چند و چون تغییر ساعت کار رسمی / ماجرا از چه قرار است؟
اخیرا احسان خاندوزی سخنگوی اقتصادی دولت گفته است که دولت برنامه‌ای برای تدوین لایحه تغییر ساعت کار رسمی کشور ندارد، اما برای ساعات کاری ادارات برنامه‌ای ویژه را در جهت کاهش مصرف انرژی تدوین می‌کند. دکتر علی قنبری، اقتصاددان در این باره به فرارو گفت: «پیش از آن که بگوییم آیا تغییر ساعت ادارات و تثبیت این تغییرات مثبت است یا خیر باید به این موضوع اشاره کنم که تیم اقتصادی دولت روی موضوعاتی...
فرارو -احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت با تاکید بر اینکه دولت برنامه‌ای برای تدوین لایحه تغییر ساعت کار رسمی کشور ندارد، گفت: «براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، دولت این اختیار دارد که ساعت دستگاه‌های زیر مجموعه خود را به گونه‌ای تنظیم کند که استفاده بهینه از انرژی محقق شود.»
به گزارش فرارو، تابستان سال جاری بود که وزیر نیرو اعلام کرد دولت برای کنترل مصرف انرژی به سیاست‌های تغیر ساعات کاری ادارات ادامه خواهد داد. علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو گفت: «مصوبه دولت برای تغییر ساعت کاری ادارات در تابستان جاری برای مدیریت مصرف برق، تا انتهای زمانی که برای آن تعیین شده پابرجاست و دولت نسبت به اجرای آن مصمم است.» وی در ادامه برای توصیف شرایط تغییر ساعات کاری گفت: «سال‌های گذشته ساعت‌های زمستانی و تابستانی داشتیم که یک ساعت اختلاف داشت، سال قبل از نظر افقی نیز ساعت هفت صبح ادارات کار خود را شروع می‌کردند، هفت صبح پارسال با شش صبح امسال از نظر افقی تفاوتی نکرده است، تا پایان دوره این کار انجام می‌شود تا ببینیم در سال‌های بعد چه قانونی لحاظ خواهد شد.»
پیش از این در قانون تغییر ساعت رسمی کشور آمده بود که «ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت 24 روز اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در ساعت 24 روز سی‌ام شهریور به حال سابق برگردانده می‌شود»، اما با تصویب طرح نسخ قانون تغییر ساعت رسمی کشور، از آغاز سال 1402 دیگر ساعت رسمی تغییر پیدا نکرد. با این حال، به هیئت‌وزیران اجازه داده شد که ساعت شروع به کار سازمان‌ها، ادارات و مراکز تابعه را متناسب با ماه‌های گرم سال نواحی مختلف کشور از خرداد تا پایان شهریور حداکثر یک ساعت زودتر تعیین کند؛ کاری که از نیمه خرداد رسماً آغاز شد و به جای یک ساعت، دو ساعت تغییر کرد. با این وجود از همان زمان نیز در خصوص وضعیت حمل‌ونقل کارمندانی که باید قبل از ساعت 6 صبح بر سرکار خود حاضر باشند در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، اما و اگر‌هایی مطرح شد و آن‌ها که بچه‌های خردسال داشتند نیز درباره ساعات کاری مهدکودک‌ها ابراز نگرانی کردند.
دفتر مطالعات فرهنگی مرکز پژوهش‌ها، در دهه 1380 شمسی گزارشی تحت عنوان «تغییر ساعات مدارس و تاثیر آن در دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان» انجام داده است. بر اساس این پژوهش،9/38 درصد از اعضای کادر آموزشی مورد مطالعه خواهان آن بوده‌اند که طبق سال‌های قبل، ساعت رسمی کشور در بهار یک ساعت به جلو کشیده شود، 1/41 درصد نیز موافق وضعیت موجود (تغییر از 8 صبح به 7 صبح) بوده و 20 درصد نیز اظهار داشته‌اند که بهتر است در طول سال ساعت رسمی کشور هیچ تغییری نداشته باشد. بر اساس این گزارش، عمده‌ترین مشکلات ناشی از تغییر ساعت از دیدگاه کادر آموزشی به ترتیب اولویت شامل: خواب آلودگی، کسالت و خستگی، بی‌نظمی و دیر رسیدن دانش‌آموزان به مدرسه، ایجاد ناهماهنگی در میان اعضای خانواده، بی‌میلی به صرف صبحانه، تاثیر منفی بر درک مطالب و افزایش استرس بوده است و در همین حال عمده‌ترین مزایای تغییر ساعت نیز به ترتیب اولویت شامل: کاهش ترافیک، زود و راحت‌تر رسیدن به منزل در هنگام ظهر اعلام شده است.
با همه این ها، خاندوزی در بخش دیگری از سخنان خود گفته است: «بررسی‌های وزارت نیرو نشان می‌دهد تغییر ساعات اداری در تابستان امسال 850 مگاوات در مصرف برق (معادل سه نیروگاه) صرفه‌جویی داشته. برای سال آینده هم فعلا به جای لایحه از همین اختیار ظرفیت دولت برای تغییر ساعت کاری اداره‌ها، استفاده می‌شود.»
با توجه به این شرایط پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که آیا تغییر ساعت کاری ادارات می‌تواند بهترین گزینه برای کنترل مصرف انرژی در کشور ما باشد و چه راه‌های جایگزین دیگری در این زمینه وجود دارد؟ علی قنبری، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
چرا ساعت عقب و جلو می شود؟
علی قنبری به فرارو گفت: «پیش از آن که بگوییم آیا تغییر ساعت ادارات و تثبیت این تغییرات مثبت است یا خیر باید به این موضوع اشاره کنم که تیم اقتصادی دولت روی موضوعاتی متمرکز است که شاید اکنون موضوعات اولویت دار کشور محسوب نشوند. موضوعاتی در اقتصاد ما وجود دارد که بسیار پیچیده‌تر و حساس‌تر محسوب می‌شود، اما به شکل حل نشده باقی مانده است. این که کارمندان دیرتر سرکار بیایند یا زودتر بخشی از ماجراست، اما فارغ از بازخورد‌های اقتصادی، اعداد و ارقام بازخورد راندمان کار ادارات چگونه است؟ صرفه‌جویی در مصرف انرژی اصلی‌ترین انگیزه برای اجرای طرح تغییر ساعت در کشورها بوده است. اما در سال‌های اخیر، آثار سوء تغییر ساعت بر سلامتی افراد جامعه در برخی از کشور‌های اروپایی موجب شده تداوم اجرای این طرح با تردید مواجه شود. حتی این موضوع باعث شده که تعدادی از کشور‌های عضو اتحادیه اروپا گرایش به سمت توقف اجرای طرح تغییر ساعت داشته باشند (گرچه هنوز هم برخی از کشورها، در حال اجرای آن هستند). در کشور‌های اسلامی مثل کشور ما، معمولا، فعالیت‌های افراد علاوه‌بر زمان محلی با زمان خورشیدی هم تطابق دارد. عمده‌ترین دلیل مطرح شدن طرح DST یا بهره گیری از روشنایی نور روز که توسط ویلیام ویلت انگلیسی در سال 1907 و بنجامین فرانکلین آمریکایی در سال 1916 طرح شد؛ صرفه جویی مصرف انرژی بوده که در آن زمان صرفه جویی در مصرف شمع و زغال سنگ بیان شده است. بررسی برنامه اجرای تغییر ساعت در کشور‌های مختلف نشان داده که کشور‌هایی نظیر آلمان، فرانسه و اتحادیه اروپا زمزمه‌های بازاندیشی برای عدم اجرای DST را داشتند.»
وی افزود: «درضمن می‌دانیم تصمیم مذکور در دولت سیزدهم ممکن است در دولت بعدی یا دولت‌های بعدی تغییر کند؛ بنابراین حتی شیوه اجرای این طرح در ادارات نیز درگیر مشکل می‌شود. اگر قرار است طرح‌های اینچنینی را اجرایی کنیم، شاید بهتر است به عنوان قوانین بلندمدت، پشت این طرح زمان و اندیشه بگذاریم و خسارات را نیز به حداقل برسانیم. در حال حاضر کارخانجات زیادی در کشور ما در حال ورشکستگی و تعطیلی هستند و در عین حال به جای حمایت از تولید داخلی در حال واردات هستیم. درواقع به جای آن که بر پیچیدگی‌های متعدد اقتصادمان تمرکز کرده و از عدم ثبات اقتصاد کشورمان جلوگیری کنیم، درگیر فرعیات شده ایم. بسیاری از زیرساخت‌های مصرف انرژی در کشور مشکل دارد و هنوز برای اصلاح این زیرساخت ها، اندرخم یک کوچه هستیم.» متاسفانه ما هم ایرادات زیرساختی انرژی داریم و هم شیوه مصرف انرژی در کشور، ایرادات بسیاری دارد. برای مثال بار‌ها دیده ایم که در ادارات ایرانی پنجره‌ها باز است و همزمان سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی هم کار می‌کنند و این، خود باعث مصرف بیش از حد انرژی می‌شود.»
وضعیت مان در مدیریت مصرف انرژی چگونه است؟
این اقتصاددان گفت: «آمار‌ها نشان می‌دهد که مصرف انرژی در ایران نسبت به بسیاری از کشورها بیشتر است. آمار‌های بانک جهانی و آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا نشان می‌دهد ایران از لحاظ شدت مصرف انرژی در قعر جدول جهانی قرار دارد. شدت مصرف انرژی به معنای نسبت میان واحدی از انرژی مصرفی، به واحد تولید ناخالص داخلی یک کشور است. من معتقدم علیرغم همه هزینه‌هایی که در بخش انرژی کشور داریم، فاقد یک الگوی دقیق و مناسب و نظارتی با کیفیت و فعال هستیم. در نتیجه ما میلیارد‌ها دلار در سال، اسراف انرژی و هزینه‌های هدررفت آن را داریم که در نهایت به ضرر کل جامعه می‌شود. این که برخی مدعی می‌شوند باید هزینه‌های مصرف انرژی را بالاتر ببریم تا مردم را مجبور کنیم درست مصرف کنند، بدترین نوع مدیریت و بدترین نوع تصمیمگیری در بحث انرژی کشور است. این نوع سخنان از سوی برخی تصمیم گیران کشور نیز بسیار عجیب است.»
وی افزود: «اگرچه وقتی هیچ چاره‌ای وجود نداشته باشد، این نوع تصمیمگیری‌ها نیز مطرح می‌شود، اما در نهایت این نوع شیوه‌های مدیریتی درست و منطقی و استاندارد نیست. تغییری که توسط دولت برای ساعات کار ادارات گرفته شد و ظاهرا قرار هم هست امسال نیز تثبیت شود، کم نیست. ما باید از تجریه دیگر کشورها در مدیریت منابع انرژی استفاده کنیم و سرلوحه کارمان قرار دهیم. اگر قرار باشد با تغییر ساعات کاری کارمندان، هزینه‌های مضاعفی را به مردم وارد کنیم و انان در مسیر‌های رفت و آمد، در هزینه‌های روانی و مادی نگهداری کودکان خود در فضای امن وامثالهم دچار مشکل شوند، بنابراین گرچه شاید سود کنترل انرژی را رقم زده باشیم، اما هزینه‌های اقتصادی دیگری را در مکانی دیگر خلق کرده ایم. به خاطر همه این دلایل است که معتقدم به جای پیگیری تعصب آمیز برخی شیوه ها، باید روی ایجاد روش‌های جایگزین و مناسب متمرکز شویم.»
از میان اخبار