چه عاملی ساخت واکسن کرونا را دشوار کرده است؟

نشریه هاندلز بلات در گزارشی به روند ساخت واکسنی برای بیماری همه گیر کووید -19 پرداخت و نوشت: جهان به شدت در انتظار واکسن علیه این بیماری است و در حالی که شرکت های بزرگ میلیارد ها دلار سرمایه گذاری می کنند و سیاستمداران برای دسترسی به واکسن های بالقوه در حال رقابت هستند، هنوز مشخص نیست که کدام یک از این واکسن ها واقعا موفق می شود.

براساس گزارش های سازمان جهانی بهداشت (WHO) شرکت ها و موسسات تحقیقاتی در سراسر جهان اکنون در حال کار بر روی 124 پروژه واکسن هستند. اما بخش اعظم این پروژه ها هنوز در مرحله اولیه قرار دارد. اکنون تنها 10 مورد از این واکسن ها در مرحله آزمایشات بالینی قرار دارند. این بدان معناست که آنها روی افراد آزمایش شده اند. با این حال نتایج کلینیکی ملموس برای کوتاه مدت است و با وجود امیدوار کننده بودن اولین داده ها، هنوز هم نمی توان به کارایی آنها مطمئن بود. به عنوان مثال اولین اطلاعات از سوی شرکتهای بیوتکنولوژی Moderna و Cansino Biologics در چند روز گذشته ارائه شده است. این دو شرکت پیشرفته ترین پروژه های واکسن را در این زمینه به اجرا در می آورند. در ابتدای هفته گذشته، شرکت مدرنا که با همکاری موسسه ملی بیماریهای عفونی آمریکا (NIAID) فعالیت می کند، با داده های اولیه مثبت برای هشت نفر از 45 بیمار مورد آزمایش، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرد. طبق گفته این شرکت آمریکایی، افراد آزمایش شده پاسخ ایمنی مناسب به اندازه افرادی که به ویروس کرونا آلوده شده بودند، داشتند. اکنون کارشناسان واکسن در مجله «استت نیوز (Statnews) نسبت به داده های مدرنا اظهار تردید می کنند. به گفته آنها معناداری نتایج بسیار ضعیف است، زیرا داده ها فقط شامل چند موضوع آزمون است و تا به امروز، جزئیات بیشتری - مانند غلظت آنتی بادی، سن افراد مورد آزمایش و پارامترهای مقایسه - منتشر نشده است. در عین حال این واقعیت که شرکت مدرنا بلافاصله از صعود قیمت اولیه برای قرار دادن سهام جدید در بازار با قیمت بیش از 1.3 میلیارد دلار سود برد، باعث بدبینی بیشتر شد. با این وجود مدیر شرکت بیوتکنولوژی ایالات متحده در طول آخر هفته از «آنتونی فاوسی» رئیس NIAID حمایت کرد. وی به سی ان ان گفت: حتی اگر تعداد آزمایش شوندگان محدود باشد، این خبر خوبی است زیرا یک مانع مهم در تولید واکسن از بین رفته است. شرکت مدرنا پیش از این تأیید یک مطالعه بزرگتر در فاز دوم را دریافت کرده و قصد دارد یک مطالعه گسترده تر را برای واکسن خود (mRNA-1273) تا دو ماه دیگر آغاز کند. این واکسن مبتنی بر اسیدهای نوکلئیک، یک فناوری در عین حال آزمایش نشده است که از لحاظ تئوری نوید توسعه سریع و تولید آسانتر داروها و واکسن ها را می دهد. شرکتهای بیوتکنولوژی آلمانی Biontech و Curevac نیز با استفاده از همین فناوری روی واکسنهای بالقوه کووید -19 کار می کنند. Biontech اولین آزمایشات بالینی را در ماه گذشته با همکاری شریک آمریکایی Pfizer آغاز کرد و امیدوار است که داده های این مطالعه را در اواخر ماه بعد میلادی ارائه کند.

با این حال Curevac قصد دارد آزمایش های بالینی را در اوایل تابستان آغاز کند و ظاهرا برای تحقق این برنامه در تلاش است. به گفته «کلاسو سیشوتک» رئیس موسسه «پل ارلیش» همکار این پروژه، پیش بینی می شود که آزمایش های بالینی بیشتر با واکسن های احتمالی در هفته های آتی امکان پذیر باشد. این موسسه همچنین یک پروژه از مرکز تحقیقات بیماری های عفونی آلمان (DZIF) در بین داوطلبان دارد که آزمایشان بالینی می تواند طی ماه های آینده آغاز شود. در این میان، واکسن آزمایشی که شرکت بیوتکنولوژی چینی Cansino Biologics در حال توسعه آن با همکاری موسسه بیوتکنولوژی پکن است، بیشتر از پروژه های یاد شده در حال پیشرفت است. دانشمندان این شرکت اولین داده ها را در آخر هفته از مجموع 108 بیمار که در مرحله نخست مطالعه قرار داشتند، منتشر کردند. آنها هر چند تصویری مطمئن ارائه کرده اند، اما نتیجه هنوز هم با عدم قطعیت های قابل توجهی روبرو است. این واکسن به خوبی تحمل می شود و اثرات ایمنی واضحی در قالب آنتی بادی ها و پاسخ ایمنی سلولی در اکثر شرکت کنندگان، آن هم 28 روز پس از واکسیناسیون نشان می دهد. بنابراین ادامه پروژه ارزشمند است. انتظار می رود که مطالعه مرحله دوم داده های تحقیق را کامل کند.

این در حالی است که داده های بالینی تا به امروز اطلاعاتی در مورد چالش های مهم این پروژه ارائه داده اند. زیرا محصول Cansino یک واکسن mRNA نیست بلکه یک واکسن به اصطلاح وکتور است. در این مورد، محققان از آدنوویروس نوع 5 اصلاح شده و غیر قابل تکرار (Ad5) استفاده می کنند که در آن ترتیب ژن برای پروتئین سنبله ویروس کرونا درج می شود. هدف این است که از این طریق دفاع ایمنی در مقابل کرونا را فعال کنند.

با این وجود یکی از مشکلات این است که آدنو ویروس ها هر چند معمولا بی ضرر هستند، اما آنها نیز ناشناخته نیستند. افراد زیادی در معرض این نوع ویروس قرار گرفته و نسبت به آن مصونیت ایجاد کرده اند. این به نوبه خود می تواند بر عملکرد آنها به عنوان ابزار انتقال تأثیر بگذارد. این مطالعه نشان داده است که ایمنی AD5 موجود می تواند بر ثبات پاسخ واکسن تأثیر منفی بگذارد. علاوه بر این تردید وجود دارد که ویروسهای آدنو -5 می توانند با کمک ویژه ای از طریق فعال سازی ویژه سلول های T انسانی، بیماری نقص ایمنی (HIV) را تحت شرایط خاص تحریک کنند. حتی اگر این فرض ضعیف باشد، باید در مطالعات بعدی به این سوال پاسخ داد.

واکسن وکتور دیگری علیه ویروس کرونا توسط دانشگاه بریتانیایی آکسفورد با همکاری شرکت دارویی Astra-Zeneca در مرحله آزمایشات بالینی قرار گرفته است. این محصول با نام ChAdOx1 نیز یک آدنوویروس اصلاح شده است که محققان قبلا از آن برای تهیه واکسن علیه بیماری تنفسی خاورمیانه موسون به «مرس» استفاده کرده اند. در مرحله اول این واکسن برروی حدود 1000 داوطلب آزمایش شده و چند روز پیش نیز با حدود 10،000 نمونه، از داوطلبان برای مرحله دوم آزمایش ثبت نام کرده است. اما تا کنون تنها نتایج حاصل از این آزمایشات بر روی حیوانات مثبت بوده است. مانند پروژه های کانسینو و آکسفورد، واکسن مورد آزمایش شرکت DIZF آلمان از یک وکتور ویروسی استفاده می کند که پروتئین های موجود در ویروس جدید کرونا در آن گنجانده شده است. برخلاف پژوهشگران واکسن چینی، محققان DIZF از ویروس اصلاح شده آنکارا - واکسینیا استفاده می کنند که قبلا خود را در واکسیناسیون آبله مرغان اثبات کرده است. براساس گزارش WHO، در پروژه های یاد شده آزمایشات بالینی برای چهار نمونه واکسن علیه ویروس کرونا و برای هر یک واکسن بر اساس پروتئین و DNA آغاز شده است. با این حال، هیچ داده مشخصی از نتیجه بخش بودن سری اول آزمایشات برای این پروژه ها در دسترس نیست.

• ویروس کرونا
• تولید واکسن
• سازمان جهانی بهداشت