مجموعه‌ای کشور‌های اروپایی، ژاپن، رژیم اشغالگر قدس و چند کشور دیگر فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای در حوزه‌های فضایی انجام می‌دهند.
1- افزایش امکان استفاده نظامی از ماهواره‌های تجاری که در حال مبادله اطلاعات هستند
2- دسترسی به توانایی پرتاب (سایت‌های پرتابی که کشور‌های دیگر با پرداخت هزینه‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند)
3- حرکت انقلابی رو به جلوی ماهواره‌های کوچک و منظومه‌ای، از مهمترین دلایل علاقه و ورود کشور‌های جهان به فناوری فضایی و پرتاب ماهواره‌هاست.
نزدیک به نیمی از حدود 2000 ماهواره موجود در فضا، متعلق به آمریکا است. ماهواره‌هایی که اکثریت قابل توجه آن‌ها چندمنظوره هستند و علاوه بر کاربرد‌های علمی یا تجاری، در امور نظامی و امنیتی به کار گرفته می‌شوند. اما بیش از 320 ماهواره صرفا نظامی فعال هم در فضا وجود دارد که باز بیشتر از نصف آن‌ها متعلق به آمریکاست.
ماهواره‌های نظامی چه کاربرد‌هایی دارند؟
تصویر برداری: از شناسایی اهداف تا شناسایی آثار انفجار‌های اتمی زیرزمینی؛ بعضی از ماهواره‌های نظامی حتی می‌توانند اجسامی تا یک سانتی‌متر را روی زمین شناسایی کنند.
ناوبری: از ناوبری، هدایت، مکان‌یابی و تعیین موقعیت مکانی تا راهنمایی تسلیحات و گروه‌های جنگی؛ در حال حاضر چند سیستم موقعیت‌یابی و ناوبری در جهان موجود هستند: سامانه موقعیت‌یاب جهانی جی‌پی اس، که متعلق به نیرو‌های نظامی آمریکا است، سامانه گلوناس روسیه، سامانه بایدو چین و سامانه گالیله اروپا! دقت موقعیت‌یابی نظامی گاه حتی به سانتی‌متر هم می‌رسد.
جاسوسی: شناسایی ارتباطات مثل سیگنال‌های تلویزیونی، رادیویی و ارتباطی. سیستم جاسوسی سیگنال آمریکا برای نخستین بار در سال 1990 هشدار جنگ عراق و کویت را داد.
ارتباطات: در عملیات و ماموریت‌های نظامی به فرماندهان کمک می‌کند تا اطلاعات خود را با یکدیگر در میان بگذارند و با خط مقدم یا مقر اصلی در ارتباط باشند.
هشدار سریع: سنسور‌های فروسرخ ماهواره‌ها می‌توانند پرتاب موشک را از خروجی گاز گرمشان شناسایی کنند. فناوری‌های جدیدتری نیز وجود دارد که می‌تواند مسیر موشک‌ها را با دقت خوب شناسایی کند.
هواشناسی نظامی: برای ارائه اطلاعات آب‌و‌هوایی به واحد‌های نظامی. مثلا انگلیس از ماهواره EUMETSAT برای این کار استفاده می‌کند؛ و...
آمریکا می‌خواهد از طریق فضا حکومت کند، اما بقیه عقب نمی‌مانند
آمریکا در حال اداره کردن حدود نیمی از تمام ماهواره‌های نظامی جهان است و سالانه بیش از 20 میلیارد دلار بابت فعالیت‌های فضایی هزینه می‌کند. آن‌ها همه نوع ماهواره نظامی دارند. همچنین فضا نقش مهمی در برنامه سامانه دفاع موشک بالستیک آمریکا دارد.
روسیه نیز دومین کشور دارای بیشترین ماهواره صرفا نظامی فعال است و در کنار آمریکا به یکی از بزرگترین دارندگان تجهیزات نظامی در فضا تبدیل شده است. روسیه بیش از 150 ماهواره فعال در فضا دارد.
چین (با حدود 300 ماهواره فعال در فضا)، اروپا، ژاپن، هند رژیم اشغالگر قدس و باقی کشور‌های فعال در حوزه‌های فضایی (با حدود 700 ماهواره فعال در فضا) نیز در حال گسترش استفاده نظامی از فضا هستند تا از این رقابت مهم فضایی عقب نمانند.
پژوهشگران می‌گویند، آینده تسلیحات فضایی کشور‌ها را قادر می‌کند تا علاوه بر حفظ امنیت جغرافیایی و سیاسی، دارایی‌های فضایی خود را محافظت کنند و همچنین آن‌ها را قادر می‌سازد تا در صورت لزوم به سرعت حمله‌هایی به نقاط مختلف زمین در وسعت مکانی گسترده‌ای انجام دهند.
اما اگر فقط یک کشور شروع به استفاده مستقیم از تسلیحات فضایی کند، مانند مسابقه استفاده‌های کاربردی دیگر از فضا، دیگر کشور‌ها نیز شروع به این کار می‌کنند و این اتفاق می‌تواند تنش‌های فضایی را رقم بزند.
همچنین هر انفجاری در فضا حتی برای تست باعث افزایش زباله‌های فضایی می‌شود که این امر می‌تواند تهدیدی برای استفاده صلح‌آمیز از فضا باشد.
با اینکه در حال حاضر به صورت مستقیم هیچ تسلیحاتی در فضا وجود ندارد و هیچ کشوری علنا برنامه گسترده‌ای برای ساخت آن اعلام نکرده است. اما گسترش استفاده‌های نظامی از فضا باعث شده است که کشور‌های فعال در حوزه‌های مختلف فناوری فضایی در امکان استفاده نظامی از فضا رقابت را به دیگران واگذار نکنند.
*کارشناس و روزنامه‌نگار هوافضا