یادداشت | دلارهای نفتی ایران خرج امنیت منطقه می شود؟
یک تصور این است که بخش عمده‌ی پول نفت کشور در راستای سیاست‌های منطقه‌ای ایران خرج می‌شود. حالا ممکن است طیفی از مردم با اینکه چنین پولی خرج شود موافق باشند و طیفی مخالف. ولی کمتر کسی در مورد اصل ادعا سوال می‌کند.
گروه «اندیشه اقتصاد» تسنیم - دانیال داودی: دانش عمومی در مورد اقتصاد ایران اندک است و گزاره‌های غلط زیادی در بخش‌هایی از افکار عمومی جا خوش کرده است. مثلاً یک تصور این است که بخش عمده‌ی پول نفت کشور در راستای سیاست‌های منطقه‌ای ایران خرج می‌شود. حالا ممکن است طیفی از مردم با اینکه چنین پولی خرج شود موافق باشند و طیفی مخالف. ولی کمتر کسی در مورد اصل ادعا سوال می‌کند. همین انگاره، این تصور را ایجاد کرده است که «اقتصاد و امنیت جانشین هم هستند، نه مکمل»! یعنی گویا چون بخش مهمی از پول ما صرف عمق استراتژیک منطقه‌ای می‌شود، در داخل کشور پول برای سرمایه‌گذاری در کشور کم می‌آید و رشد اقتصادی با اخلال مواجه می‌شود. این انگاره‌ی غلط، مبتنی بر یک پیش‌فرض د ر ذهن ما ایرانیان است که پول نفت کشور، رقمی نجومی است و مثلاً اگر درآمد یک روز فروش نفت را بین مردم تقسیم کنند، به هر نفر میلیون‌ها تومان می‌رسد. اما چرا این گزاره‌ها غلطند!؟
- 64 هزار تومان!
چند روز پیش در یک محفل دوستانه، یکی از آشنایان گفت: «چه می‌شود اگر کل سال، پول نفت ما را در عراق و سوریه و یمن و... خرج کنند، ولی فقط یک روز از سال آن را تقسیم کنند بین 85 میلیون ایرانی!؟» گفتم: «اگر مشکلت با همین مقدار حل می‌شود، بیا حساب کنیم ببینیم اگر پول نفت همین امروز را تقسیم کنند، به شما چقدر می‌رسد.» ماشین حساب را در آوردم و 1 میلیون و 500 هزار بشکه را ضرب در بشکه‌ای 120 دلار کردم و نتیجه را در دلار 30 هزار تومانی ضرب کردم. در نهایت این رقم را بر 85 میلیون نفر تقسیم کردم. نتیجه شد تقریباً 64 هزار تومان! به این دوستمان گفتم همین حالا دولت دارد با این یارانه‌ی 300 هزار تومانی، تقریباً هر ماه پول نفت 4 یا 5 روز را به حساب مردم می‌ریزد. با بخش قابل توجهی از بقیه‌ی پول نفت هم حقوق کارمندان و بازنشسته‌ها و... را می‌دهد، خدمات آموزشی و بهداشتی دولتی ارائه می‌کند، جاده و پل و... می‌سازد و هزار و یک کار دیگر. بنابراین اساساً این ادعا که روزانه میلیون‌ها تومان از پول نفت ما صرف تامین امنیت می‌شود، صحیح نیست!
فقط 5 درصد
اما این پاسخ، کافی نیست و خوب است بررسی کنیم و ببینیم ایران تا کنون چقدر برای تامین امنیت خود، در منطقه خرج کرده است!؟ اگر بخواهیم حرف آمریکایی‌ها را سند قرار دهیم - که البته آن‌ها معمولاً بیشتر از واقع، برآورد می‌کنند - می‌توان به ادعای گروه ویژه‌ی اقدام ایران اشاره کرد. این گروه در وزارت خارجه آمریکا با انتشار گزارشی در سال 2018 اعلام کرده بود که «جمهوری اسلامی از سال 2012 میلادی، 16 میلیارد دلار برای حمایت از بشار اسد و گروه‌های مورد حمایت خود در یمن و عراق هزینه کرده است»؛ یعنی طی 6 سالی که بیشترین درگیری‌ها با داعش در سوریه و عراق در جریان بود، به گفته‌ی آمریکایی‌ها تنها 16 دلار از درآمدهای نفتی ایران صرف تامین امنیت شد. بر اساس آمارهای بانک مرکزی، در این 7 سال ایران تقریباً 402 میلیارد دلار درآمد نفتی داشت. بنابراین ایران تنها 5 درصد از درآمد نفتی خود را در منطقه خرج کرد تا امنیت کشور را تامین کند.
- کمتر از 1% آمریکایی‌ها
در مقابل، آمریکا در همین سال‌ها چقدر در منطقه خرج کرده است!؟ نتایج پژوهش دانشگاه «براون» نشان می‌دهد که مجموع هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم آمریکا در منطقه غرب آسیا و افغانستان بین سال‌های 2001 تا 2017، 4.79 تریلیون دلار بوده است؛ یعنی به طور متوسط سالانه 281 میلیارد دلار. به عبارتی در آن 6 سال که ایران 16 میلیارد دلار برای تامین امنیت خود در منطقه خرج کرد، آمریکایی‌ها تقریباً 1686 میلیارد دلار در همین منطقه خرج کردند؛ چیزی حدود 105 برابر ایران! به عبارت دیگر در همه‌ی این سال‌ها ایران کمتر از 1 درصد آمریکایی‌ها خرج کرده و توانسته از منافع ملی خود در مقابل منافع آمریکا و... صیانت کند. خوب است اکنون برگردیم و به جای گزاره‌های غلطی که در مقدمه ذکر شد، گزاره‌های صحیح و مبتنی بر واقعیت را جایگزین کنیم.
- گزاره‌های واقعی
نتیجه آنکه اولاً بر خلاف تصور عمومی، پول نفت ما به‌اندازه‌ای نیست که مثلاً روزانه به هر ایرانی چندصدهزار تومان برسد. با همین پول نفت، دولت بسیاری از خدمات عمومی را ارائه می‌کند، کارهای عمرانی انجام می‌دهد و حقوق کارمندان را پرداخت می‌کند. یکی از مصارف آن نیز، تامین امنیت داخلی و منطقه‌ای است. دوم آنکه ایران نسبت به درآمدهای نفتی خود، رقم ناچیزی (معادل 5 درصد آن) را خرج تامین امنیت خود در منطقه کرده است. بنابراین نمی‌توان گفت پولی که باید خرج توسعه‌ی اقتصادی کشور می‌شد، خرج امنیت شده است. سومین و آخرین انگاره‌ی واقعی نیز آنکه ایران کمتر از 1 درصد آمریکا در همه‌ی این سال‌ها در منطقه خرج کرده است ولی با همان اندک، پروژه‌های آمریکا را از بین برده و منافع خود را تامین کرده است. تغییر موازنه‌ی قدرت در منطقه و همچنین حفظ بازارهای منطقه‌ای برای ایران، تنها بخش کوچکی از برکات اقتصادی آن 4 درصد هزینه برای امنیت هستند.