چند نکته درباره مطلب نیویورک تایمز با موضوع جاسوسی و اعدام علیرضا اکبری

کسی که حدود 20 سال قبل معاون وزیر دفاع ایران بود و در سال های گذشته سمت های مهم نظامی امنیتی برعهده داشت.

دستگاه قضایی ایران سال گذشته از بازداشت و محاکمه او به اتهام جاسوسی خبر داد و در نهایت وی به همین جرم، محکوم و اعدام شد. حالا نیویورک تایمز در این گزارش گفته است از طریق مصاحبه با منابع و مقامات امنیتی بریتانیا، آمریکا، اروپا، اسرائیل و ایران دریافته علیرضا اکبری واقعا جاسوس بریتانیا بود؛ او کسی بود که تاسیسات فردو را لو داد و روسیه به ایران در کشف وی کمک کرد.

نیویورک تایمز در وب سایت خود ترجمه فارسی این گزارش را هم منتشر کرد. به نوشته نیویورک تایمز، فرناز فصیحی و رونن برگمن برای این مقاله با مقامات اطلاعاتی و امنیت ملی و دیپلمات‌های ارشد فعلی و پیشین آمریکا، بریتانیا، اسرائیل، آلمان و ایران مصاحبه کردند. فرناز فصیحی از نیویورک و رونن برگمن از تل آویو این گزارش را تهیه کردند. مارک لندلر از لندن در تهیه مشارکت داشت.

درباره این گزارش می توان به نکات زیر اشاره کرد:

1- بسیاری می گویند عصر تولید خبر اختصاصی در روزنامه ها گذشته است. این در حالی است که حرفه ای ترین و مهمترین روزنامه های جهان از جمله نیویورک تایمز، همچنان در کار تولید خبر هستند.

روزنامه امریکایی نیویورک تایمز در این گزارش تحقیقی، چند خبر اختصاصی را عرضه کرده است. روزنامه های حرفه ای و مهم جهان که در امریکا و غرب اروپا منتشر می شود همچنان در کنار سایر قالب های محتوایی، بر تولید خبر اختصاصی هم تمرکز دارند. بخش عمده اهمیت و نقش آفرینی این روزنامه ها، به دلیل تولید خبرهای اختصاصی باارزش است. یکی از راه های سنجش روزنامه ها و رسانه های خبری، مقایسه خبرهای تولیدی اختصاصی با ارزش آنهاست.

خبر اختصاصی با ارزش، به رسانه جان تازه ای می بخشد؛ به رسانه اعتبار و مرجعیت می دهد و زمینه تاثیرگذاری و نقش آفرینی رسانه را فراهم می کند.

سه ماه قبل یک روزنامه انگلیسی با انتشار خبر اختصاصی و افشای یک ارتباط مشکوک، باعث شد رئیس بی بی سی از سمت خود کناره گیری کند.

روزنامه انگلیسی ایندیپندنت در خبراختصاصی افشا کرد رئیس بی بی سی (ریچارد شارپ) قبل از انتصاب، به بوریس جانسون نخست وزیر وقت بریتانیا برای دریافت وام کمک کرده بود. این اتفاق قبل از آن صورت گرفته بود که نخست وزیر او را برای ریاست بی بی سی پیشنهاد و از انتصاب او حمایت کند. این خبر در نهایت منجر به استعفای رئیس بی بی سی شد.

2- تهیه گزارش تحقیقی از جمله فعالیت های سخت روزنامه نگاری است چون تهیه آن زمان بر (چند ماه تا چند سال) و هزینه بر است و به نیروهای با تجربه و قوی نیاز دارد. علاوه بر این، تولید گزارش تحقیقی نیازمند پیدا کردن منابع مورد نیاز، مصاحبه، بررسی و فعالیت های متعددی است. اصولا گزارش نویسی نسبت به خبرنویسی سخت تر و تهیه گزارش تحقیقی نسبت به گزارش، دشوارتر است.

روزنامه نگاران شرکت کننده در تهیه گزارش تحقیقی نیز نسبت به دیگر روزنامه نگاران، باید از تجربه و مهارت بیشتری برخوردار باشند. به همین دلیل تهیه و انتشار گزارش تحقیقی هم برای روزنامه نگاران نویسنده و هم برای رسانه منتشر کننده، قابل افتخار است. بدون وجود روزنامه نگاران ماهر و با تجربه و رسانه حرفه ای، تهیه گزارش تحقیقی امکان پذیر نیست. امریکا و روزنامه نیویورک تایمز در این زمینه مدعی هستند.

چون تهیه خیلی از گزارش های تحقیقی نیازمند روزنامه نگاران متعدد و مستقر در کشورهای مختلف است انجمن " کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه نگاری تحقیقی" وجود دارد و فعال است. از طریق این انجمن روزنامه نگاران آزاد یا عضو رسانه ها در کشورهای مختلف در پروژه ها به یکدیگر کمک می کنند.

در برخی گزارش های تحقیقی سنگین و بزرگ، چند رسانه، در تهیه و انتشار آن باهم ائتلاف و همکاری می کنند تا هم تامین مالی تهیه گزارش ممکن شود هم روزنامه نگاران مورد نیاز تامین و هم با انتشار گزارش تحقیقی توسط چند رسانه، خط مقاومت در برابر فشارها و تبعات منفی، تقویت شود.

3- تهیه گزارش تحقیقی نیازمند رسانه حرفه ای و قدرتمندی است تا شرایط تهیه و انتشار گزارش فراهم شود. چون تهیه گزارش تحقیقی همزمان به حمایت مالی و نگاه حرفه ای نیاز دارد.

رسانه باید ارزش گزارش تحقیقی را بداند تا تهیه آن را مطالبه و برایش هزینه کند و در دفاع از انتشار آن بکوشد.

چنین رسانه ای باید قدرت بالای حفاظت از گزارش و حمایت از روزنامه نگاران نویسنده گزارش را هم داشته باشد. گزارش های تحقیقی می توانند خبرهای خانمان برانداز، خطرناک و حساسی داشته باشند. اگر رسانه قوی نباشد با شکایت ها و فشارهای داخلی و خارجی مجبور به عقب نشینی از گزارش خود می شود و روزنامه نگارانش در معرض فشار و خطر قرار می گیرند.

4- گزارش تحقیقی تنها در رسانه ای ممکن است که برای خود ماموریت اطلاع رسانی حرفه ای، بی طرفانه، مستقل و بدون سوگیری تعریف کرده باشد و خود را نسبت به این معیارها فارغ از نتیجه گزارش تحقیقی، پایبند بداند.

تهیه و انتشار گزارش تحقیقی در رسانه ای که وظیفه خود را تبلیغات سیاسی و طرفداری از این مقام یا آن مقام، این حزب یا آن حزب می داند غیرممکن است. تهیه گزارش تحقیقی با هدف کشف حقیقت، پایان دادن به ابهام و دانستن واقعیت های جدید است. چنین چیزی در رسانه ای ممکن است که خود را رسانه بی طرف و مستقل بداند و نه ابزار تبلیغاتی و روابط عمومی.

در رسانه تبلیغاتی، همه چیز از قبل مشخص و قابل حدس است. اگر هم به تهیه گزارش تحقیقی بپردازد برای کشف اطلاعات جدید در راستای اهداف تبلیغاتی است و نه اطلاع رسانی شفاف به مخاطبان. یعنی اگر گزارش تحقیقی، اهداف و پیش فرض های رسانه تبلیغاتی را تایید کرد منتشر می شود.

به عنوان مثال در رسانه واقعی درباره ابهامات مالی نخست وزیر تحقیق می شود و نتیجه آن هر چه باشد منتشر می شود اما در رسانه تبلیغاتی مخالف یا موافق نخست وزیر، انتشار گزارش تحقیقی بستگی به نتیجه آن دارد که به سود نخست وزیر باشد یا به ضرر او.

به همین دلیل در چین و کره شمالی خبری از گزارش تحقیقی نیست زیرا اصولا چیزی به نام رسانه برای اطلاع رسانی وجود ندارد بلکه آنچه وجود دارد از جمله روزنامه ها و شبکه های تلویزیونی، ابزارهای تبلیغات سیاسی هستند. به همین دلیل در این دو کشور، مفاهیمی مثل بی طرفی و استقلال رسانه بی معنی و ناممکن است.

5- باورپذیری محتوای گزارش تحقیقی و نتایج آن به طور مستقیم به اعتبار روزنامه نگاران تهیه کننده آن و اعتبار رسانه منتشر کننده بستگی دارد. از آنجایی که در خیلی از گزارش های تحقیقی، از منابع مخفی استفاده می شود اعتبار رسانه و روزنامه نگاران اهمیت دو چندانی دارد.

منبع مخفی به منبعی گفته می شود که نمی خواهد هویتش مشخص باشد و در رسانه های ایرانی به منبع مطلع یا منبع آگاه معروف اند. در نتیجه مخاطب چاره ای ندارد مگر اینکه به اعتبار رسانه و روزنامه نگاران نویسنده گزارش و پیشینه آنها مراجعه کند.

یکی از مهمترین عوامل در تعیین اعتبار رسانه، وابستگی تشکیلاتی، اداری و مالی و میزان استقلال آن است. در حالت عادی، اعتبار رسانه بخش خصوصی و آزاد نسبت به رسانه وابسته به بخش عمومی / دولتی / حکومتی بیشتر است. نیویورک تایمز روزنامه بخش خصوصی است.

رسانه زیرمجموعه دولت یا دریافت کننده بودجه از دولت یا زیرمجموعه بخش عمومی نیز باید به فعالیت حرفه ای، بی طرفانه و مستقل از دخالت و پیروی از نهاد بالادستی یا نهاد تامین مالی متعهد باشد. در این وضعیت، دولت ها و مقامات در امور سردبیری، تحریریه و محتوایی دخالت نمی کنند (مثال: خبرگزاری فرانسه).

پس برای تهیه و انتشار گزارش تحقیقی با کیفیت به رسانه ای نیاز داریم که از اعتبار بالایی نزد مخاطبان برخوردار باشد. اگر رسانه ای با استقلال حرفه ای ضعیف و وابستگی بالا دست به انتشار گزارش تحقیقی بزند حتی اگر نتایج آن صحیح و واقعیت باشد اکثر مخاطبان قبول نمی کنند و باورپذیری نزد مخاطبان ندارد مگر اینکه این نتایج با سوگیری اصلی رسانه در تضاد باشد.

6- گزارش تحقیقی در خدمت شفاف کردن ابهامات، توضیح جزئیات و کشف حقیقت و واقعیت هاست. در جایی که نهادهای دولتی به هر دلیل خواهان توضیح و بیان جزئیات نیستند در جایی که ابهامات در ذهن مخاطب شکل می گیرد در جایی که با تضاد روایت ها یا روایت های مختلفی از سوی طرف های مختلف ماجرا روبه رو هستیم در جایی که افکار عمومی به نهادهای مسوول و دولتی اعتماد زیادی ندارد در جایی که منافع و حقوق عمومی در میان است و مسوولان تمایلی به شفاف سازی ندارند گزارش تحقیقی به کار می آید.

7- گزارش تحقیقی در فضایی قابلیت انتشار دارد که شفافیت اطلاعات و اطلاع رسانی شفاف به عنوان یک ارزش مهم و حق عمومی به شمار آید و توسط قانون مورد محافظت قرار گیرد. در صورت پیگیری قضایی و شکایت از رسانه به دلیل انتشار گزارش تحقیقی، دستگاه قضایی مستقل با تاکید بر این ارزش، از این حق عمومی دفاع می کند.

8- به هنگام اعلام اتهام جاسوسی برای علیرضا اکبری از سوی مقامات ایرانی، مقامات انگلیسی این موضوع را رد کردند. حالا بعد از گذشت 6 ماه گزارش نیویورک تایمز درباره علیرضا اکبری ثابت می کند گفته های طرف ایرانی، صحیح و گفته های طرف انگلیسی درباره او نادرست بوده است.

همچنین یافته های این گزارش، ضربه ای به اعتبار و وجهه سیستم اطلاعاتی امنیتی و سیاسی بریتانیا از یک سو و اعطای امتیاز به سیستم های اطلاعاتی امنیتی روسیه و ایران است. بریتانیا مهمترین شریک سیاسی امنیتی آمریکاست. این در حالی است که هم اکنون دولت امریکا در اوج جنگ غیرمستقیم نظامی با روسیه و رویارویی اطلاعاتی - امنیتی با مسکو است.

با این همه، این گزارش منتشر می شود زیرا برای نیویورک تایمز ارزش حرفه ای و اعتبار کاری خود بالاتر از وجهه بریتانیا یا روابط خوب امریکا - بریتانیاست. با انتشار این گزارش هیچ کس روزنامه نیویورک تایمز را به طرفداری از ایران یا حمایت از ایران متهم نمی کند.

9- گزارش تحقیقی یکی از ابزارهای کارآمد در مقابله با فساد اداری - مالی است. در کشورمان نیز اگر علاقمند به مقابله با این فساد هستیم دست روزنامه نگاران را برای تهیه و انتشار چنین گزارش هایی باز بگذاریم و از این روزنامه نگاران و رسانه ها و نتایج گزارش های آنها حمایت کنیم تا فاسدان رسوا شوند و هزینه فساد افزایش یابد.

10 - در کشوری چون ایران که با ابهامات و تضاد روایت ها در برابر حوادث مهم روبه رو هستیم گزارش های تحقیقی امکان مناسبی برای کشف و بیان واقعیت ها برای مردم و مسوولان است.

بعد از تحریر:

- سایت نیویورک تایمز در ایران فیلتر است.

- یادداشت فعلی براساس اطلاعات فعلی و موجود درباره این گزارش نوشته شده است. ممکن است در آینده جزئیات مثبت یا منفی درباره جزئیات و شرایط تهیه این گزارش منتشر و باعث شود بخش هایی از این یادداشت نیازمند بررسی یا تجدیدنظر و تغییر شود.

• اظهارات جدید ریشی سوناک درباره ایران
• آلمان سفیر ایران را فراخواند
• اطلاعیه مهم وزارت دفاع درباره علیرضا اکبری
• واکنش بورل به اعدام علیرضا اکبری
• اتحادیه اروپا به اعدام علیرضا اکبری واکنش نشان داد

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.