چین آتش بحران تازه را روشن کرد

• فهرست محتوا
• بحران زنجیره تأمین و جهش افسارگسیخته قیمت‌ها
• صنایع کلیدی آمریکا در معرض خطر
• ایران و طلای خاکی کمیاب؛ پتانسیل نهفته برای تبدیل شدن به یک قدرت جدید
• ذخایر و مناطق مستعد
• اهمیت راهبردی و کاربردها
• چالش‌ها و موانع پیش رو

چین در اقدامی تلافی‌جویانه در برابر تعرفه‌های آمریکا، در ماه آوریل صادرات «ایتریوم»، عنصری حیاتی برای تولید آلیاژهای ویژه موتورها و پوشش‌های محافظ در برابر حرارت بالا، را به همراه شش عنصر خاکی کمیاب دیگر محدود کرد. اگرچه دیدار رؤسای جمهور دو کشور امیدها را برای بهبود وضعیت افزایش داد، اما کنترل‌های صادراتی آوریل همچنان پابرجاست و این امر، صنایع پیشرفته آمریکا را با چالشی جدی در زمینه تأمین منابع حیاتی مواجه کرده است.

بحران زنجیره تأمین و جهش افسارگسیخته قیمت‌ها

این کنترل‌ها که خروج ایتریوم از چین را منوط به اخذ مجوز از پکن کرده، عملاً زنجیره تأمین جهانی را مختل کرده است. بر اساس اعلام «الی ساکلاتولا»، تحلیلگر نشریه آرگوس، مجوزهای صادر شده محدود و با تأخیرهای طولانی همراه بوده و این امر به مشکل چندین ماهه در تأمین ایتریوم دامن زده است. پیامد این بحران، جهش بی‌سابقه قیمت‌ها بوده؛ به طوری که قیمت اکسید ایتریوم در اروپا از ژانویه تاکنون 4400 درصد افزایش یافته است. داده‌های گمرکی نشان می‌دهد صادرات این ماده به آمریکا پس از اعمال محدودیت‌ها به طور کامل متوقف شده و موجودی بازرگانان به کمتر از 5 تن کاهش یافته است.

صنایع کلیدی آمریکا در معرض خطر

کمبود ایتریوم، صنایع استراتژیک آمریکا را به شدت تهدید می‌کند. انجمن صنایع هوافضای آمریکا تأکید کرده که این عنصر برای پیشرفته‌ترین موتورهای جت جهان ضروری است. همزمان، صنعت نیمه‌رسانا که از ایتریوم به عنوان عایق و پوشش محافظ استفاده می‌کند، با کمبودی شدید مواجه است که شدت آن 9 از 10 توصیف شده است. «ریچارد تورستون»، مدیرعامل شرکت «گریت لیکس سمیکونداکتور»، هشدار می‌دهد که این کمبود زمان تولید را طولانی‌تر، هزینه‌ها را افزایش داده و تجهیزات را ناکارآمدتر می‌کند. این بحران تنها به این دو صنعت محدود نمی‌شود و پره‌های توربین در نیروگاه‌های گازی نیز که برای محافظت در برابر دمای بالا به این عنصر نیاز دارند، در معرض خطر قرار دارند. بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی آمریکا، این کشور 100 درصد ایتریوم مورد نیاز خود را وارد می‌کند که 93 درصد آن مستقیماً از چین تأمین می‌شود؛ وابستگی خطرناکی که اکنون به یک نقطه ضعف راهبردی تبدیل شده است.

در این میان، ایران به عنوان یکی از کشورهای دارای ذخایر غنی عناصر خاکی کمیاب شناخته می‌شود. بر اساس برآوردها، ایران ذخایر قابل توجهی از این عناصر را در استان‌هایی مانند یزد، خراسان و سیستان و بلوچستان دارد که می‌تواند به عنوان یک کارت استراتژیک مهم در آینده، ضمن تأمین نیازهای داخلی صنایع پیشرفته، موقعیت کشور را در بازارهای جهانی فناوری متحول کند. / مشرق

ایران و طلای خاکی کمیاب؛ پتانسیل نهفته برای تبدیل شدن به یک قدرت جدید

ایران، کشوری که بیشتر به ذخایر عظیم نفت و گازش شناخته می‌شود، پتانسیل نهفته‌ای به عنوان یکی از بازیگران آینده بازار استراتژیک عناصر خاکی کمیاب (Rare Earth Elements - REEs) در خود دارد. این عناصر که برای صنایع پیشرفته از هوافضا تا الکترونیک حیاتی هستند، می‌توانند به یک کارت ویژه ژئوپلیتیکی و اقتصادی برای تهران تبدیل شوند.

ذخایر و مناطق مستعد

بر اساس اکتشافات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، ایران ذخایر قابل توجهی از این عناصر را در چندین استان خود دارد. مهم‌ترین مناطق شناسایی‌شده عبارتند از:

• استان یزد: معدن ساغند یکی از مشهورترین و بزرگترین ذخایر عناصر خاکی کمیاب در ایران است. این معدن علاوه بر اورانیوم، دارای مقادیر قابل توجهی از عناصر کمیاب مانند نئودیمیوم، پرازئودیمیوم و ایتریم است.

• استان‌های خراسان جنوبی و رضوی: در این مناطق نیز ذخایر متعددی شناسایی شده است که اغلب به صورت همراه با سنگ‌های آتشفشانی و آلتراسیون‌های هیدروترمال یافت می‌شوند.

• استان سیستان و بلوچستان: این منطقه نیز به دلیل پتانسیل معدنی بالا، مورد بررسی‌های ژئوشیمیایی قرار گرفته و نشان‌دهنده وجود ذخایر این عناصر است.

نکته کلیدی این است که ذخایر ایران شامل هر دو گروه عناصر سبک (LREEs) و عناصر سنگین (HREEs) می‌شود. عناصر سنگین مانند دیسپروزیوم و تربیم که ارزش و کاربرد استراتژیک بالاتری دارند، در جهان نایاب‌تر هستند و وجود آن‌ها در ذخایر ایران، اهمیت این منابع را دوچندان می‌کند.

اهمیت راهبردی و کاربردها

دسترسی به این عناصر می‌تواند برای ایران از چند جهت حیاتی باشد:

1. کارت استراتژیک در برابر تحریم‌ها: همانطور که چین از انحصار خود بر عناصر خاکی کمیاب به عنوان اهرم فشار علیه آمریکا استفاده کرد، ایران نیز در آینده می‌تواند از این پتانسیل برای ایجاد اهرم فشار دیپلماتیک یا تأمین منابع کشورهایی که به دنبال تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان خود هستند، بهره ببرد.

2. پیشرفت صنایع داخلی: این عناصر برای تولید محصولات با فناوری بالا ضروری هستند، از جمله:

صنعت دفاعی: سیستم‌های هدایت موشکی، رادارهای پیشرفته و جنگ‌افزارهای دقیق.

صنعت خودرو: تولید آهنرباهای دائمی قدرتمند برای موتورهای خودروهای الکتریکی و هیبریدی.

انرژی‌های تجدیدپذیر: ساخت توربین‌های بادی مدرن و کارآمد.

الکترونیک: تولید صفحات نمایشگر، لامپ‌های LED، هارد دیسک‌ها و تجهیزات مخابراتی پیشرفته.

3. تنوع‌بخشی به اقتصاد: توسعه این صنعت می‌تواند ایران را از وابستگی به فروش مواد خامی مانند نفت و گاز فاصله داده و به سمت صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا حرکت دهد.

چالش‌ها و موانع پیش رو

با وجود پتانسیل بالا، ایران برای تبدیل شدن به یک تولیدکننده عمده در این عرصه با چالش‌های جدی روبروست:

• فناوری فرآوری: مهم‌ترین چالش، فناوری پیچیده، بسیار پرهزینه و انحصاری فرآوری است. استخراج این عناصر از سنگ معدن و جداسازی آن‌ها از یکدیگر برای رسیدن به اکسیدها و فلزات خالص، فرآیندی پیچیده است که در حال حاضر تسلط کامل آن در دست چین قرار دارد.

• سرمایه‌گذاری کلان: اکتشاف، استخراج و تأسیس کارخانه‌های فرآوری نیازمند سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری است.

• تحریم‌های بین‌المللی: این تحریم‌ها مانع بزرگی برای دسترسی به فناوری‌های روز، تجهیزات پیشرفته و جذب سرمایه‌گذاران خارجی متخصص در این حوزه هستند.

• مسائل زیست‌محیطی: فرآیند فرآوری عناصر خاکی کمیاب اغلب با استفاده از اسیدهای قوی و تولید مواد زائد خطرناک همراه است که مدیریت آن نیازمند استانداردهای بالای زیست‌محیطی و هزینه‌های بالاست.

در مجموع، ایران از نظر ذخایر خام، جایگاه خوبی در جهان دارد و می‌تواند به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی این مواد استراتژیک تبدیل شود. اما تبدیل این پتانسیل معدنی به قدرت واقعی اقتصادی و راهبردی، نیازمند عبور از یک مسیر طولانی و پرچالش در زمینه فناوری، اقتصاد و دیپلماسی است.