کارخانه جدید تولید جهانی

بر اساس گزارشی از نشریه اکونومیست، موقعیت جغرافیایی مراکش در همسایگی اروپا و به عنوان یک دروازه اصلی ورود به آفریقا، باعث شده است تا این کشور به یک بازیگر کلیدی در زنجیره‌های تامین جهانی تبدیل شود. سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور با سرعت چشم‌گیری در حال افزایش است. بر اساس گزارش شرکت داده‌پردازی اف دی آی مارکتز، مراکش از سال 2020 تاکنون حدود 40‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید در بخش تولید جذب کرده است و توانسته است خود را در فهرست بزرگ‌ترین جذب‌کنندگان سرمایه در جهان جای دهد. این رشد چشم‌گیر، صادرات مراکش را طی پنج سال گذشته افزایش داده است.

براساس این گزارش، مقامات مراکشی، این موفقیت را مرهون سیاست‌های حمایت از سرمایه‌گذار می‌دانند که با درایت مقامات این کشور، به اجرا درآمده است. دولت برای جذب شرکت‌های خارجی، سرمایه‌گذاری‌های کلانی در زیرساخت‌ها انجام داده و بودجه چشم‌گیری را به تولید برق، بنادر، راه‌آهن، جاده‌ها و نیروگاه‌های خورشیدی اختصاص داده است. در فاصله سال‌های 2001 تا 2017، مراکش سالانه 25 تا 38 درصد از بودجه خود را صرف توسعه زیرساخت‌ها کرد؛ رقمی که این کشور را در زمره بالاترین سرمایه‌گذاران جهان قرار می‌دهد. نتیجه این سرمایه‌گذاری‌ها، دستاوردهای بزرگی همچون راه‌اندازی قطار سریع‌السیر در سواحل غربی است. امروز، در مسیر منتهی به بندر طنجه - مد، رانندگان از کنار مزارع بادی و خورشیدی بی‌شمار و همچنین مناطق ویژه اقتصادی عبور می‌کنند که همچون آهن‌ربا، سرمایه‌گذاران جدید را به سوی خود می‌کشند.

مزیت جذاب

شاید جذاب‌ترین مزیت برای شرکت‌های اروپایی، توافق‌نامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا بود که در سال 2000 به امضا رسید. به دنبال آن، مراکش قراردادهای مشابهی با 60 کشور دیگر نیز منعقد کرد. این توافقات، راه را برای سرازیر شدن سرمایه‌های کلان از سوی غول‌های خودروسازی مانند رنو و سپس استلانتیس هموار کرد. به گفته وزیر سابق صنعت مراکش، این روند با ورود تامین‌کنندگان قطعاتی مانند شرکت یازاکی تکمیل شد و به دنیا نشان داد که مراکش کشوری سرمایه‌گذارپسند و آماده همکاری است.

از بندر طنجه - مد، هر ساعت یک کشتی راهی اروپا می‌شود که محموله‌هایی از خودروهای ساخت رنو و قطعات مورد نیاز صنایع مختلف را به آنجا می‌رساند. کمی پایین‌تر در ساحل، در منطقه صنعتی کنیترا واقع در حومه رباط، شرکت‌های بزرگی مانند استلانتیس، لیر (از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان خودرو در آمریکا)، فورژیا (شرکت اروپایی تولید قطعات خودرو) و نکستر (شرکت چینی) مستقر هستند.

از سال 2012، شرکت‌های خودروسازی بیش از 8‌میلیارد دلار در مراکش سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ رقمی که تقریبا یک‌چهارم کل سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور طی آن دوره است. حتی شرکت بسته‌بندی آمریکایی اینترنشنال پیپر هم برای تامین نیازهای بسته‌بندی کالاهای صادراتی، تاسیسات بزرگی در مراکش راه‌اندازی کرده است. سال گذشته، مراکش با پیشی گرفتن از چین و ژاپن، به بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو و قطعات به اروپا تبدیل شد. ریاض مزور، وزیر صنعت و تجارت این کشور، قصد دارد این موفقیت را در بیش از 50 بخش ارزشمند دیگر، از جمله هوافضا و داروسازی، تکرار کند.

 گامی به سوی ارزش‌آفرینی

مراکش در تلاش برای ارتقاء جایگاه خود در زنجیره ارزش، دستاوردهای چشم‌گیری داشته است. در منطقه صنعتی کنیترا، شرکت سیمرا، زیرمجموعه شرکت فرانسوی سگولا تکنولوژی، قطعات پیچیده‌ای برای غول‌های صنعتی مانند ایرباس، بمباردیر و سافران تولید می‌کند. این شرکت اعلام کرده است که ارزش قطعات تولیدی آن در یک هواپیمای ایرباس A320، از 2 درصد در یک دهه پیش، اکنون به 5 درصد افزایش یافته است. در همین حال، شرکت اروپایی آلستوم نیز در کارخانه‌ای در فاس، جعبه‌های سوئیچ و کابل‌های برقی مورد نیاز صنعت راه‌آهن را تولید می‌کند.

این فعالیت‌ها باعث شده است که اتحادیه اروپا همچنان بزرگ‌ترین شریک تجاری مراکش باقی بماند. اما اکنون، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای نیز از سوی چین به این کشور سرازیر شده است. شرکت‌های چینی قراردادهایی به ارزش دست‌کم 10‌میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در بخش خودروهای برقی و باتری امضا کرده‌اند که معادل 5 درصد کل سرمایه‌گذاری‌های جهانی مرتبط با طرح «کمربند و جاده» در دو سال گذشته است. به گفته یکی از مدیران، سرمایه‌گذاران چینی اغلب بدون تشریفات، با تسلط به زبان عربی، به سرعت وارد عمل می‌شوند. شرکت گوشن، که نزدیک به 4 درصد از بازار جهانی باتری را در اختیار دارد، بیش از 6‌میلیارد دلار در کارخانه‌ای در کنیترا سرمایه‌گذاری کرده و شرکت گروه مهندسی فرامرزی چین نیز در ساخت یک خط راه‌آهن سریع‌السیر مشارکت خواهد کرد.

چالش‌ها و نگرانی‌ها

با این وجود، این سرمایه‌گذاری‌ها خالی از ریسک نیستند. نزدیکی اقتصادی به چین می‌تواند مراکش را در معرض جنگ‌های تجاری احتمالی با کشورهایی مانند ایالات متحده قرار دهد. برخی مقامات نیز نگرانند که تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاران خارجی، شرکت‌های داخلی را به حاشیه رانده است. در واقع، تعداد شرکت‌های صنعتی بزرگ بومی در این کشور اندک است؛ به عنوان مثال، در منطقه صنعتی کنیترا تنها یک شرکت مراکشی فعال در زمینه تولید پلاستیک و روکش‌کاری وجود دارد.

با وجود اینکه روابط اقتصادی مراکش با چین رو به رشد است، اما صادرات این کشور همچنان وابستگی زیادی به بازار اروپا دارد، بازاری که رقابت در آن روزبه روز سخت‌تر می‌شود. در سال 2023، کمیسیون اروپا برای رینگ‌های آلومینیومی خودرو تعرفه‌های سنگین ضد دامپینگ وضع کرد. بخش عمده‌ای از این رینگ‌ها توسط شرکت چینی CITIC Dicastal در کارخانه‌هایش در کنیترا تولید می‌شود. در نتیجه، این شرکت به جای احداث چهارمین کارخانه در مراکش، یک کارخانه جدید در پرتغال راه‌اندازی کرد. همچنین سال گذشته، شرکت کاتل، بزرگ‌ترین تولیدکننده باتری جهان، پس از بررسی منطقه کنیترا، در نهایت به دلیل مشوق‌های مالی اسپانیا، کارخانه جدید خود را به آنجا منتقل کرد.

حرکت به سوی تنوع‌بخشی

با این شرایط، مقامات مراکشی امیدوارند بتوانند رهبران اروپا را به کاهش سیاست‌های حمایتی خود متقاعد کنند. همزمان، آنها با تمرکز بر قاره آفریقا، به دنبال تنوع‌بخشی به شرکای تجاری خود هستند؛ چرا که مراکش یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در این قاره است. این کشور رهبری پروژه ساخت یک خط لوله گاز به طول 5هزار و 600 کیلومتر را بر عهده دارد که از 11 کشور عبور کرده و به نیجریه می‌رسد.

علاوه بر این، شرکت‌های بزرگی مانند پوسکو (شرکت صنعتی کره‌ای) و انژی (شرکت انرژی فرانسوی)، در «شهر مالی کازابلانکا»، که دروازه‌ای برای ورود به بازار آفریقا محسوب می‌شود، دفتر تاسیس کرده‌اند. آقای مزور، وزیر تجارت مراکش، با اطمینان می‌گوید: «تمام این چالش‌ها ما را به سمت تنوع‌بخشی سوق می‌دهد و ما این کار را انجام خواهیم داد. ما بسیار رقابتی هستیم».

همچنین، براساس گزارشی از رویترز، و در ادامه مسیر توسعه و گسترش صنعتی مراکش، گروه خودروسازی استلانتیس اعلام کرده است که در ماه‌های آینده ظرفیت تولید کارخانه خود در کنیترا را بیش از دو برابر خواهد کرد. به این ترتیب، توان تولید سالانه این واحد صنعتی به 535 هزار خودرو خواهد رسید. این خبر را مدیر ارشد عملیاتی استلانتیس در منطقه خاورمیانه و آفریقا منتشر کرده و آن را گامی مهم در تقویت جایگاه مراکش در زنجیره جهانی خودروسازی دانسته است. استلانتیس همچنین برنامه دارد در این مجموعه، علاوه بر خودروهای سواری، موتورهای هیبریدی و وسایل نقلیه سه‌چرخ تولید کند.

کارخانه کنیترا که در سال 2019 افتتاح شد، تنها یک سال بعد به ظرفیت تولید 200 هزار خودرو رسید. امروز، در کنار استلانتیس، خودروساز فرانسوی رنو و چندین شرکت بزرگ تامین‌کننده قطعات نیز در مراکش فعالیت دارند و این کشور را به یکی از قطب‌های صنعتی منطقه بدل کرده‌اند.

به گفته ریاض مزور، وزیر صنعت مراکش، توسعه جدید استلانتیس موجب خواهد شد ظرفیت تولید خودرو در کشور از مرز یک‌میلیون دستگاه در سال عبور کند. این جهش در حالی رخ می‌دهد که طبق آمار رسمی، صادرات صنعت خودروسازی مراکش در سال 2024 با رشد 6.3 درصدی به رکورد 157‌میلیارد درهم (17‌میلیارد دلار) رسیده است. مراکش طی سال‌های اخیر با جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان، به‌ویژه از سوی شرکت‌های چینی تولیدکننده باتری خودروهای برقی، گام‌های مهمی برای آماده‌سازی صنعت خودروی خود در مسیر گذار به حمل‌ونقل برقی برداشته است؛ مسیری که می‌تواند این کشور را به یکی از بازیگران اصلی آینده صنعت خودرو در جهان تبدیل کند.