چرا یک بار سردسته و باند کودکان کار معرفی نمی‌شود؟
مدیرعامل مؤسسه «یاریگرانِ کودکان کار پویا» درباره ابهام در قوانین مهاجرپذیری در ایران، اجرای طرح‌های جمع‌آوری کودکان کار به بهانه‌ای مبنی بر ساماندهی آنها، وجود تنگنا و فشار‌های اقتصادی حاکم که انجمن‌های مردمی را به دلیل کاهش چشمگیر مشارکت‌های مردمی، تحت فشار قرار داده است، ابراز نگرانی می‌کند...؛ مشکلاتی که حیات و سرنوشت کودکان و زنان زیادی را نشانه گرفته است
صحبت از کودکان کار که می‌شود، دستگاه‌هایی به‌صورت زنجیروار تریبون به دست گرفته و مسئولیت را برعهده دستگاه و سازمان دیگری می‌اندازند؛ به‌ویژه همه‌ساله با سردشدن هوا این دغدغه بیش‌از‌پیش مورد توجه قرار می‌گیرد؛ اما همچنان موضوع مربوط به متولی کودکان کار مبهم بوده و هیچ‌یک از سازمان‌های دولتی مسئولیت آنها را برعهده نمی‌گیرد. شهرداری از مانور و جمع‌آوری ضربتی کودکان کار خبر می‌دهد و سازمان بهزیستی هم از حمایت و توانمند‌سازی موقت و کوتاه‌مدت آنها خبرسازی می‌کند. دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور اعلام کرده که بر‌اساس آخرین اطلاعات، در‌مجموع حدود 120 هزار کودک کار در کشور وجود دارد؛ شهرداری تهران نیز که از مجریان طرح‌های همیشگی و بی‌نتیجه جمع‌آوری یا به قول خودشان «ساماندهی» کودکان کار بودند و اعلام کردند که بیش از 30 طرح ساماندهی کودکان کار در خیابان بی‌نتیجه بوده و بازدهی لازم را نداشته است.
به گزارش شرق، در‌این‌میان «احمدی صدر»، مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران، نیز در گفت‌وگویی اعلام کرده که دستگاه‌های مجری موظف‌اند با سرشبکه‌هایی که این کودکان را در کلان‌شهر‌ها استثمار و در شهرستان‌ها جذب می‌کنند و با پرداخت مبلغ ناچیزی این کودکان را سر خیابان‌ها می‌آورند و هدایت می‌کنند، برخورد کنند.
براساس‌این «پریسا پویان‌راد»، مدیرعامل مؤسسه «یاریگرانِ کودکان کار پویا»، در گفتگو با خبرنگار «شرق» با انتقاد از طرح‌های مربوط به ساماندهی یا جمع‌آوری کودکان کار و لزوم استفاده نهاد‌های دولتی از تحقیقات میدانی و غیرمترقبه انجمن‌ها در همراهی با خانواده‌ها و کودکان در معرض آسیب یا آسیب‌دیده تأکید می‌کند: «متأسفانه با وجود فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی گسترده از سوی نهاد‌های مردمی و انجمن‌ها این مسئله که بچه‌های کار، باند نیستند و به‌صورت تیم یا گروهی از باند فعالیت نمی‌کنند، مورد تأیید قرار نگرفته و نتیجه فرهنگ‌سازی درباره این موضوع به دلیل اقدامات کارشناسی‌نشده مسئولان به هدر می‌رود».
او با اشاره به اینکه «انجمن‌ها بعد از تحقیقات میدانی دقیق، کودکان کار ایران و افغان را برای ارائه خدمات آموزشی و انجمن «پویا» نیز همراه با ارائه خدمات آموزشی، خدمات روان‌درمانی نیز برای کودک و خانواده‌های‌شان در نظر می‌گیرند؛ به‌همین‌دلیل از پیشینه و شرایط کودکان کار اطلاعات دقیق‌تری دارند»، تصریح می‌کند «جامعه‌شناسان، فعالان حقوق کودک، زنان و پژوهشگران در بازدید‌های میدانی و سرزده، با هیچ باند و گروهی که کودکان را به‌صورت تیمی و باندی مجبور به کار کرده باشند، برخورد نکردند. تمام کودکان کار خانواده دارند و از سوی یکی از افراد امین و نزدیک‌ترین فرد در فامیل یا خانواده به‌صورت گروهی سر چهارراه، خیابان و... می‌آیند و کار می‌کنند. بسیاری از ما فعالان حوزه زنان و کودکان قبل از ارائه خدمات به خانواده‌های کودکان کار، با برقرای رابطه مستقیم و تنگاتنگ با آنها، درباره شرایط زندگی و معیشتی این خانواده‌ها به‌صورت منظم و فعال تحقیق کرده و به هیچ باند یا دسته‌ای برای بهره‌کشی از کودکان کار برنخوردیم».
تکلیف کودکان کار در زیرپله‌های غیراستاندارد چه می‌شود؟
«چرا شهرداری فقط به کودکان حاضر در چهارراه‌ها اشاره کرده و طرح‌های ضربتی بی‌فایده را برای کودکان کار اعمال می‌کند؟ چرا بچه‌های شاغل در کوره‌پزخانه‌ها، کارگاه‌های زیرزمینی، مغازه و پاساژها، زیرپله‌ها و... مورد‌توجه مسئولان واقع نمی‌شوند؟»، مدیرعامل مؤسسه کودکان کار پویا با طرح سؤالات فوق ادامه می‌دهد: «مطابق با بازدید‌های دوره‌ای از محل دپوی زباله در اطراف تهران و مشاهده کانکس‌های محل خواب و استراحت زباله‌گردها، به این موضوع رسیدیم که نه‌فقط کودکان فعال در کارگاه‌های زیرزمین؛ بلکه کودکان زباله‌گرد هم عضو باند و دسته‌ای نیستند؛ حدود 10 روز بررسی میدانی از مراکز دپوی زباله که کنار آنها خانواده‌هایی سکونت داشتند و از حداقل‌های بهداشتی محروم بودند، نشان داد که این کودکان همراه با خانواده‌های‌شان یا یک عضو از فامیل، در این مراکز زندگی می‌کنند و خریداری بچه‌ها برای کار در خیابان یا عضویت آنها در باند‌ها واقعیت ندارد».
رها‌کردن کودکان کار با شرایط روحی نامناسب
مدیرعامل مؤسسه «یاریگرانِ کودکان کار پویا» با اعلام اینکه چرا حتی یک بار هم نیروی انتظامی، شهرداری و سازمان بهزیستی سردسته باند‌های کودکان کار و خیابانی که درباره‌شان اطلاع‌رسانی می‌کنند، به مردم معرفی و آنها را دستگیر نمی‌کنند، می‌افزاید: «با وجود اطلاع‌رسانی‌های گسترده در اینکه کودکان کار به‌صورت باند و تیمی فعالیت می‌کنند؛ اما هنوز یک باند هم در این حوزه دستگیر یا شناسایی نشده و به قول خودشان اقدامات در سطح جمع آوری ضربتی و مبارزه‌های دوره‌ای ختم شده است. در‌نهایت هم بعد از این اقدامات کودکان را در محیط و مکان نامناسب نگهداری کرده و بعد از آن با شرایط روحی یا جسمانی نامناسب آنها را رها می‌کنند و باعث اعمال آسیب‌های جدیِ روحی و روانی به کودکان کار و خیابان می‌شوند».
حذف بودجه مربوط به کاهش کار کودکان
در سند هفتم توسعه
«پویان‌راد» با اعلام اینکه انجمن‌ها با حذف کارِ کودک موافق هستند، نه حذف کودکان کار و برخلاف دولت‌ها نمی‌خواهند کودکان کار را با اقدامات ضربتی و آسیب‌زا نشانه بگیرند، یادآور می‌شود: «در سند ششم توسعه برای حذف کودکان کار که ما به‌جای آن از کلمه «کاهش» کار کودکان استفاده می‌کنیم؛ چون برای حذف آن عزم و برنامه بلندمدت نیاز است، بودجه‌ای در نظر گرفته شده بود که متأسفانه این بودجه در سند هفتم توسعه اختصاص نیافت. وقتی در سند ششم بودجه‌ای برای آن وجود داشت، شاهد افزایش بی‌سابقه کار کودکان بودیم، حالا با تخصیص‌نیافتن بودجه برای کاهش کار کودکان و تنگنا‌های اقتصادی موجود در میان اقشار مختلف جامعه، فاجعه بزرگی در انتظار کودکان کار و خیابان است».
چرا به کنوانسیون حقوق کودک عمل نمی‌شود؟
«متأسفانه قوانین مهاجرت‌پذیری ما در ایران از ضوابط و قوانین شفاف یا مشخصی تبعیت نکرده و مسئولان اعلام نمی‌کنند که شرایط مهاجرپذیری چگونه است. نسل دوم و سوم از افرادی که وارد ایران شدند، اوراق هویتی مشخصی نداشته و حتی امکان دریافت یک کارت بانکی برای‌شان وجود ندارد، با کمترین امکانات معیشتی و رفاهی در ایران سپری می‌کنند. آنها حتی برای پیگیری حق و در صورت داشتن شکایت نمی‌توانند به مراجع قضائی شکایت کنند و در وضعیت نامعلومی به سر می‌برند. چرا قوانین مهاجرت‌پذیری و حمایت از آنها در ایران مطابق با کنوانسیون حقوق کودک که از سوی دولت ایران امضا شده است، مورد استناد قرار نگرفته و به آن عمل نمی‌شود؟
این نکات از سوی این فعال حوزه کودک بیان شده و ادامه می‌دهد: «بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، نسل دوم و سوم از مهاجران افغان به حقوق اولیه مثل حق آموزش، بهداشت و... دسترسی داشتند؟ ما فعالان حوزه کودک بار‌ها سؤال کردیم و این‌بار هم می‌خواهیم تا قوانین مهاجرت‌پذیری در کشور را شفاف کنند تا بدانیم مهاجران تحت چه شرایطی می‌توانند وارد کشور شوند و از چه حقوقی برخوردار می‌شوند».
انجمن‌های مستقل از نظر مالی تحت فشار هستند
او با اشاره به تنگنا‌های اقتصادی موجود و محدودشدن مشارکت‌های مردمی در زمینه کمک به سازمان‌های مردم‌نهاد یادآور می‌شود: «همه در حال تحمل شرایط سخت اقتصادی هستیم و سازمان‌های مردم‌نهاد از این وضعیت مستثنا نیستند. مردم با حس مهربانی، نوع‌دوستی، کمک و مشارکت‌های مالی‌شان، اعتبار، قدرت و اختیار به انجمن‌ها می‌دهند تا بتوانند کار اجرائی کنند. مشکلات اقتصادی موجود و چند سال اخیر، انجمن‌ها را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است؛ آن‌هم انجمن‌هایی که از نظر مالی مستقل بوده و از حمایت‌های مادی سازمان، نهاد و ارگانی بهره‌مند نمی‌شوند. وقتی مردم از نظر اقتصادی تحت فشار باشند، ابتدا از هزینه‌های کناری حذف می‌کنند و حتی با وجود حس بشردوستانه نیز از روی اجبار و سختی شرایط، قدرت حمایت مالی به انجمن‌ها را از دست می‌دهند و این موضوع انجمن‌های مستقل را با چالش روبه‌رو می‌کند. چنانچه انجمن «پویا» هم به‌عنوان انجمنی مستقل، از کاهش مشارکت و کمک‌های مردمی در تنگنا قرار گرفته است».
افراد زیادی به حمایت نیاز دارند که هنوز شناخته نشده‌اند
او در پاسخ به این پرسش که تعدد انجمن‌ها و خیریه‌هایی که در حوزه زنان و کودکان فعالیت می‌کنند، باعث موازی‌کاری یا کاهش کیفیت در ارائه خدمات نخواهد شد؟ می‌گوید: «می‌پذیریم که شاید فعالیت‌های انجمن‌ها با یکدیگر مشابه باشد، اما گروه هدف آنها با یکدیگر متفاوت است. مثل این است که با ارائه یک آمار سرانگشتی بگوییم تعداد مدارس در ایران کافی بوده و نیازی به ساخت مدرسه نداریم. این استدلال درست نیست. مخاطب و گروه‌های هدف آن‌قدر در مناطق محروم و کم‌برخوردار زیاد است که هر‌چه مدرسه در روستا‌های دورافتاده بسازیم، باز هم با کمبود مدرسه و فضای آموزشی استاندارد روبه‌رو هستیم. پس اگر تعداد انجمن‌های مردم‌نهاد زیاد بوده، به این دلیل است که مراجعه‌کننده، نیازمند حمایت و... همچنان در ایران وجود دارد. در این میان، انجمن‌هایی نیز فعالیت و خدمات متفاوتی ارائه می‌دهند که از این نظر نیازمند حمایت بیشتری هستند».
پریسا پویان‌راد، مدیرعامل مؤسسه «کودکان کار پویا»، قبل از همراهی در پروژه خانه کودکان «شوش» و همکاری با انجمن حمایت از حقوق کودکان، کار آموزش را از سال 1366 و از مدرسه دکتر «خزایلی»، مدرسه آموزشی نابینایان شروع می‌کند. آن زمان تصور می‌کرد که تنها راه کمک و خدمت به بچه‌ها در هر شرایطی به خصوص در شرایط سخت و دشوار، «آموزش» آنها‌ست و حالا نیز مدیریت مؤسسه «کودکان کار پویا» را به‌عنوان اولین مؤسسه‌ای که به کودکان در شرایط دشوار با تأکید بر پیشگیری و درمان اختلالات روان‌شناسی آموزش می‌دهد، عهده‌دار است.
سیستم آموزشی ناقص جوابگوی نیاز‌ها نیست
او با بیان اینکه مؤسسه پویا خدمات آموزشی و پرورشی را بر پاپه پرکردن شکاف آموزشی در میان کودکان نیازمند بنا نهاده است، تأکید می‌کند: «فضا‌های آموزشی برای بچه‌های در شرایط دشوار، استاندارد لازم را نداشته و آموزش و پرورش فعلی پاسخ‌گوی نیاز‌های خانواده‌ها نیست. علت اصلی نارضایتی این‌چنینی آن است که سیستم آموزشی ما پوششی جامع و کامل از خدمات همه‌جانبه و مورد نیاز برای بچه‌ها به‌خصوص افرد با نیاز‌های ویژه و در شرایط دشوار مثل کودکان کار و خیابان ندارد. ما در حوزه کودکان کار و خیابان نیازمند طرحی نو بودیم که این طرح نو و همه‌جانبه در مؤسسه کودکان کار پویا رونمایی شد».
این فعال حقوق کودکان در ادامه با اشاره به فعالیت منظم و تخصصی انجمن پویا در حوزه ارائه خدمات روان‌شناسی به کودکان کار و خانواده‌های آنها، به خبرنگار «شرق» ادامه می‌دهد: «فعالیت مؤسسه پویا از سال 1393 به‌صورت مستقل و در فضای آموزشی اجاره‌ای شروع شد. در همان زمان و تا به امروز با دریافت مجوز از سازمان بهزیستی، تقریبا هیچ کمک و حمایتی از نهاد یا سازمانی دریافت نکردیم و بنا را بر فعالیت منحصر به‌فرد و متفاوت قرار دادیم. حالا ما با ارائه خدمات بر روی تمام اختلالات روانی و رفتاری بچه‌ها تمرکز داریم؛ اضطراب، اختلالات یادگیری، شخصیتی و... کودکان یا حتی در شرایط دشوارتر بر روی اختلالات خانواده‌ها مانند افسردگی، اختلالات شخصیت مرزی والدین نیز مداخله کرده و در قالب یک تیم تخصصی از روان‌شناسان داوطلب و کارآزموده، درمانگران توانمند، مشاوران با تجربه و روان‌پزشکان حرفه‌ای در زمینه‌های متعدد مشورت، مشاوره و راهکار‌های درمانی می‌گیریم و برای آموزش والدین، کارگاه‌هایی در حوزه فرزندپروری برگزار می‌کنیم».
انجمن‌های نوپا برای کاهش سایر آسیب‌ها
طرح جدید بدهند
او با تأکید بر اینکه لازم است انجمن‌ها در راستای حمایت از بچه‌ها به دنبال ایده‌ای نو و کاربردی بوده و قبل از تشکیل و فعالیت در حوزه آسیب‌های مربوط به کودکان، خمیر‌مایه فعالیت و بنای کار را بر حل مشکلات ریشه‌ای جمعیت تحت پوشش قرار دهند، یادآوری می‌کند؛ «پرداخت کمک‌هزینه‌های روان‌درمانی و دارویی والدین از‌جمله حمایت‌های همیشگی انجمن پویا برای خانواده‌ها بوده تا مشکلات دانش‌آموزان با نیاز‌های ویژه و کودکان کار به شکل ریشه‌ای و بنیادی حل شود. برای برخی از مددجو‌ها و زنانی که توسط همسر دارای اعتیاد، خلافکار و... آزار و اذیت می‌شدند، کمک‌هزینه تشکیل زندگی مستقل فراهم کردیم تا بتوانند با عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس بیشتری فرزندانشان را بزرگ کنند و به شرایط روحی و روانی مطلوبی برسند. انجمنی می‌تواند به فعالیت ادامه دهد که در دنیای رقابت و پیشرفت، به‌صورت متفاوت‌تر و در حوزه‌های جدیدتری عمل کند».
پریسا پویان‌راد، مدیرعامل مؤسسه «کودکان کار پویا»، در ادامه با ابراز امیدواری از اینکه مؤسسه بتواند گام‌های بزرگی در حمایت آموزشی و همه‌جانبه به کودکان با نیاز‌های ویژه بر‌دارد، می‌گوید: «به توسعه فکر می‌کنیم تا بتوانیم گام‌های بزرگی در حوزه آموزش بچه‌ها برداریم. از نظر علمی و تیم تخصصی نیز توان، علم و انگیزه لازم را داریم که با آموزش و پرورش در این زمینه همراه شویم که امید داریم قبل از آن بتوانیم از نظر مالی شرایط را برای گسترش کار‌های علمی در حوزه آموزش و حمایت کودکان در شرایط دشوار فراهم کنیم».
از میان اخبار